طلاق از طرف مرد و تقسیط مهریه
طلاق از طرف مرد و تقسیط مهریه
درخواست طلاق از سوی مرد و چالش های مالی آن به ویژه در زمینه پرداخت مهریه از دغدغه های اصلی زوجین در فرآیند جدایی است. آیا در چنین شرایطی امکان تقسیط مهریه وجود دارد؟ بله مرد می تواند با اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را داشته باشد. این مقاله به بررسی جامع و تخصصی شرایط مراحل قانونی و نکات کلیدی مربوط به این موضوع می پردازد.
طلاق به عنوان یکی از پیچیده ترین رویدادهای زندگی ابعاد حقوقی و مالی گسترده ای دارد که آشنایی با آن ها برای هر دو طرف دعوا ضروری است. در نظام حقوقی ایران حق طلاق اگرچه عمدتاً در اختیار مرد قرار دارد اما این حق با تکالیف مالی مشخصی برای زوج همراه است. یکی از مهم ترین این تکالیف پرداخت مهریه است که زن به موجب عقد نکاح مالک آن می شود. سوالی که اغلب برای مردان متقاضی طلاق مطرح می گردد این است که آیا در صورت درخواست طلاق از جانب آن ها امکان پرداخت اقساطی مهریه همسرشان وجود دارد یا خیر. پاسخ به این پرسش مثبت است مشروط بر اینکه مرد بتواند ناتوانی مالی خود را برای پرداخت یکجای مهریه به اثبات برساند. این موضوع که به اعسار از پرداخت مهریه شناخته می شود فرآیند قانونی خاص خود را دارد که در ادامه به تفصیل تشریح خواهد شد.
آشنایی با مفهوم طلاق از طرف مرد و تکالیف مالی آن
بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران مرد می تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون همسر خود را طلاق دهد. این حق قانونی البته به معنای سلب حقوق مالی زن نیست و مرد در صورت اعمال حق طلاق خود مکلف به پرداخت تمامی حقوق مالی زوجه است. تعیین تکلیف این حقوق پیش شرط ثبت رسمی طلاق محسوب می شود.
حقوق مالی زوجه در طلاق از طرف مرد شامل موارد زیر است:
- مهریه: اصلی ترین حق مالی زن که بلافاصله پس از عقد نکاح مالک آن می شود و عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن در نحوه مطالبه و پرداخت تفاوت ایجاد می کند.
- نفقه: شامل هزینه های خوراک پوشاک مسکن و سایر نیازهای ضروری زن که در صورت تمکین وی بر عهده مرد است. نفقه ایام عده طلاق نیز در اکثر موارد بر عهده مرد خواهد بود.
- اجرت المثل ایام زوجیت: در صورتی که زن کارهایی را در منزل شوهر به دستور وی و بدون قصد تبرع (یعنی با قصد دریافت مزد) انجام داده باشد و این امر در دادگاه اثبات شود مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.
- نحله: اگر اجرت المثل به زن تعلق نگیرد و مرد نیز بدون دلیل موجه قانونی درخواست طلاق داده باشد دادگاه می تواند با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زن انجام داده است مبلغی را به عنوان نحله برای او تعیین کند.
- شرط تنصیف دارایی: در صورتی که در سند ازدواج شرط تنصیف اموال (شرط تقسیم دارایی های اکتسابی مرد در طول زندگی مشترک) امضا شده باشد و طلاق به درخواست مرد و بدون تقصیر زن باشد دادگاه می تواند تا نیمی از اموالی را که مرد در طول زندگی مشترک به دست آورده است به زن منتقل کند.
- شیربها: در صورتی که در هنگام عقد ازدواج بر سر پرداخت شیربها توافقی صورت گرفته و تعهد کتبی یا شفاهی معتبری وجود داشته باشد.
آگاهی کامل از این تکالیف مالی برای مردانی که قصد طلاق دارند حیاتی است زیرا سرنوشت حقوقی و مالی آن ها به چگونگی مدیریت این موارد بستگی دارد. این فرآیند اغلب پیچیده است و می تواند زمان بر باشد به همین دلیل مشاوره با وکیل متخصص خانواده توصیه می شود.
امکان تقسیط مهریه در طلاق از طرف مرد: پاسخ قطعی و قانونی
یکی از باورهای اشتباه رایج این است که اگر مرد متقاضی طلاق باشد باید تمامی مهریه را به صورت یکجا و نقداً پرداخت کند و امکان تقسیط وجود ندارد. این تصور نادرست است. بر اساس قوانین جاری امکان تقسیط مهریه در تمام انواع طلاق – اعم از طلاق از طرف مرد زن یا توافقی – وجود دارد و نوع طلاق تأثیری بر این امکان ندارد. آنچه ملاک اصلی برای تقسیط مهریه است اثبات اعسار یا ناتوانی مالی زوج از پرداخت یکجای آن است.
مبنای قانونی تقسیط: اعسار
قانون گذار با هدف حمایت از حقوق زوجه و در عین حال در نظر گرفتن توان مالی زوج سازوکار اعسار از پرداخت محکوم به را پیش بینی کرده است. بر این اساس اگر مردی محکوم به پرداخت مهریه شود اما توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد می تواند از دادگاه تقاضای اعسار کند. در صورت احراز اعسار توسط دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد شد. این بدان معناست که مرد نیازی به کسب رضایت زن برای تقسیط مهریه ندارد بلکه این تصمیم بر اساس بررسی قضایی وضعیت مالی او اتخاذ می شود.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در فرآیند تقسیط
مهریه می تواند به دو صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین شود:
- مهریه عندالمطالبه: در این نوع مهریه به محض وقوع عقد زن می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند. در صورت مطالبه و صدور حکم محکومیت مرد به پرداخت مهریه اگر مرد ادعای اعسار کند و آن را به اثبات برساند دادگاه حکم به تقسیط مهریه خواهد داد.
- مهریه عندالاستطاعه: در این حالت زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. بار اثبات توانایی مالی مرد در این نوع مهریه بر عهده زن است. در صورتی که زن توانایی مالی مرد را اثبات کند باز هم مرد می تواند در صورت عدم توانایی پرداخت یکجا درخواست اعسار دهد اما فرآیند اولیه مطالبه متفاوت است. در عمل اکثر مهریه ها از نوع عندالمطالبه هستند.
در هر دو حالت اصل بر این است که مهریه باید پرداخت شود اما نحوه و زمان پرداخت آن می تواند بر اساس وضعیت مالی زوج و حکم دادگاه در مورد اعسار به صورت اقساطی تعیین گردد. بنابراین تقاضای طلاق از سوی مرد به هیچ وجه مانع از تقسیط مهریه نیست بلکه تنها شرایط اثبات اعسار و روال قضایی آن اهمیت دارد.
شرایط و مراحل کامل درخواست اعسار از پرداخت مهریه
اعسار به معنای ناتوانی مالی از پرداخت دیون و بدهی هاست. در زمینه مهریه اگر مردی قادر به پرداخت یکجای مهریه نباشد می تواند با ارائه دادخواست اعسار از دادگاه تقاضا کند که مهریه به صورت اقساطی پرداخت شود. اثبات اعسار کلید تقسیط مهریه است.
تعریف دقیق اعسار
اعسار حالتی است که شخص بدهکار به دلیل عدم دسترسی به اموال و دارایی های کافی قادر به پرداخت بدهی های خود نباشد. این عدم دسترسی باید حقیقی باشد و نه ناشی از سوءنیت یا انتقال صوری اموال. دادگاه در فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار تمامی جوانب مالی شغلی و دارایی های زوج را بررسی می کند.
زمان مناسب برای ارائه دادخواست اعسار
تعیین زمان صحیح برای ارائه دادخواست اعسار اهمیت زیادی در روند رسیدگی دارد:
- همزمان با دادخواست طلاق (در صورت عدم مطالبه مهریه توسط زن): اگر زن هنوز مهریه خود را مطالبه نکرده باشد مرد می تواند همزمان با ارائه دادخواست طلاق از سوی خود دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را نیز ثبت کند. این کار می تواند به تسریع فرآیند کمک کند.
- پس از صدور اجراییه مهریه و محکومیت به پرداخت یکجا: متداول ترین زمان برای ارائه دادخواست اعسار زمانی است که زن مهریه خود را مطالبه کرده و دادگاه حکم به پرداخت یکجای مهریه صادر کرده و اجراییه آن به مرد ابلاغ شده است. در این حالت مرد 30 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم کند. عدم ارائه دادخواست در این مهلت می تواند منجر به اقدامات اجرایی علیه وی (مانند توقیف اموال یا حکم جلب) شود.
- زمانی که زوجه مهریه خود را در شعبه دیگری مطالبه کرده است: اگر زن مهریه را در یک دادگاه و طلاق از طرف مرد در دادگاه دیگری مطرح شده باشد مرد باید دادخواست اعسار را به دادگاهی که حکم مهریه را صادر کرده است ارائه دهد.
مدارک لازم برای اثبات اعسار
اثبات اعسار نیازمند ارائه مدارک مستند و شهادت شهود است. این مدارک باید به صورت دقیق و کامل به دادگاه ارائه شوند:
| ردیف | مدارک مورد نیاز | توضیحات |
|---|---|---|
| ۱ | کارت ملی و شناسنامه زوج | مدارک هویتی اصلی متقاضی اعسار |
| ۲ | سند ازدواج یا کپی مصدق آن | سندی که تعهد پرداخت مهریه را نشان می دهد |
| ۳ | دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه | (در صورت وجود و پس از مطالبه مهریه توسط زوجه) |
| ۴ | فیش حقوقی و حکم کارگزینی | برای کارمندان دولتی و بخش خصوصی جهت نشان دادن درآمد ثابت |
| ۵ | اظهارنامه مالیاتی و جواز کسب | برای صاحبان مشاغل آزاد جهت تعیین میزان درآمد |
| ۶ | گردش حساب های بانکی زوج | گردش شش ماه گذشته تمامی حساب ها برای بررسی تراکنش های مالی |
| ۷ | لیست کامل اموال و دارایی ها | شامل دارایی های منقول و غیرمنقول (خانه زمین خودرو سهام حساب بانکی و …) و همچنین دارایی هایی که در یک سال اخیر به دیگری منتقل شده اند. |
| ۸ | لیست کامل بدهی ها و تعهدات مالی | وام ها اقساط بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی نفقه فرزندان تحت تکفل و … |
| ۹ | شهادتنامه دو شاهد عاقل و بالغ | شاهدانی که از وضعیت مالی و شغل زوج اطلاع کامل و کافی داشته باشند. مشخصات کامل و آدرس آن ها باید قید شود. |
نقش حیاتی شهادت شهود در اثبات اعسار
شهادت شهود در پرونده های اعسار از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. شهود باید قادر باشند به دادگاه توضیح دهند که از وضعیت مالی زوج اطلاع کافی دارند و می دانند که او توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. این شهادت باید مستند به آگاهی و نه صرفاً شنیده ها باشد. دادگاه ممکن است از شهود در مورد جزئیات وضعیت مالی زوج سؤالاتی بپرسد تا از صحت شهادت آن ها اطمینان حاصل کند. شهادت شهود آگاه و موثق می تواند در پذیرش دادخواست اعسار نقش تعیین کننده ای ایفا کند.
نحوه بررسی تمکن مالی زوج توسط دادگاه و صدور رأی
پس از ارائه دادخواست اعسار از سوی زوج و تکمیل مدارک دادگاه وارد مرحله رسیدگی و تحقیق می شود. این مرحله برای اطمینان از صحت ادعای اعسار و تشخیص توان واقعی مالی مرد از اهمیت حیاتی برخوردار است.
وظیفه دادگاه در تحقیق و بررسی دقیق ادعای اعسار
دادگاه وظیفه دارد با دقت و وسواس ادعای اعسار مرد را مورد بررسی قرار دهد. این بررسی تنها به مدارک ارائه شده محدود نمی شود بلکه شامل تحقیقات میدانی و استعلامات از مراجع رسمی نیز هست. هدف دادگاه این است که به یک تصویر واقعی و جامع از وضعیت مالی زوج دست یابد.
استعلامات دادگاه از مراجع مختلف
برای بررسی دقیق تر دادگاه ممکن است از مراجع زیر استعلاماتی را به عمل آورد:
- بانک مرکزی: برای اطلاع از وضعیت حساب های بانکی سپرده ها و تسهیلات دریافتی زوج در تمامی بانک ها.
- اداره ثبت اسناد و املاک: برای کشف هرگونه ملک زمین یا دارایی غیرمنقول ثبت شده به نام زوج.
- اداره دارایی: برای بررسی سوابق مالیاتی درآمدها و اظهارنامه های مالیاتی به ویژه برای صاحبان مشاغل آزاد.
- پلیس راهور: برای اطلاع از تعداد و نوع وسایل نقلیه ثبت شده به نام زوج.
- سازمان بورس و اوراق بهادار: در صورت ظن به داشتن سهام یا اوراق بهادار.
این استعلامات به دادگاه کمک می کند تا تصویری کامل از اموال و دارایی های پنهان یا آشکار زوج به دست آورد.
نقش زوجه در اثبات تمکن مالی زوج
زوجه نیز می تواند در این فرآیند نقش فعالی ایفا کند. او می تواند با ارائه دلایل مدارک و شواهد به دادگاه در اثبات تمکن مالی زوج کمک کند. این شواهد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ارائه اسناد مربوط به نقل و انتقال اموال زوج (مانند فروش ملک خودرو یا سایر دارایی ها) در بازه زمانی نزدیک به دادخواست طلاق یا مطالبه مهریه.
- معرفی دارایی هایی که دادگاه از آن ها بی اطلاع است.
- ارائه مدارک و اطلاعات مربوط به درآمد شغل یا فعالیت های اقتصادی مرد که نشان دهنده توان مالی اوست.
عواقب قانونی اثبات دروغ یا معاملات صوری
چنانچه در بررسی های دادگاه اثبات شود که مرد برای معسر جلوه دادن خود اطلاعات خلاف واقع ارائه کرده یا دست به معاملات صوری (مانند انتقال صوری اموال به نام دیگران) زده است عواقب قانونی جدی در انتظار او خواهد بود:
- رد درخواست اعسار و الزام به پرداخت یکجای مهریه.
- محکومیت به حبس (معمولاً بین سه ماه و یک روز تا دو سال) بر اساس ماده ۱۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی.
- جریمه نقدی معادل نیم تا دو برابر مبلغ محکوم به (مهریه).
این قوانین با هدف جلوگیری از سوءاستفاده و تضییع حقوق زوجه وضع شده اند.
تفاوت رویه دادگاه ها در پذیرش اعسار در پرونده های طلاق از طرف مرد
در برخی شعب دادگاه های خانواده ممکن است رویه قضایی با نگاه سخت گیرانه تری نسبت به درخواست اعسار از سوی مردی که خود متقاضی طلاق است عمل کند. این شعب گاهی اوقات پرداخت کامل حقوق مالی زوجه را پیش شرط ثبت طلاق از جانب مرد می دانند. با این حال در بسیاری از موارد و با اثبات کافی اعسار دادگاه ها حکم به تقسیط مهریه می دهند. تفاوت در این رویه ها نشان دهنده اهمیت و پیچیدگی اثبات اعسار و نقش وکیل مجرب در مدیریت این پرونده هاست.
محاسبه و تعیین میزان پیش پرداخت و اقساط مهریه
پس از اثبات اعسار زوج و پذیرش آن توسط دادگاه مرحله مهم دیگری آغاز می شود: تعیین میزان پیش پرداخت (پیش قسط) و تعداد اقساط مهریه. این مرحله نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه وضعیت مالی مرد است تا تصمیمی عادلانه و قابل اجرا اتخاذ گردد.
عوامل مؤثر در تعیین مبلغ پیش پرداخت و تعداد اقساط
دادگاه برای تعیین مبلغ پیش پرداخت و میزان اقساط ماهانه چندین عامل کلیدی را مد نظر قرار می دهد:
- میزان درآمد زوج: اصلی ترین عامل در تعیین اقساط درآمد ثابت یا میانگین درآمد ماهانه مرد است. دادگاه تلاش می کند تا مبلغ اقساط به گونه ای باشد که از توان پرداخت مرد خارج نباشد.
- دارایی های غیرمستثنی از دین: اگر مرد علاوه بر مستثنیات دین (مانند منزل مسکونی ضروری اثاثیه ضروری زندگی و ابزار کار) دارایی های دیگری داشته باشد که قابل توقیف هستند (مانند خودروی اضافی سهام سپرده بانکی مازاد بر مستثنیات دین) این موارد می توانند در تعیین پیش پرداخت مؤثر باشند.
- تعداد افراد تحت تکفل: دادگاه شرایط زندگی مرد و تعداد افراد دیگری که تحت تکفل وی هستند (مانند فرزندان خردسال والدین نیازمند) را در نظر می گیرد تا هزینه های ضروری زندگی او نیز تأمین شود.
- هزینه های ضروری زندگی: دادگاه هزینه های معقول و ضروری زندگی مرد (اجاره بها خوراک پوشاک درمان) را نیز در محاسبات خود لحاظ می کند.
- میزان و تعداد کل مهریه: رقم کلی مهریه نیز قطعاً در تعیین میزان پیش پرداخت و تعداد اقساط تأثیرگذار است.
هدف دادگاه در تعیین اقساط
هدف اصلی دادگاه تعیین اقساطی است که مرد بتواند علاوه بر پرداخت مهریه از عهده مخارج ضروری زندگی خود و خانواده اش برآید. این رویکرد به معنای حفظ تعادل بین حقوق زوجه و توانایی های مالی زوج است تا هیچ یک از طرفین با مشکلات غیرقابل تحمل مواجه نشوند. دادگاه سعی می کند با یک دیدگاه واقع بینانه هم حق زن را استیفا کند و هم مرد را به ورطه فقر نکشاند.
نحوه تعیین اقساط در مهریه های بالا (بیش از ۱۱۰ سکه)
بر اساس قانون حمایت خانواده و رویه قضایی امکان صدور حکم جلب و حبس برای مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی وجود دارد. این بدان معنا نیست که مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه ساقط می شوند بلکه اجرای آن از طریق توقیف اموال غیرمستثنی از دین (نه جلب و حبس) صورت می گیرد. در مورد تقسیط مهریه های بالا دادگاه همچنان با در نظر گرفتن توان مالی مرد و سایر عوامل ذکرشده میزان پیش پرداخت و اقساط را تعیین می کند. تفاوت عمده در ضمانت اجرای عدم پرداخت است که برای مازاد بر ۱۱۰ سکه تنها از طریق توقیف اموال قابل وصول است و به زندان کشیدن مرد بابت آن مازاد دیگر محمل قانونی ندارد.
تعیین پیش پرداخت و اقساط مهریه فرآیندی کاملاً قضایی است که دادگاه با بررسی دقیق توان مالی زوج و لحاظ کردن سایر جوانب زندگی او حکمی عادلانه و قابل اجرا صادر می کند.
ضمانت اجرای عدم پرداخت اقساط مهریه پس از تقسیط
حکم تقسیط مهریه مرد را از تعهد پرداخت آن مبرا نمی سازد بلکه تنها نحوه پرداخت را از یکجا به اقساطی تغییر می دهد. بنابراین عدم پایبندی به این حکم نیز دارای ضمانت اجراهای قانونی مشخصی است که زن می تواند برای وصول حقوق خود از آن ها بهره گیرد.
عواقب عدم پرداخت حتی یک قسط در موعد مقرر
قانون در مورد عدم پرداخت اقساط مهریه بسیار جدی است. اگر مرد حتی یک قسط مهریه را در موعد مقرر پرداخت نکند زوجه می تواند اقدامات قانونی زیر را انجام دهد:
- حق زوجه برای توقیف اموال مرد: زن می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه درخواست توقیف اموال مرد را به اندازه میزان مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی) داشته باشد. در این صورت هرگونه مال منقول یا غیرمنقول متعلق به مرد که جزء مستثنیات دین نباشد قابل توقیف است.
- شرایط صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه): اگر مرد اقساط مهریه را پرداخت نکند و اموالی هم برای توقیف نداشته باشد (یا اموال موجود کفاف مهریه را ندهد) زن می تواند با درخواست مجدد از دادگاه حکم جلب مرد را تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی دریافت کند. پس از صدور حکم جلب مرد تا زمان پرداخت اقساط معوقه و یا ارائه تضمینات لازم بازداشت خواهد شد.
- امکان خارج شدن مهریه از حالت تقسیط: در صورت تخلف مکرر مرد از پرداخت اقساط و عدم پایبندی به حکم دادگاه زوجه می تواند از دادگاه درخواست کند که حکم تقسیط لغو شده و مرد ملزم به پرداخت یکجای تمامی مهریه شود. این اقدام معمولاً در صورت تخلفات متعدد و عمدی صورت می گیرد و بستگی به تشخیص دادگاه دارد.
مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند
قانون گذار برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه برای بدهکار اموالی را به عنوان مستثنیات دین معرفی کرده که حتی در صورت عدم پرداخت بدهی ها قابل توقیف نیستند. این اموال شامل موارد زیر می شوند:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده او باشد و تنها مسکن او محسوب شود.
- اثاثیه ضروری و لوازم ضروری زندگی که برای ادامه حیات و حفظ آبروی بدهکار و خانواده اش لازم است.
- ابزار و وسایل کار و حرفه که برای امرار معاش بدهکار ضروری است.
- کتب و ابزارهای علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
- وسایل نقلیه مورد نیاز و ضروری (مثلاً برای کار یا امرار معاش).
- مبلغی از ودیعه مسکن که برای اجاره مسکن ضروری بدهکار مورد نیاز است.
- نصف حقوق یا مستمری کارکنان دولت و بخش خصوصی (نصف دیگر قابل توقیف است).
تعیین مصادیق دقیق مستثنیات دین گاهی محل اختلاف است و دادگاه با در نظر گرفتن عرف شأن اجتماعی و نیازهای ضروری در هر پرونده تصمیم گیری می کند.
تعدیل (تغییر) میزان اقساط مهریه
زندگی مالی افراد همواره دستخوش تغییر است و شرایط اقتصادی می تواند به طور چشمگیری دگرگون شود. از این رو قانون امکان تعدیل اقساط مهریه را پیش بینی کرده است تا حکم تقسیط با واقعیت های جدید مالی مرد همخوانی داشته باشد.
امکان درخواست تعدیل اقساط (افزایش یا کاهش)
چه مرد و چه زن هر یک می توانند در صورت تغییر اساسی در شرایط مالی مرد درخواست تعدیل (افزایش یا کاهش) میزان اقساط مهریه را از دادگاه داشته باشند:
- کاهش اقساط (از طرف مرد): اگر مرد به دلایلی مانند بیکاری کاهش درآمد بیماری افزایش هزینه های ضروری زندگی (مثلاً به دلیل تولد فرزند جدید یا بیماری سخت یکی از افراد تحت تکفل) دچار مضیقه مالی جدی شود می تواند با ارائه مدارک و شواهد درخواست کاهش اقساط ماهانه را از دادگاه نماید.
- افزایش اقساط (از طرف زن): اگر زن مطلع شود که شرایط مالی مرد بهبود یافته (مثلاً افزایش قابل توجه درآمد کسب شغل بهتر به دست آوردن ارث یا خرید دارایی جدید) می تواند با اثبات این تغییرات درخواست افزایش میزان اقساط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
مراحل و مدارک لازم برای درخواست تعدیل
درخواست تعدیل اقساط نیز همانند درخواست اولیه اعسار نیازمند ارائه دادخواست به دادگاه خانواده و پیگیری مراحل قضایی است:
- تنظیم دادخواست: دادخواست تعدیل باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود و در آن به وضوح دلایل و مستندات تغییر وضعیت مالی تشریح گردد.
- ارائه مدارک مثبته: مدارکی که نشان دهنده تغییرات مالی هستند باید پیوست دادخواست شوند. این مدارک می تواند شامل فیش حقوقی جدید گواهی بیکاری مدارک پزشکی اسناد خرید و فروش اموال جدید گردش حساب های بانکی و … باشد.
- تحقیق دادگاه: دادگاه پس از دریافت دادخواست همانند مرحله اعسار به تحقیق و استعلام از مراجع مربوطه می پردازد تا از صحت ادعای طرفین اطمینان حاصل کند.
- صدور رأی: پس از بررسی های لازم و در صورت احراز تغییر در شرایط مالی دادگاه حکم به تعدیل میزان اقساط (کاهش یا افزایش) صادر خواهد کرد.
تعداد دفعات درخواست اعسار و تعدیل
نکته مهم این است که بر اساس تبصره ۱۱ قانون اجرای محکومیت های مالی هیچ محدودیتی برای تعداد دفعات درخواست اعسار یا تعدیل اقساط مهریه وجود ندارد. هر زمان که تغییرات اساسی و موجهی در وضعیت مالی مرد ایجاد شود وی یا همسرش می توانند مجدداً درخواست تعدیل اقساط را به دادگاه ارائه دهند. این امر نشان دهنده پویایی قوانین در مواجهه با واقعیت های متغیر اقتصادی و اجتماعی است.
قانون به منظور ایجاد انعطاف پذیری و عدالت امکان تعدیل اقساط مهریه را در صورت تغییرات اساسی در وضعیت مالی مرد پیش بینی کرده است.
حقوق زوجه در صورت تقسیط مهریه
همانطور که مرد در فرآیند طلاق و تقسیط مهریه دارای حقوق مشخصی است زوجه نیز به عنوان صاحب حق از اختیارات و حقوق قانونی برای حفظ و پیگیری مهریه خود برخوردار است. آگاهی از این حقوق برای زنانی که با تقاضای اعسار همسرشان مواجه می شوند بسیار مهم است.
حق اعتراض به دادخواست اعسار زوج و ارائه دلایل
اگر زن معتقد باشد که ادعای اعسار همسرش صحت ندارد و او از توانایی مالی لازم برای پرداخت یکجای مهریه برخوردار است می تواند به دادخواست اعسار مرد اعتراض کند. در این مرحله زن می تواند با ارائه مدارک و دلایل متقن به دادگاه ثابت کند که مرد به دروغ ادعای اعسار کرده یا اموال خود را به صورت صوری منتقل کرده است. این دلایل می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سوابق مالی مرد که نشان دهنده درآمدهای بالا یا دارایی های مخفی اوست.
- اسناد مربوط به نقل و انتقال اموال مرد به نام نزدیکان یا افراد دیگر در زمان نزدیک به طرح دعوا.
- شهادت شهود آگاه که از وضعیت واقعی مالی مرد مطلع هستند.
- اطلاعات مربوط به شغل و درآمد واقعی مرد.
اثبات این موارد می تواند به رد دادخواست اعسار مرد و الزام او به پرداخت یکجای مهریه منجر شود.
حق اعتراض به حکم تقسیط یا میزان اقساط تعیین شده
حتی اگر دادگاه حکم به تقسیط مهریه بدهد زن همچنان حق اعتراض به این حکم یا به میزان پیش پرداخت و اقساط تعیین شده را دارد. اگر زن معتقد باشد که میزان اقساط تعیین شده بسیار ناچیز است یا پیش پرداخت کافی نیست و توانایی مالی مرد بیش از آن چیزی است که دادگاه در نظر گرفته می تواند در مهلت های قانونی مقرر به حکم صادره اعتراض و درخواست تجدیدنظر کند. در این مرحله نیز ارائه مستندات جدید یا روشن کردن ابعاد پنهان مالی مرد می تواند مؤثر باشد.
حق پیگیری اجرای حکم و اقدامات قانونی برای وصول اقساط معوقه
پس از صدور حکم تقسیط اگر مرد در پرداخت اقساط کوتاهی کند زن حق دارد برای پیگیری اجرای حکم و وصول اقساط معوقه اقدام کند. همانطور که پیش تر گفته شد این اقدامات می تواند شامل:
- درخواست توقیف اموال غیرمستثنی از دین مرد.
- درخواست صدور حکم جلب مرد (تا سقف ۱۱۰ سکه).
- درخواست لغو حکم تقسیط و الزام به پرداخت یکجای مهریه در صورت تخلفات مکرر.
زوجه می تواند از طریق مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری این مراحل را پیگیری نماید.
اهمیت مشاوره و وکالت تخصصی برای زوجه
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و فنی پرونده های اعسار و تقسیط مهریه بهره گیری از مشاوره و وکیل متخصص خانواده برای زوجه اهمیت بالایی دارد. وکیل متخصص می تواند زن را در جمع آوری مدارک لازم تنظیم دادخواست ها و اعتراضات و همچنین پیگیری مراحل قانونی یاری رساند و از تضییع حقوق وی جلوگیری کند.
سایر حقوق مالی زوجه در طلاق از طرف مرد
در کنار مهریه که مهم ترین حق مالی زن محسوب می شود در طلاق از طرف مرد زن از حقوق مالی دیگری نیز برخوردار است که تکلیف آن ها باید قبل از ثبت طلاق مشخص گردد. این حقوق به تفکیک و کامل عبارتند از:
۱. نفقه
نفقه شامل تمامی نیازهای ضروری زندگی زن از جمله مسکن پوشاک خوراک اثاثیه منزل هزینه های درمانی و بهداشتی است که مرد در صورت تمکین زن از او مکلف به پرداخت آن است.
- نفقه در مدت عده: پس از طلاق رجعی زن در دوران عده (حدود سه ماه و ده روز) مستحق دریافت نفقه است مگر اینکه در این مدت ازدواج کرده یا تمکین خاص خود را از دست داده باشد. در طلاق بائن (به استثنای طلاق بائن رجعی که مرد در آن رجوع کرده باشد) زن در مدت عده نفقه ندارد.
- نفقه گذشته: اگر مرد نفقه زن را در گذشته پرداخت نکرده باشد زن می تواند نفقه معوقه خود را از طریق دادگاه مطالبه کند.
- نفقه تا زمان صدور حکم طلاق: در صورتی که زن تمکین کرده باشد یا عدم تمکین او ناشی از عذر موجه قانونی باشد تا زمان صدور حکم طلاق نیز مستحق دریافت نفقه است.
۲. اجرت المثل ایام زوجیت
اجرت المثل به ازای کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک به دستور شوهر و بدون قصد تبرع (یعنی با این انتظار که در مقابل این کارها پولی دریافت کند) انجام داده است و در دادگاه این امر به اثبات برسد. مثلاً خانه داری آشپزی تربیت فرزندان و… اگر زن به دستور شوهر و بدون قصد هدیه یا کمک رایگان این کارها را انجام داده باشد مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.
- شروط تعلق اجرت المثل: برای تعلق اجرت المثل باید کارهای انجام شده توسط زن عرفاً دارای اجرت باشد به دستور شوهر انجام شده باشد و قصد تبرع از سوی زن ثابت نشود.
- نحوه محاسبه: دادگاه با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری (در رشته حسابداری یا امور مربوطه) میزان اجرت المثل را با توجه به تعداد سال های زندگی مشترک و نوع کارهای انجام شده توسط زن محاسبه و تعیین می کند.
۳. نحله
نحله هدیه ای است که دادگاه در صورت عدم تعلق اجرت المثل به زن (مثلاً به دلیل عدم اثبات کار به دستور شوهر یا قصد تبرع زن) و در شرایطی که طلاق به درخواست مرد و بدون دلیل موجه قانونی باشد برای زن تعیین می کند. این مبلغ با توجه به سنوات زندگی مشترک وضعیت مالی مرد و کارهایی که زن در طول زندگی مشترک انجام داده است توسط دادگاه تعیین می شود. هدف از نحله جبران بخشی از زحمات و حقوق زن است که به دلیل عدم شرایط تعلق اجرت المثل بی جبران نماند.
۴. شرط تنصیف اموال
این شرط که اغلب در سند ازدواج درج می شود و مرد آن را امضا می کند به معنای این است که در صورت طلاق از طرف مرد (به شرط اینکه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف زناشویی یا سوءرفتار او نباشد) دادگاه می تواند تا نیمی از اموالی را که مرد در طول زندگی مشترک (از تاریخ عقد تا تاریخ طلاق) به دست آورده است به زن منتقل کند. این شرط یک حمایت مالی مهم برای زنان در صورت طلاق از طرف مرد محسوب می شود و می تواند بخش قابل توجهی از دارایی های اکتسابی مرد را شامل شود.
- مبنای محاسبه: اموالی که مرد پس از عقد ازدواج به دست آورده و در زمان طلاق موجود باشد مبنای محاسبه قرار می گیرد. دارایی های قبل از ازدواج یا دارایی هایی که به ارث رسیده باشند شامل این شرط نمی شوند.
۵. شیربها
شیربها یک رسم عرفی است و برخلاف مهریه مبنای قانونی الزام آوری ندارد مگر اینکه به صورت یک تعهد کتبی یا شفاهی معتبر در زمان عقد یا پس از آن مورد توافق زوجین قرار گرفته باشد و امکان اثبات آن وجود داشته باشد. در صورت توافق شیربها نیز جزء حقوق مالی است که مرد باید آن را بپردازد.
مدیریت تمامی این حقوق مالی در فرآیند طلاق از طرف مرد نیازمند دقت آگاهی حقوقی و اغلب راهنمایی وکلای متخصص است تا حقوق هیچ یک از طرفین تضییع نشود.
نتیجه گیری
فرآیند طلاق از طرف مرد با وجود اینکه حق قانونی زوج محسوب می شود با تکالیف مالی سنگینی برای او همراه است که مهریه نفقه اجرت المثل نحله و در صورت وجود شرط تنصیف اموال از جمله آن هاست. یکی از دغدغه های اصلی مردان در این مسیر امکان تقسیط مهریه است. همانطور که تشریح شد قوانین حقوقی ایران این امکان را فراهم آورده اند که در صورت عدم توانایی مالی زوج برای پرداخت یکجای مهریه (اعسار) دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی او حکم به تقسیط مهریه را صادر کند.
اثبات اعسار نیازمند ارائه مدارک مستند و شهادت شهود آگاه است و دادگاه با استعلام از مراجع مختلف و تحقیق همه جانبه درباره آن تصمیم گیری می کند. عدم پرداخت اقساط مهریه پس از تقسیط ضمانت اجراهای قانونی نظیر توقیف اموال و حتی جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) را در پی خواهد داشت. همچنین در صورت تغییر در شرایط مالی مرد امکان تعدیل (کاهش یا افزایش) اقساط وجود دارد.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اهمیت سرنوشت ساز تصمیمات در پرونده های طلاق و مهریه اکیداً توصیه می شود که هر دو طرف (زوج و زوجه) پیش از هرگونه اقدام از مشاوره حقوقی تخصصی و وکلای مجرب در امور خانواده بهره مند شوند. آگاهی کامل از حقوق و تکالیف قانونی می تواند به اتخاذ تصمیمات آگاهانه جلوگیری از تضییع حقوق و کاهش استرس و ابهامات در این دوران حساس کمک شایانی نماید.
سوالات متداول
آیا رضایت زن برای تقسیط مهریه لازم است؟
خیر رضایت زن برای تقسیط مهریه لازم نیست. در صورت اثبات اعسار مرد از پرداخت یکجای مهریه در دادگاه حتی اگر زن راضی نباشد دادگاه می تواند حکم به تقسیط مهریه صادر کند.
مهریه عندالاستطاعه چگونه در طلاق از طرف مرد تقسیط می شود؟
در مهریه عندالاستطاعه ابتدا زن باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه اثبات کند. پس از اثبات و صدور حکم محکومیت مرد به پرداخت اگر مرد مدعی عدم توانایی پرداخت یکجا باشد می تواند دادخواست اعسار دهد. در صورت پذیرش اعسار توسط دادگاه مهریه به صورت اقساطی تعیین خواهد شد.
اگر مرد اموال خود را قبل از دادخواست طلاق به نام دیگری منتقل کند چه می شود؟
اگر مرد با هدف فرار از پرداخت مهریه و حقوق مالی زن اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام دیگران کند این عمل معامله به قصد فرار از دین محسوب شده و باطل است. زن می تواند با اثبات صوری بودن معامله در دادگاه درخواست ابطال آن را داشته باشد. همچنین مرد علاوه بر ابطال معامله ممکن است به حبس و جریمه نقدی نیز محکوم شود.
آیا اعسار از مهریه به معنای بخشیده شدن یا عدم پرداخت کامل آن است؟
خیر اعسار از مهریه به معنای بخشیده شدن یا عدم پرداخت کامل آن نیست بلکه تنها به معنای ناتوانی موقت از پرداخت یکجای مهریه است. با حکم اعسار مرد همچنان مکلف به پرداخت تمامی مهریه است اما این پرداخت به صورت اقساط و در بازه زمانی طولانی تر انجام می شود.
نقش وکیل در فرآیند اعسار و تقسیط مهریه چیست؟
وکیل متخصص در فرآیند اعسار و تقسیط مهریه نقش حیاتی دارد. او می تواند به مرد در جمع آوری مدارک لازم برای اثبات اعسار تنظیم صحیح دادخواست و دفاع موثر در دادگاه کمک کند. همچنین برای زن نیز وکیل می تواند در اعتراض به دادخواست اعسار یا حکم تقسیط اثبات توانایی مالی مرد و پیگیری اجرای حکم و وصول اقساط معوقه یاری رسان باشد. حضور وکیل به دلیل پیچیدگی های حقوقی این پرونده ها می تواند شانس موفقیت را برای هر دو طرف افزایش دهد.
آیا امکان دارد دادگاه اعسار مرد را در طلاق از طرف مرد نپذیرد و او را ملزم به پرداخت یکجای مهریه کند؟
بله این امکان وجود دارد. اگر مرد نتواند ادعای اعسار خود را با مدارک و شواهد کافی به اثبات برساند یا دادگاه تشخیص دهد که او توانایی پرداخت یکجای مهریه را دارد یا به قصد فرار از دین دست به اقدامات صوری زده است دادخواست اعسار او رد خواهد شد. در این صورت مرد ملزم به پرداخت یکجای مهریه می شود و در صورت عدم پرداخت زن می تواند از طریق توقیف اموال یا حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) اقدام کند.