اجرت المثل زن چیست

اجرت المثل زن یکی از حقوق مالی مهم و قابل مطالبه برای زوجه در نظام حقوقی ایران است که به جبران کارهایی می پردازد که زن در طول زندگی مشترک خارج از وظایف شرعی و قانونی خود و به دستور همسر بدون قصد رایگان انجام داده است. این حق در ماده ۳۳۶ قانون مدنی پیش بینی شده و دادگاه در صورت احراز شرایط حکم به پرداخت آن صادر می کند. آگاهی از مفهوم شرایط نحوه محاسبه و مراحل قانونی مطالبه اجرت المثل برای هر دو طرفین زندگی مشترک به ویژه در مواجهه با اختلافات خانوادگی یا طلاق اهمیت بسزایی دارد.

نظام حقوقی ایران به منظور حمایت از حقوق مالی زنان و ارزش گذاری بر زحماتی که آنان در چارچوب خانواده متحمل می شوند سازوکارهایی را پیش بینی کرده است. در کنار حقوقی چون مهریه و نفقه مفهوم «اجرت المثل ایام زوجیت» به عنوان یکی دیگر از این پشتوانه های مالی جایگاه ویژه ای دارد. این حق که اغلب در شرایط جدایی و طلاق مطرح می شود به زن این امکان را می دهد تا در قبال خدماتی که در خانه همسر ارائه کرده و جزء وظایف شرعی او نبوده است مطالبه پاداش کند. درک صحیح از این مفهوم مستندات قانونی شرایط تعلق و نحوه مطالبه آن برای تمامی افراد جامعه اعم از زوجین و متخصصان حقوقی ضروری است. این مقاله به تفصیل به بررسی تمامی ابعاد اجرت المثل زن از تعریف و شرایط آن تا تفاوت با نحله نحوه محاسبه مراحل قانونی مطالبه و وضعیت آن در سناریوهای مختلف حقوقی خواهد پرداخت و تلاش می کند تا یک راهنمای جامع و به روز برای مخاطبان فراهم آورد.

اجرت المثل زن چیست؟ (تعریف حقوقی و قانونی)

اجرت المثل زن در ساده ترین تعریف بهای کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک در منزل همسر انجام داده در حالی که انجام آن کارها جزو وظایف شرعی یا قانونی او نبوده و بدون قصد تبرع (رایگان انجام دادن) صورت گرفته باشد. این حق مالی در فقه اسلامی و متعاقباً در قانون مدنی ایران به عنوان ابزاری برای جبران زحمات زنان در خانه مورد توجه قرار گرفته است.

مستندات قانونی اجرت المثل

پایه و اساس قانونی اجرت المثل زن در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نهفته است. این تبصره به صراحت بیان می دارد: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت المثل باشد به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می نماید.» این ماده ارکان اصلی تعلق اجرت المثل را مشخص کرده است.

توضیح ارکان اصلی اجرت المثل

برای تعلق اجرت المثل وجود چهار رکن اساسی ضروری است که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند:

1. انجام کار به دستور زوج: اولین شرط این است که کارهای مورد ادعا به خواست و دستور صریح یا ضمنی شوهر انجام شده باشد. به این معنا که زن خودسرانه و بدون درخواست همسر اقدام به انجام آن ها نکرده باشد. اثبات این دستور می تواند از طریق شهادت شهود اقرار زوج یا امارات قضایی صورت گیرد.
2. عدم قصد تبرع (رایگان نبودن) از سوی زوجه: دومین و یکی از مهم ترین ارکان آن است که زن کارهای انجام شده را با نیت رایگان بودن و رضایت محض (بدون انتظار پاداش) انجام نداده باشد. اصل بر عدم تبرع است و اگر زوج مدعی است که زن قصد تبرع داشته باید آن را اثبات کند.
3. کارها شرعاً از وظایف زن نباشد: کارهایی که به طور ذاتی و بر اساس شرع مقدس اسلام از وظایف زن در زندگی مشترک به شمار نمی آیند مشمول اجرت المثل می شوند. به عنوان مثال آشپزی نظافت منزل شست وشو نگهداری از فرزندان و حتی شیر دادن به فرزند (در صورت امکان شیر مادر و عدم وجود مانع) از جمله کارهایی هستند که شرعاً بر عهده زن نیستند و در صورت احراز سایر شرایط می توانند مشمول اجرت المثل قرار گیرند.
4. عرفاً برای آن کار اجرت المثل باشد: باید عرف جامعه برای کارهای انجام شده ارزشی مادی و اجرت قائل باشد. این بدان معناست که اگر قرار بود شخصی غیر از همسر این کارها را انجام دهد باید در قبال آن مبلغی را دریافت می کرد. تعیین این ارزش عرفی معمولاً بر عهده کارشناس رسمی دادگستری است.

اجرت المثل به عنوان یکی از حقوق مالی زن در کنار مهریه و نفقه قرار می گیرد. با این تفاوت که مهریه عندالمطالبه و به صرف عقد نکاح واجب می شود و نفقه نیز بابت تامین هزینه های زندگی ضروری زن است اما اجرت المثل بابت جبران زحمات و کارهای مازاد بر وظایف شرعی و قانونی زن است.

شرایط مطالبه اجرت المثل زن چیست؟ (با جزئیات کامل)

مطالبه اجرت المثل زن مستلزم احراز دقیق شرایطی است که قانونگذار تعیین کرده است. این شرایط بار اثباتی را بر عهده زوجه قرار می دهد تا بتواند حق خود را در مراجع قضایی محقق سازد.

اثبات دستور زوج

برای مطالبه اجرت المثل زن باید ثابت کند که کارهای مورد ادعا را به دستور و خواست همسرش انجام داده است. این دستور می تواند به صورت صریح و مستقیم باشد مثلاً مرد از همسرش بخواهد که غذای خاصی را آماده کند یا نظافت بخش مشخصی از خانه را انجام دهد. همچنین دستور می تواند به صورت ضمنی و تلویحی باشد؛ برای مثال اگر مرد از وضعیت منزل و زندگی مشترک انتظارات خاصی داشته باشد که زن برای برآورده کردن آن ها اقداماتی را انجام می دهد می توان آن را به منزله دستور ضمنی تلقی کرد. روش های اثبات این امر عبارتند از:

• شهادت شهود: ارائه شهادت افراد مطلع و آگاه به روابط زوجین و نحوه اداره منزل.
• اقرار زوج: اعتراف و اقرار مرد به اینکه از همسرش خواسته است کارهای مشخصی را انجام دهد.
• امارات قضایی: نشانه ها و قرائنی که قاضی از مجموع اوضاع و احوال پرونده استنباط می کند. برای مثال اگر زن شاغل بوده و درآمد مشخصی داشته اما بخش عمده ای از امور منزل را نیز مدیریت می کرده می تواند دلیلی بر دستور ضمنی تلقی شود.

اثبات عدم قصد تبرع

اصل بر عدم قصد تبرع است. یعنی فرض بر این است که افراد کار خود را رایگان انجام نمی دهند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. بنابراین بار اثبات قصد تبرع بر عهده زوج است. مرد باید ثابت کند که زن با قصد خیرخواهی محبت یا هر نیت دیگری که از آن بوی پاداش و اجرت به مشام نمی رسد آن کارها را انجام داده است. این امر معمولاً بسیار دشوار است. دادگاه با توجه به اوضاع و احوال زندگی مشترک نحوه رفتار طرفین و اظهارات آن ها در این خصوص تصمیم گیری می کند.

کارهایی که وظیفه شرعی نیست

همانطور که پیش تر ذکر شد تنها کارهایی مشمول اجرت المثل می شوند که شرعاً از وظایف زن به حساب نمی آیند. لیست دقیق و کاربردی این کارها می تواند شامل موارد زیر باشد:

• نظافت و تمیز کردن منزل
• آشپزی و تهیه غذا
• شست وشوی لباس و ظروف
• آبیاری و رسیدگی به گیاهان خانگی
• مدیریت امور مربوط به خرید و تدارکات منزل
• نگهداری و تربیت فرزندان (در صورتی که جزو وظایف خاص مادری نباشد که معمولاً با قصد تبرع است)
• انجام امور مربوط به مهمانداری و پذیرایی از مهمانان

مهم است که توجه شود وظایف شرعی زن عمدتاً شامل تمکین خاص و عام (مانند همراهی با همسر و مشارکت در زندگی) و تربیت صحیح فرزندان می شود اما جزئیات امور خانه داری معمولاً خارج از این تعریف قرار می گیرد.

وجود ارزش عرفی

کارهایی که زن انجام داده است باید در عرف جامعه دارای ارزش اقتصادی باشند. به عبارت دیگر اگر این کارها توسط شخص دیگری (مثلاً خدمتکار یا پرستار کودک) انجام می شد می بایست در قبال آن دستمزدی پرداخت می گردید. معیار عرف برای تعیین ارزش کارها از منطقه به منطقه و با توجه به شئونات اجتماعی و اقتصادی زوجین متفاوت خواهد بود. در نهایت این کارشناس رسمی دادگستری است که با بررسی تمامی این ابعاد ارزش عرفی خدمات را تعیین و مبلغ اجرت المثل را برآورد می کند.

تفاوت اجرت المثل و نحله چیست؟ (مقایسه و تمایز دقیق)

یکی از مفاهیم حقوقی که گاه با اجرت المثل ایام زوجیت اشتباه گرفته می شود «نحله» است. هر دو از حقوق مالی زن در هنگام طلاق (به ویژه طلاق به درخواست مرد) محسوب می شوند اما تفاوت های ماهوی و شکلی مهمی دارند.

تعریف نحله

نحله به مالی گفته می شود که دادگاه در صورتی که زن مستحق دریافت اجرت المثل نباشد و طلاق به درخواست مرد باشد به عنوان یک نوع بخشش یا کمک مالی با توجه به مدت زمان زندگی مشترک و توان مالی مرد به زن پرداخت کند. هدف از نحله جبران ضررهای معنوی و اقتصادی است که ممکن است به دلیل طلاق به زن وارد شود.

جدول مقایسه اجرت المثل و نحله

ویژگی	اجرت المثل	نحله
مستند قانونی	تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی	ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده
زمان مطالبه	در طول زندگی مشترک یا پس از طلاق	فقط در طلاق به درخواست مرد (و پس از عدم تعلق اجرت المثل)
ملاک تعیین مبلغ	ارزیابی کارشناس رسمی دادگستری (بر اساس نوع و میزان کارها و عرف)	تشخیص قاضی با لحاظ سنوات زندگی مشترک توانایی مالی زوج و شرایط طلاق
شرایط تعلق	اثبات انجام کار به دستور زوج عدم قصد تبرع خارج بودن کار از وظایف شرعی ارزش عرفی	عدم احراز شرایط تعلق اجرت المثل و طلاق به درخواست زوج
نوع حق	حق ناشی از کار انجام شده (بهای کار)	حق ناشی از شرایط طلاق (جبران خسارت معنوی و کمک مالی)
تکرار	برای یک دوره زندگی مشترک تنها یک بار قابل مطالبه است.	فقط یک بار و در شرایط خاص طلاق به درخواست مرد

سناریوهای تلاقی: چه زمانی زن هم اجرت المثل و هم نحله می گیرد؟

پاسخ کوتاه و صریح این است که امکان پذیر نیست. اجرت المثل و نحله دو حق مالی جداگانه هستند که در صورت وجود شرایط تنها یکی از آن ها به زن تعلق می گیرد. به این معنی که اگر دادگاه شرایط تعلق اجرت المثل را احراز کند حکم به پرداخت اجرت المثل صادر خواهد شد و در این صورت نوبت به تعیین نحله نمی رسد. اما اگر زن نتواند اثبات کند که کارهای مورد ادعا را با شرایط لازم برای اجرت المثل انجام داده است (مثلاً دستور زوج یا عدم قصد تبرع را ثابت نکند) و طلاق نیز به درخواست مرد باشد آنگاه دادگاه می تواند با توجه به قانون حمایت خانواده مبلغی را به عنوان نحله برای زن تعیین کند. بنابراین این دو مفهوم جایگزین یکدیگر هستند و نه قابل جمع.

تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی و ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده دو رکن اساسی برای حمایت مالی از زن در زمان طلاق هستند. آگاهی از تفاوت های اجرت المثل و نحله کلید درک صحیح از حقوق مالی زوجه است.

نحوه محاسبه اجرت المثل زن در سال 1404 (از تئوری تا عمل)

تعیین مبلغ دقیق اجرت المثل زن برخلاف مهریه یا نفقه که گاه دارای فرمول های نسبتاً مشخصی هستند پیچیدگی های خاص خود را دارد. دلیل اصلی این پیچیدگی ماهیت غیرثابت و متغیر خدماتی است که زن در خانه ارائه می دهد و نیز تفاوت های فردی و عرفی جوامع مختلف.

نقش کارشناس رسمی دادگستری

برای محاسبه اجرت المثل زن دادگاه به هیچ وجه به صورت مستقیم و بدون نظر تخصصی مبلغی را تعیین نمی کند. در تمامی پرونده های مطالبه اجرت المثل دادگاه موظف است «قرار ارجاع امر به کارشناسی» را صادر کند. این کارشناس یک کارشناس رسمی دادگستری در رشته مربوطه (معمولاً امور اجتماعی یا اقتصادی) است که وظیفه دارد با بررسی تمامی جوانب مبلغ مناسب اجرت المثل را برآورد و به دادگاه گزارش کند.

عوامل موثر بر میزان اجرت المثل

کارشناس دادگستری برای تعیین میزان اجرت المثل به عوامل متعددی توجه می کند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

1. مدت زمان زندگی مشترک (سال های ایام زوجیت): هرچه زندگی مشترک طولانی تر باشد خدمات بیشتری توسط زن ارائه شده و به تبع آن مبلغ اجرت المثل نیز افزایش می یابد.
2. شئونات خانوادگی و اجتماعی زوجین: سطح تحصیلات موقعیت اجتماعی و سبک زندگی خانواده (مثلاً خانواده ای که مرتباً مهمانی برگزار می کند یا نیازمند خدمات پیچیده تر است) در تعیین مبلغ اجرت المثل مؤثر است.
3. تحصیلات زن: تحصیلات بالاتر زن می تواند در برخی موارد به معنای ارزش بالاتر زمانی و تخصصی او باشد هرچند که مستقیماً به کارهای خانه مربوط نباشد. این عامل به ویژه در مقایسه با زنانی که به امور شغلی اشتغال دارند مطرح می شود.
4. تعداد فرزندان: وجود فرزندان و تعداد آن ها به طور طبیعی حجم کارهای خانه از جمله نگهداری تربیت و رسیدگی به امور روزمره را افزایش می دهد و بر میزان اجرت المثل تأثیر مثبت دارد.
5. وضعیت اشتغال زن (خانه دار در مقابل زن شاغل و تفاوت ها):
   • زن خانه دار: معمولاً به دلیل اختصاص زمان کامل به امور منزل و عدم اشتغال بیرون از خانه حجم کارهای وی بیشتر ارزیابی شده و به تبع آن اجرت المثل بالاتری برای او در نظر گرفته می شود.
   • زن شاغل: در مواردی که زن شاغل است و بخش کمتری از زمان خود را به امور منزل اختصاص می دهد ممکن است اجرت المثل کمتری به او تعلق گیرد. مگر اینکه ثابت شود با وجود اشتغال تمامی یا بخش عمده ای از امور منزل را نیز مدیریت می کرده است.
6. میزان و نوع کارهای انجام شده توسط زن: هرچه کارهای انجام شده توسط زن گسترده تر پیچیده تر و با کیفیت تر باشد در ارزیابی نهایی کارشناس تأثیرگذار خواهد بود.
7. وضعیت مالی و توانایی پرداخت زوج: اگرچه اجرت المثل بهای کار است اما در مرحله اجرا و تقسیط وضعیت مالی مرد نیز مورد توجه دادگاه قرار می گیرد.
8. عرف منطقه زندگی: عرف حاکم بر منطقه ای که زوجین در آن زندگی کرده اند بر تعیین ارزش مادی خدمات خانه داری تأثیرگذار است.

چرا مبلغ ثابتی وجود ندارد؟

با توجه به تمامی عوامل ذکر شده واضح است که هیچ فرمول مشخص و مبلغ ثابتی برای محاسبه اجرت المثل زن وجود ندارد. هر پرونده ای منحصر به فرد است و با توجه به شرایط خاص خود مورد بررسی قرار می گیرد. نقش کارشناس رسمی دادگستری در این فرآیند حیاتی است چرا که او با در نظر گرفتن تمامی جزئیات نظر تخصصی خود را ارائه می دهد.

آیا اجرت المثل زنان یکسان است؟

خیر اجرت المثل زنان به هیچ وجه یکسان نیست و نمی توان برای تمامی پرونده ها یک مبلغ ثابت را در نظر گرفت. تفاوت های فردی در میزان مشارکت در امور منزل طول مدت زندگی مشترک موقعیت اجتماعی و اقتصادی تعداد فرزندان و حتی وضعیت جسمانی و توانایی های زن همگی بر میزان اجرت المثل تأثیرگذارند. بنابراین مبلغی که برای یک زن تعیین می شود ممکن است با مبلغ تعیین شده برای زن دیگر با شرایط متفاوت کاملاً فرق داشته باشد.

نحوه مطالبه اجرت المثل زن و مراحل قانونی آن

مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت یک فرآیند حقوقی است که مراحل مشخصی را در دادگاه خانواده طی می کند. آشنایی با این مراحل به زوجه کمک می کند تا با آگاهی بیشتری نسبت به احقاق حق خود اقدام کند.

مراجع صالح

صلاحیت رسیدگی به دعاوی مربوط به اجرت المثل زن به طور انحصاری با دادگاه خانواده است. این دادگاه ها در سراسر کشور مسئول رسیدگی به تمامی امور مرتبط با دعاوی خانوادگی هستند.

مراحل گام به گام مطالبه اجرت المثل

فرآیند قانونی مطالبه اجرت المثل به شرح زیر است:

1. تنظیم و ثبت دادخواست: اولین گام تنظیم یک دادخواست حقوقی با عنوان «مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت» است. این دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسد. در دادخواست باید مشخصات خواهان (زن) و خوانده (مرد) خواسته (مبلغ اجرت المثل در صورت امکان تعیین یا درخواست تعیین آن توسط کارشناس) و شرح کامل موضوع (توضیح کارهایی که زن انجام داده و اثبات شرایط تعلق اجرت المثل) ذکر شود.
2. ارائه مدارک و مستندات: زن باید تمامی مدارک و مستنداتی را که به اثبات ادعای او کمک می کند ضمیمه دادخواست کند. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
   • عقدنامه رسمی ازدواج
   • شهادت شهود (در صورت وجود)
   • سایر اسناد و مدارک مرتبط که اثبات کننده شرایط اجرت المثل باشد.
3. رسیدگی دادگاه و صدور قرار کارشناسی: پس از ثبت دادخواست و تشکیل پرونده دادگاه جلسه ای را برای رسیدگی تعیین می کند. در این جلسه زن و مرد باید دفاعیات خود را مطرح کنند. در صورتی که دادگاه شرایط تعلق اجرت المثل را به صورت اولیه احراز کند قرار ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری صادر می شود.
4. اظهارنظر کارشناس و اعتراض به آن: کارشناس رسمی دادگستری با مطالعه پرونده تحقیق از طرفین و بررسی تمامی عوامل موثر مبلغ اجرت المثل را برآورد و به دادگاه اعلام می کند. هر یک از طرفین (زن یا مرد) در صورت اعتراض به نظر کارشناس می توانند در مهلت قانونی اعتراض خود را ثبت کرده و درخواست کارشناسی مجدد (هیئت سه نفره کارشناسان) را بنمایند.
5. صدور حکم دادگاه: پس از نهایی شدن نظر کارشناسی و بررسی سایر جوانب پرونده دادگاه با استناد به دلایل و مستندات حکم به پرداخت اجرت المثل توسط زوج صادر می کند.
6. صدور اجرائیه: در صورتی که حکم قطعی شود و مرد از پرداخت اجرت المثل خودداری کند زن می تواند از دادگاه درخواست صدور اجرائیه کند. با صدور اجرائیه مرد مکلف به پرداخت مبلغ تعیین شده است.

نمونه دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

نمونه ای ساده از بخش های کلیدی یک دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت:

«خواهان: [نام و نام خانوادگی زوجه] به شماره ملی [شماره ملی زوجه]

خوانده: [نام و نام خانوادگی زوج] به شماره ملی [شماره ملی زوج]

خواسته: مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت (از تاریخ [تاریخ عقد] لغایت [تاریخ طلاق یا تاریخ دادخواست] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری)

دلایل و مستندات: ۱. تصویر مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه]؛ ۲. استشهادیه محلی؛ ۳. سایر دلایل و قرائن موجود در پرونده.

شرح دادخواست: احتراما به استحضار می رساند اینجانبه خواهان به موجب عقدنامه پیوست همسر قانونی خوانده محترم می باشم. از تاریخ آغاز زندگی مشترک در طول [تعداد سال] سال اینجانبه به دستور خوانده و بدون قصد تبرع اقدام به انجام کارهایی در منزل مشترک نموده ام که شرعاً از وظایف زناشویی اینجانبه نبوده و عرفاً نیز مستحق اجرت می باشند؛ از جمله آشپزی نظافت منزل شست وشو و نگهداری از فرزندان مشترک. با توجه به استنکاف خوانده از پرداخت اجرت المثل ایام فوق مستنداً به تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی و مواد مربوطه قانون آیین دادرسی مدنی تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و احتساب خسارات دادرسی را از محضر محترم دادگاه استدعا دارم.»

وضعیت اجرت المثل زن در سناریوهای مختلف حقوقی

اجرت المثل زن در شرایط حقوقی گوناگون احکام متفاوتی دارد که آگاهی از آن ها برای تعیین راهبرد قضایی مناسب ضروری است.

اجرت المثل در طلاق به درخواست مرد

مطابق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده در صورتی که مرد تقاضای طلاق کند دادگاه موظف است ضمن صدور رأی طلاق تکلیف تمامی حقوق مالی زوجه از جمله اجرت المثل ایام زوجیت را نیز مشخص نماید. در این حالت دادگاه با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج و با استناد به تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی پس از جلب نظر کارشناس اجرت المثل زن را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر می کند. ثبت طلاق در این شرایط منوط به پرداخت این حقوق مالی است مگر آنکه زن به دریافت نکردن آن رضایت دهد یا مرد حکم اعسار یا تقسیط دریافت کند.

اجرت المثل در طلاق به درخواست زن (عسر و حرج / شروط ضمن عقد)

در صورتی که طلاق به درخواست زن (به دلیل عسر و حرج یا تحقق شروط ضمن عقد) باشد دادگاه در رأی طلاق خود معمولاً تصمیمی در مورد اجرت المثل اتخاذ نمی کند. در این سناریو زن برای مطالبه اجرت المثل باید به صورت جداگانه و با تقدیم دادخواست مستقل اقدام کند. دادگاه خانواده به این دادخواست مانند سایر دعاوی مطالبه اجرت المثل رسیدگی کرده و در صورت احراز شرایط حکم مقتضی را صادر خواهد کرد.

اجرت المثل در طلاق توافقی

در طلاق توافقی زوجین می توانند در خصوص تمامی حقوق مالی از جمله اجرت المثل با یکدیگر توافق کنند. در این حالت زن می تواند از حق مطالبه اجرت المثل خود به طور کامل یا جزئی صرف نظر کند یا با توافق بر مبلغ مشخص آن را در سند طلاق توافقی درج نمایند. توافقات انجام شده در طلاق توافقی برای طرفین لازم الاجرا است.

اجرت المثل بعد از فوت شوهر

حق مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت با فوت شوهر از بین نمی رود. مطابق ماده ۳۳۶ قانون مدنی زن می تواند پس از فوت شوهر نیز اجرت المثل کارهایی را که در طول زندگی مشترک انجام داده است از ورثه متوفی مطالبه کند. در این حالت دادخواست باید به طرفیت وراث شوهر متوفی تقدیم شود و هر یک از ورثه به نسبت سهم الارث خود مسئول پرداخت اجرت المثل خواهند بود. اثبات شرایط تعلق اجرت المثل همانند زمان حیات شوهر بر عهده زن است.

اجرت المثل و زن ناشزه

«ناشزه» به زنی گفته می شود که بدون دلیل موجه و شرعی از انجام وظایف زناشویی خود در قبال همسر امتناع ورزد. در خصوص تعلق اجرت المثل به زن ناشزه دیدگاه غالب حقوقی این است که اگر زن ناشزه باشد حق دریافت اجرت المثل از او سلب نمی شود. چرا که اجرت المثل بابت کارهایی است که خارج از وظایف شرعی زن و به دستور مرد انجام شده است. ناشزه بودن زن صرفاً بر حق دریافت نفقه او تأثیر می گذارد و نفقه به زن ناشزه تعلق نمی گیرد اما در مورد اجرت المثل به دلیل ماهیت مستقل آن از تمکین معمولاً تأثیری ندارد. البته ممکن است در برخی موارد عدم تمکین به گونه ای باشد که قصد تبرع در انجام امور منزل را تقویت کند که این امر باید در دادگاه ثابت شود.

آیا مطالبه همزمان اجرت المثل زن و مهریه امکان پذیر است؟

بله هیچ مانع قانونی برای مطالبه همزمان اجرت المثل زن و مهریه وجود ندارد. زن می تواند با تقدیم دو دادخواست جداگانه یا در قالب یک دادخواست واحد با خواسته های متعدد هم مهریه خود را مطالبه کند و هم اجرت المثل ایام زوجیت را. این دو حق مالی کاملاً مستقل از یکدیگر هستند و مطالبه یکی نافی حق مطالبه دیگری نیست.

آیا اجرت المثل همزمان با نفقه قابل مطالبه است؟

بله اجرت المثل همزمان با نفقه نیز قابل مطالبه است. نفقه بابت تامین هزینه های زندگی ضروری زن است و اجرت المثل بهای کارهایی است که زن خارج از وظایف شرعی انجام داده است. این دو حق نیز مستقل از هم هستند و زن می تواند برای هر دو به صورت همزمان اقدام حقوقی انجام دهد.

آیا زن می تواند اجرت المثل و نحله خود را ببخشد؟

بله زن می تواند از حقوق مالی خود شامل اجرت المثل و نحله صرف نظر کند یا آن ها را به شوهر ببخشد. این بخشش می تواند به صورت صریح در توافقات قبل از طلاق ضمن عقد یا در هر مرحله ای از فرآیند دادرسی یا اجرا با رضایت و اراده آزاد زن صورت گیرد. این بخشش باید به صورت کتبی و شفاف باشد تا از بروز اختلافات بعدی جلوگیری شود.

مسائل اجرایی مربوط به پرداخت اجرت المثل

پس از صدور حکم قطعی مبنی بر پرداخت اجرت المثل مراحل اجرایی آغاز می شود که در این بخش به مهم ترین آن ها می پردازیم.

مهلت پرداخت پس از صدور حکم

پس از قطعیت حکم دادگاه در خصوص اجرت المثل مرد مکلف است ظرف مهلت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه نسبت به پرداخت مبلغ محکوم به اقدام کند. این مهلت قانونی برای اجرای داوطلبانه حکم است.

نحوه قسط بندی اجرت المثل زن و نحله

در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای مبلغ اجرت المثل (یا نحله) را نداشته باشد می تواند دادخواست «اعسار از پرداخت محکوم به» را تقدیم دادگاه کند. در این دادخواست مرد باید عدم توانایی مالی خود را برای پرداخت یکجای اجرت المثل ثابت کند و لیست اموال و دارایی های خود را (غیر از مستثنیات دین) به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار دادگاه حکم به تقسیط اجرت المثل صادر می کند و مرد مکلف است مبلغ تعیین شده را در اقساط مشخص پرداخت کند. شرایط تقسیط مشابه شرایط تقسیط مهریه است.

آیا نپرداختن اجرت المثل زن مشمول جلب می شود؟

بله در صورت عدم پرداخت اجرت المثل توسط مرد و رد شدن دادخواست اعسار او یا عدم اقدام برای تقسیط زن می تواند درخواست «جلب» همسرش را مطرح کند. مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در صورتی که مدیون (زوج) از پرداخت محکوم به خودداری کند و ثابت شود که اموالی برای پرداخت ندارد یا اموال او برای پرداخت کافی نیست و دادخواست اعسار او رد شده باشد با درخواست داین (زوجه) دادگاه می تواند حکم جلب او را صادر کند. این امر به عنوان ابزاری برای وادار کردن مرد به اجرای حکم و پرداخت حقوق مالی زن عمل می کند.

سوالات متداول

آیا برای گرفتن اجرت المثل زندگی مشترک تفاوتی میان زنان شاغل و خانه دار وجود دارد؟

بله معمولاً تفاوتی در مبلغ اجرت المثل بین زنان شاغل و خانه دار وجود دارد. کارشناس رسمی دادگستری در برآورد اجرت المثل میزان زمان و تلاشی را که زن صرف امور منزل کرده است در نظر می گیرد. از آنجایی که زنان خانه دار اغلب زمان بیشتری را به کارهای خانه اختصاص می دهند ممکن است مبلغ اجرت المثل بالاتری برای آن ها تعیین شود. اما این بدان معنا نیست که به زنان شاغل اجرت المثل تعلق نمی گیرد؛ بلکه میزان کارهایی که خارج از وظایف شرعی و به دستور همسر انجام داده اند ملاک ارزیابی خواهد بود.

در صورتی که زن منزل مشترک را ترک کند آیا می تواند اجرت المثل بخواهد؟

ترک منزل مشترک توسط زن (عدم تمکین) بر مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت تأثیری ندارد؛ زیرا اجرت المثل به کارهایی تعلق می گیرد که زن قبل از ترک منزل و در طول زندگی مشترک انجام داده است. اما برای دورانی که زن منزل را ترک کرده و در زندگی مشترک حضور نداشته است طبیعتاً اجرت المثلی به او تعلق نمی گیرد چرا که خدماتی ارائه نکرده است.

آیا امکان مطالبه اجرت المثل یا نحله برای رابطه خاص زناشویی وجود دارد؟

خیر رابطه خاص زناشویی جزء وظایف شرعی و قانونی هر دو زوج محسوب می شود و به آن اجرت المثل یا نحله تعلق نمی گیرد. این امور خارج از چارچوب کارهایی است که در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی برای تعیین اجرت المثل ذکر شده است.

مدارک لازم برای مطالبه اجرت المثل چیست؟

مدارک اصلی برای مطالبه اجرت المثل عبارتند از: عقدنامه رسمی ازدواج شناسنامه و کارت ملی خواهان و خوانده و در صورت لزوم استشهادیه محلی یا شهادت شهود برای اثبات انجام کارها به دستور زوج و عدم قصد تبرع.

اجرت المثل شامل چه سال هایی می شود؟

اجرت المثل شامل تمامی سال هایی می شود که زن در طول زندگی مشترک و از تاریخ عقد رسمی تا تاریخ طلاق یا تاریخ تقدیم دادخواست کارهایی را با شرایط مقرر قانونی انجام داده است. این مدت زمان می تواند از چند ماه تا چندین سال باشد.

آیا برای اجرت المثل می شود ممنوع الخروج کرد؟

بله در صورتی که حکم قطعی مبنی بر پرداخت اجرت المثل صادر شود و مرد از پرداخت آن خودداری کند زن می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری درخواست ممنوع الخروجی همسرش را به دلیل بدهی مالی (اجرت المثل) مطرح کند.

نتیجه گیری

اجرت المثل زن به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه نقش حیاتی در حمایت از زنان و ارزش گذاری بر زحمات آنان در طول زندگی مشترک ایفا می کند. این حق که ریشه در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی دارد به زن امکان می دهد تا در قبال کارهایی که خارج از وظایف شرعی و به دستور همسر و بدون قصد تبرع انجام داده است مطالبه پاداش کند. درک دقیق شرایط تعلق فرآیند مطالبه نحوه محاسبه توسط کارشناس رسمی دادگستری و تمایز آن با نحله برای تمامی افرادی که درگیر مسائل حقوق خانواده هستند ضروری است.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تفاوت های موجود در هر پرونده توصیه اکید می شود که در صورت مواجهه با مسائل مربوط به اجرت المثل حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. مشاوره حقوقی می تواند به شما در تنظیم صحیح دادخواست جمع آوری مستندات کافی و طی کردن مراحل قانونی به بهترین نحو ممکن یاری رساند و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.