اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه: راهنمای جامع حقوقی شرایط تنظیم و ابطال

اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه سندی رسمی و حقوقی است که طی آن زوجه به صورت قطعی و غیرقابل برگشت حق خود را نسبت به تمام یا بخشی از مهریه به نفع زوج ساقط کرده و ذمه او را بری می سازد. این اقدام حقوقی آثار و تبعات مهمی برای هر دو طرف دارد و نیازمند آگاهی کامل از جوانب قانونی آن است.

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح پشتوانه مالی و حمایتی برای زن محسوب می شود. در نظام حقوقی ایران مهریه به محض وقوع عقد نکاح به ملکیت زن درمی آید و او حق مطالبه آن را پیدا می کند. با این حال در برخی شرایط زوجه بنا به دلایل و انگیزه های متفاوت تصمیم به بخشش یا اصطلاحاً «ابرا مهریه» خود می گیرد. این عمل حقوقی هرچند به ظاهر ساده به نظر می رسد دارای پیچیدگی ها و ظرافت های قانونی است که عدم توجه به آن ها می تواند به بروز مشکلات جدی در آینده منجر شود. از این رو تنظیم یک «اقرارنامه» رسمی و معتبر برای ابرا مهریه از اهمیت بالایی برخوردار است.

۱. ماهیت حقوقی ابرا مهریه و تمایز آن با سایر شیوه های اسقاط دین

برای درک صحیح «اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه» ابتدا باید با مفهوم حقوقی «ابرا» آشنا شد و تفاوت آن را با سایر روش های بخشش مهریه درک کرد.

تعریف حقوقی ابرا مهریه

«ابرا» در اصطلاح حقوقی به معنای صرف نظر کردن داین (طلبکار) از طلب خود است که موجب سقوط دین از ذمه مدیون (بدهکار) می شود. مطابق ماده ۲۸۹ قانون مدنی «ابرا عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرفنظر نماید.» این عمل حقوقی یک «ایقاع» محسوب می شود؛ یعنی برای تحقق آن تنها اراده یک طرفه داین (زوجه در مورد مهریه) کافی است و نیاز به قبول مدیون (زوج) ندارد. با ابرا مهریه ذمه زوج بلافاصله و به طور قطعی بری می شود و زوجه دیگر حق مطالبه مهریه ابرا شده را نخواهد داشت.

تفاوت ابرا مهریه با سایر روش های بخشش

در نظام حقوقی ایران روش های دیگری نیز برای اسقاط یا بخشش مهریه وجود دارد که هر یک آثار حقوقی متفاوتی دارند. شناخت این تفاوت ها برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.

• تفاوت ابرا مهریه با بذل مهریه:

  «بذل مهریه» غالباً در چارچوب طلاق خلع و مبارات مطرح می شود. در این نوع طلاق زوجه به دلیل کراهت از زوج مالی (که می تواند مهریه یا بخشی از آن باشد) را به او بذل می کند تا در ازای آن طلاق بگیرد. مهم ترین تفاوت بذل با ابرا در قابلیت رجوع است. زوجه در ایام عده طلاق خلع و مبارات این حق را دارد که از بذل خود رجوع کند و مهریه را مجدداً مطالبه نماید مگر اینکه زوج نیز از طلاق رجوع کرده باشد. اما در ابرا حق رجوع وجود ندارد و زوجه پس از ابرا دیگر نمی تواند مهریه را مطالبه کند.

• تفاوت ابرا مهریه با هبه مهریه:

  «هبه مهریه» به معنای بخشیدن مهریه (که یک مال است) به صورت بلاعوض به زوج است. هبه یک «عقد» است و برای تحقق آن علاوه بر اراده واهب (زوجه) قبول متهب (زوج) و قبض مال موهوبه نیز لازم است. مهم ترین تفاوت هبه با ابرا در قابلیت رجوع است. مطابق ماده ۸۰۳ قانون مدنی واهب می تواند با بقای عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد خاصی مانند هبه به پدر و مادر و اولاد یا هبه معوض. این در حالی است که ابرا به طور کلی غیرقابل رجوع است.

• تفاوت ابرا مهریه با صلح مهریه:

  «صلح مهریه» یک عقد مستقل است که طرفین (زوج و زوجه) می توانند در مورد مهریه خود توافقات مختلفی انجام دهند. این توافق می تواند شامل کاهش مهریه تقسیط آن یا حتی بخشش کامل آن در ازای دریافت عوض یا بدون عوض باشد. صلح نیز مانند هبه یک «عقد» است و نیاز به اراده و قبول هر دو طرف دارد. صلح به دلیل اعتبار و لزوم خود معمولاً قابل فسخ و رجوع نیست مگر در موارد استثنایی قانونی.

ویژگی	ابرا مهریه	بذل مهریه	هبه مهریه	صلح مهریه
نوع عمل حقوقی	ایقاع (یک طرفه)	عمل یک طرفه (در طلاق خلع/مبارات)	عقد (دوطرفه)	عقد (دوطرفه)
نیاز به قبول زوج	خیر	خیر (شرط طلاق است)	بله	بله
قابلیت رجوع	خیر (غیرقابل رجوع)	بله (در عده طلاق خلع/مبارات)	بله (با بقای عین موهوبه)	خیر (اصل لزوم عقد صلح)
هدف اصلی	اسقاط دین	گرفتن طلاق	بخشیدن مال	توافق و سازش

۲. ضرورت و اعتبار اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه

پس از درک ماهیت ابرا این سوال مطرح می شود که چرا تنظیم «اقرارنامه» برای آن ضروری است و چه تفاوتی بین اقرارنامه عادی و رسمی وجود دارد.

تعریف اقرارنامه

اقرارنامه سندی است که در آن یک شخص به نفع دیگری و به ضرر خود خبری را اعلام می کند. در مورد ابرا مهریه اقرارنامه سندی مکتوب است که در آن زوجه رسماً اعلام می کند که مهریه خود را ابرا نموده است. این سند گواهی بر وقوع ایقاع ابرا مهریه است.

اهمیت اقرارنامه رسمی

اهمیت تنظیم اقرارنامه رسمی برای ابرا مهریه به دلایل زیر است:

• قدرت اثباتی بالا: اسناد رسمی در محاکم قضایی از اعتبار بسیار بالایی برخوردارند و اصالت آن ها فرض می شود. این امر بار اثبات را از دوش زوج برمی دارد و در صورت هرگونه ادعای بعدی از سوی زوجه مبنی بر عدم ابرا اثبات خلاف آن دشوار خواهد بود.
• جلوگیری از انکار و ادعای بعدی: با ثبت رسمی اقرارنامه زوجه کمتر می تواند در آینده منکر بخشش مهریه شود یا ادعایی مبنی بر عدم اطلاع از مفاد سند یا عدم رضایت مطرح کند. سردفتر در حین تنظیم سند هویت و اهلیت طرفین و رضایت کامل زوجه را احراز می کند.
• ایجاد اطمینان خاطر برای زوج: برای زوج دریافت یک اقرارنامه رسمی مبنی بر ابرا مهریه تضمینی حقوقی برای بری الذمه شدن وی از پرداخت مهریه است و از طرح دعاوی احتمالی در آینده جلوگیری می کند.

تفاوت اقرارنامه عادی و رسمی

اقرارنامه می تواند به دو صورت عادی یا رسمی تنظیم شود:

• اقرارنامه عادی: سندی است که توسط اشخاص بدون دخالت مأمورین رسمی (مانند سردفتر) تنظیم و امضا می شود. اعتبار اقرارنامه عادی در دادگاه مشروط به اثبات صحت انتساب آن به زوجه (از طریق تطبیق امضا یا شهادت شهود) است. اگر زوجه زیر اقرارنامه عادی را انکار کند یا نسبت به آن اظهار تردید نماید زوج باید صحت انتساب آن را ثابت کند که این فرآیند می تواند زمان بر و دشوار باشد.
• اقرارنامه رسمی: سندی است که در دفاتر اسناد رسمی یا توسط سایر مأمورین صلاحیت دار و در حدود صلاحیت آن ها بر طبق مقررات قانونی تنظیم می شود. اعتبار اسناد رسمی بر اساس ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی «در محاکم معتبر است و هیچ کس نمی تواند منکر آن شود مگر اینکه جعلیت آن را ثابت کند.» قدرت اثباتی بالای این اسناد آن ها را به گزینه ارجح برای ابرا مهریه تبدیل می کند.

تنظیم اقرارنامه رسمی برای ابرا مهریه نه تنها قدرت اثباتی بسیار بالایی دارد بلکه مانع از طرح دعاوی بی اساس و انکار بعدی زوجه شده و اطمینان خاطر حقوقی کاملی را برای زوج به ارمغان می آورد.

۳. شرایط اساسی صحت تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه

برای اینکه اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه از اعتبار قانونی برخوردار باشد و در آینده قابل ابطال نباشد باید شرایط خاصی رعایت شود. این شرایط هم به اهلیت زوجه و هم به قصد و رضایت او برمی گردد.

الف) اهلیت و صلاحیت زوجه

زوجه در زمان ابرا مهریه باید دارای اهلیت قانونی برای تصرف در اموال خود باشد. این اهلیت شامل موارد زیر است:

• بلوغ: زوجه باید به سن قانونی بلوغ رسیده باشد. در قوانین ایران سن بلوغ برای دختران ۹ سال تمام قمری است. با این حال برای انجام اعمال حقوقی مالی علاوه بر بلوغ «رشد» نیز لازم است.
• عقل: زوجه باید از سلامت عقلانی برخوردار باشد و مجنون نباشد. فرد مجنون فاقد قوه تمییز و اراده بوده و اعمال حقوقی او باطل است.
• رشد: زوجه باید رشید باشد به این معنا که توانایی اداره امور مالی خود را به طور منطقی داشته باشد و بتواند نفع و ضرر خود را تشخیص دهد. طبق ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی هیچ کس را نمی توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان سفیه (غیر رشید) محجور نمود مگر آن که عدم رشد او اثبات شود. بنابراین زوجه پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد می تواند در امور مالی خود (از جمله ابرا مهریه) مستقلاً اقدام کند و اذن پدر یا دادگاه برای او لازم نیست.

ب) قصد و رضایت آزادانه زوجه

مهم ترین شرط برای صحت ابرا مهریه وجود قصد و رضایت کامل و بدون هیچ گونه فشار و اجبار از سوی زوجه است:

• قصد: زوجه باید واقعاً قصد ابرا مهریه را داشته باشد. یعنی اراده او برای صرف نظر از مهریه جدی باشد و صرفاً به صورت صوری یا تحت تأثیر شوخی یا اشتباه نباشد.
• رضایت: رضایت زوجه باید آزادانه و بدون وجود هرگونه اکراه اجبار یا تهدید باشد. اکراه به معنای وادار کردن شخص به انجام عملی حقوقی از طریق تهدید به ضرر جانی مالی یا حیثیتی است. در صورتی که زوجه بتواند در دادگاه ثابت کند که تحت اکراه یا اجبار اقدام به امضای اقرارنامه کرده است این سند قابلیت ابطال خواهد داشت.
• آگاهی کامل: زوجه باید از تمامی عواقب و آثار حقوقی ابرا مهریه (مانند عدم قابلیت رجوع) مطلع باشد. سردفتر موظف است این نکات را به زوجه یادآوری کند.

ج) مشروعیت موضوع

مهریه مورد ابرا باید از نظر شرعی و قانونی مشروع باشد؛ یعنی مهریه باید دارای ارزش مالی و قابل تملک باشد.

د) مدارک لازم

برای تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه در دفتر اسناد رسمی معمولاً مدارک زیر لازم است:

• شناسنامه و کارت ملی زوجه (و در صورت تمایل و حضور زوج نیز می تواند مدارک هویتی خود را ارائه دهد).
• اصل سند ازدواج (عقدنامه).
• (در موارد خاص و مشکوک) گواهی سلامت روان یا گواهی رشد از مراجع ذی صلاح.

۴. دلایل رایج زوجه برای تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه

اگرچه مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه است اما در بسیاری از موارد زنان بنا به دلایل و انگیزه های شخصی خانوادگی و گاه اقتصادی اقدام به ابرا آن می کنند. این دلایل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• دریافت امتیازات مادی یا غیرمادی:

  در بسیاری از موارد زوجه در ازای بخشش مهریه امتیازات دیگری را از زوج دریافت می کند. این امتیازات می تواند مالی باشد مانند دریافت یک ملک خودرو وجه نقد سهام یا هر مال دیگری که از نظر مالی ارزش معادل یا کمتر/بیشتر از مهریه داشته باشد. همچنین ممکن است این امتیازات غیرمادی باشد؛ برای مثال زوج در ازای ابرا مهریه حق حضانت فرزندان حق طلاق حق تعیین مسکن حق خروج از کشور یا سایر حقوقی را که به طور معمول در اختیار مرد است به زوجه واگذار کند. این توافقات اغلب در زمان بروز اختلاف و برای حل و فصل مسائل زندگی مشترک یا جدایی صورت می گیرد.

• تسریع فرآیند طلاق توافقی:

  ابرا مهریه یکی از رایج ترین شروط در طلاق های توافقی است. در این شرایط زن با بخشش تمام یا بخشی از مهریه موافقت زوج را برای طلاق جلب کرده و فرآیند جدایی را تسریع می کند. این رویکرد به زوجین کمک می کند تا به صورت مسالمت آمیز و با کمترین تنش قانونی از یکدیگر جدا شوند.

• کاهش فشار مالی از دوش زوج:

  گاهی اوقات زوجه به دلیل مشکلات اقتصادی یا مالی زوج و برای کاهش فشار از دوش همسر خود تصمیم به ابرا مهریه می گیرد. این امر می تواند ناشی از حسن نیت حفظ حرمت و بهبود رابطه زناشویی باشد به خصوص اگر زوجین قصد ادامه زندگی مشترک را داشته باشند.

• حفظ حرمت و رابطه:

  در برخی موارد زوجه برای جلوگیری از کشیده شدن زندگی مشترک به اختلافات و دعاوی مالی و برای حفظ حرمت و پایداری رابطه خود با همسر بدون دریافت هیچ گونه عوضی مهریه خود را ابرا می کند. این عمل می تواند نمادی از اعتماد و فداکاری در رابطه باشد.

• درخواست حق طلاق:

  در حقوق ایران حق طلاق اساساً با زوج است. برخی از زنان برای به دست آوردن حق طلاق یا وکالت در طلاق مهریه خود را ابرا می کنند تا بتوانند در آینده به صورت مستقل و بدون نیاز به موافقت زوج اقدام به طلاق نمایند.

۵. مراحل عملی تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه در دفاتر اسناد رسمی

برای تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه به صورت رسمی و معتبر باید مراحل مشخصی در دفاتر اسناد رسمی طی شود:

1. مراجعه زوجه به دفتر اسناد رسمی: زوجه به همراه مدارک لازم (شناسنامه و کارت ملی اصل سند ازدواج) به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می کند. حضور زوج برای تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه الزامی نیست زیرا ابرا یک ایقاع یک طرفه است اما حضور وی جهت اطلاع و دریافت نسخه رسمی توصیه می شود.
2. مشاوره با سردفتر: سردفتر یا دفتریار توضیحات حقوقی لازم در خصوص ماهیت ابرا مهریه شرایط صحت آن و آثار و پیامدهای حقوقی این اقدام (به ویژه غیرقابل برگشت بودن آن) را به زوجه ارائه می دهد. این مرحله برای اطمینان از آگاهی کامل و رضایت آزادانه زوجه بسیار حیاتی است.
3. تنظیم پیش نویس اقرارنامه: سردفتر بر اساس اظهارات زوجه و با استفاده از اطلاعات مندرج در سند ازدواج و مدارک هویتی پیش نویس اقرارنامه را تنظیم می کند. در این پیش نویس مشخصات کامل زوجه (مُقِرّه) و زوج (مُقَرٌّ لَهُ) مشخصات سند نکاحیه (شماره تاریخ و دفترخانه ثبت) و همچنین مقدار دقیق مهریه ابرا شده (چه تمام مهریه باشد و چه بخشی از آن) با جزئیات کامل ذکر می شود.
4. مطالعه دقیق و تأیید متن توسط زوجه: زوجه باید متن پیش نویس را با دقت کامل مطالعه کرده و از صحت تمامی اطلاعات به خصوص میزان مهریه ابرا شده و عبارات دال بر ابرا و سلب هرگونه حق مطالبه آتی اطمینان حاصل کند. سردفتر موظف است متن را برای زوجه قرائت کند و از فهم کامل او اطمینان یابد.
5. امضا و ثبت نهایی سند: پس از تأیید زوجه اقرارنامه توسط وی امضا می شود. سپس سردفتر سند را گواهی و ثبت می کند.
6. دریافت نسخه رسمی: یک نسخه از اقرارنامه رسمی ابرا مهریه به زوجه و در صورت حضور به زوج نیز تحویل داده می شود.

۶. نمونه متن اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه

در ادامه یک نمونه متن کامل و حقوقی برای اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه ارائه شده است. توجه به این نکته ضروری است که این نمونه صرفاً جنبه راهنما دارد و متن نهایی باید توسط سردفتر و با توجه به جزئیات هر پرونده تنظیم شود.

بسمه تعالی

اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه

مشخصات مُقِرّه (زوجه):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوجه]
نام پدر: [نام پدر زوجه]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زوجه]
کد ملی: [کد ملی زوجه]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد زوجه]
محل اقامت: [آدرس کامل محل سکونت زوجه]

مشخصات مُقَرٌّ لَهُ (زوج):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوج]
نام پدر: [نام پدر زوج]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زوج]
کد ملی: [کد ملی زوج]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد زوج]
محل اقامت: [آدرس کامل محل سکونت زوج]

موضوع اقرارنامه: ابرا (بخشیدن) مهریه

اینجانبه مُقِرّه سرکار خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] زوجه رسمی و قانونی جناب آقای [نام و نام خانوادگی زوج] به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] مورخ [تاریخ تنظیم سند نکاحیه] تنظیمی در دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه ازدواج] حوزه ثبتی [محل دفترخانه ازدواج] که میزان مهریه مندرج در آن [تعداد سکه بهار آزادی/مثقال طلا/مبلغ ریالی] تمام و کمال به انضمام سایر منضمات عقد می باشد بدینوسیله در کمال صحت عقل با اختیار کامل اراده آزاد بدون هیچ گونه اکراه اجبار تهدید یا فشاری از سوی همسرم یا شخص ثالث و با علم و آگاهی کامل از تمامی آثار و تبعات حقوقی این اقرارنامه اقدام به ابرا و اسقاط حق خود نسبت به:

[تمام مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر]
یا
[تعداد [عدد] سکه تمام بهار آزادی/مثقال طلا/مبلغ [مبلغ به ریال] از مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر]

می نمایم. لذا ذمه زوج جناب آقای [نام و نام خانوادگی زوج] در خصوص پرداخت [تمام/مقدار مشخص شده] مهریه مذکور به اینجانبه کاملاً بری گردیده و از این تاریخ به بعد اینجانبه هیچ گونه حق مطالبه ادعا یا اعتراضی در خصوص [تمام/مقدار مشخص شده] مهریه ابرا شده از نامبرده نخواهم داشت و هرگونه حق و حقوق مادی و معنوی خود را در این خصوص از خود سلب و ساقط می نمایم.

این اقرار به حکم اقرار رسمی و شرعی در محاکم و مراجع قضایی و اداری معتبر و لازم الاجرا می باشد.

تاریخ تنظیم اقرارنامه: [روز/ماه/سال]
محل تنظیم اقرارنامه: [شهر]

امضا و اثر انگشت مُقِرّه (زوجه):
[نام و نام خانوادگی زوجه]

امضا و اثر انگشت مُقَرٌّ لَهُ (زوج) (در صورت حضور و تمایل):
[نام و نام خانوادگی زوج]

گواهی سردفتر اسناد رسمی:
این اقرارنامه در تاریخ فوق الذکر در دفتر اسناد رسمی شماره [شماره دفترخانه] این حوزه ثبتی به ثبت رسید و هویت و اهلیت مُقِرّه و صحت مفاد آن توسط اینجانب احراز گردید.

نام و نام خانوادگی سردفتر:
امضا و مهر سردفتر:

۷. آیا اقرارنامه ابرا مهریه قابل رجوع است؟

یکی از مهم ترین نکات و سوالات حقوقی در خصوص ابرا مهریه قابلیت رجوع از آن است. درک این مسئله برای زوجه که قصد ابرا مهریه را دارد و همچنین برای زوج که مهریه از ذمه او ساقط می شود حیاتی است.

اصل عدم قابلیت رجوع

بر اساس اصول حقوقی و تصریح ماده ۲۸۹ قانون مدنی که ابرا را ایقاعی یک طرفه و موجب سقوط دین می داند «ابرا» پس از وقوع به طور کلی غیرقابل رجوع است. این بدان معناست که زوجه پس از اینکه مهریه خود را ابرا کرد دیگر نمی تواند تصمیم خود را تغییر دهد و مجدداً مهریه ابرا شده را از زوج مطالبه کند. ذمه زوج به محض تحقق ابرا بری شده و حق زوجه ساقط می گردد.

این ویژگی ابرا را از «بذل» در طلاق خلع و مبارات یا «هبه» متمایز می سازد. در بذل زوجه در زمان عده حق رجوع دارد و در هبه نیز (با شرایطی) واهب می تواند از هبه خود رجوع کند. اما ابرا یک عمل حقوقی قطعی و غیرقابل بازگشت است که با اراده یک طرفه داین حق را به طور کامل ساقط می کند.

توضیح تفاوت با «ابطال»

غیرقابل رجوع بودن ابرا نباید با «قابلیت ابطال اقرارنامه ابرا مهریه» اشتباه گرفته شود. ابطال اقرارنامه به معنای بازگشت زوجه از ابرا نیست بلکه به معنای این است که اقرارنامه از ابتدا به دلایل قانونی (مانند فقدان اهلیت اکراه یا اشتباه مؤثر) باطل و بی اعتبار بوده است. در چنین مواردی ابرا از اساس شکل نگرفته است و اقرارنامه به دلیل وجود عیوب اساسی قابلیت استناد خود را از دست می دهد. بنابراین اگر اقرارنامه باطل شود وضعیت حقوقی به حالت پیش از تنظیم اقرارنامه برمی گردد و زوجه می تواند مهریه خود را مطالبه کند اما این به معنای رجوع از ابرا نیست بلکه به معنای اثبات عدم صحت وقوع ابرا از ابتدا است. این تمایز حقوقی از اهمیت بالایی برخوردار است.

۸. ابطال اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه: شرایط و مراحل

همان طور که ذکر شد ابرا مهریه به طور اصولی غیرقابل رجوع است. با این حال در شرایط خاصی که نقص اساسی در فرآیند تنظیم یا اراده زوجه وجود داشته باشد می توان اقرارنامه را باطل کرد. ابطال یک سند حقوقی به معنای این است که سند از ابتدا فاقد اعتبار قانونی بوده است.

الف) دلایل قانونی برای ابطال اقرارنامه ابرا مهریه

ابطال اقرارنامه ابرا مهریه تنها در صورت اثبات یکی از موارد زیر در دادگاه امکان پذیر است:

• اجبار یا اکراه:

  یکی از مهم ترین دلایل ابطال اثبات این موضوع است که زوجه تحت فشار شدید تهدید جانی مالی یا حیثیتی قرار گرفته و به همین دلیل اقدام به امضای اقرارنامه کرده است. برای اثبات اکراه زوجه باید نشان دهد که تهدید صورت گرفته چنان جدی و مؤثر بوده که او را مجبور به امضای سند کرده و در صورت عدم امضا ضرر قابل توجهی به او وارد می شده است. اثبات اکراه در محاکم قضایی دشوار و نیازمند ارائه مدارک و شواهد قوی است.

• عدم اهلیت قانونی زوجه:

  اگر در زمان امضای اقرارنامه زوجه فاقد اهلیت قانونی بوده باشد یعنی «صغیر» (به سن بلوغ و رشد نرسیده) «مجنون» (فاقد سلامت عقلانی) یا «سفیه» (غیررشید به معنای ناتوانی در اداره امور مالی) باشد اقرارنامه باطل است. در مورد افراد بالغ و رشید اصل بر سلامت عقل و اهلیت است و اثبات عدم اهلیت بر عهده مدعی است.

• تدلیس و فریب کاری:

  در صورتی که زوج یا شخص ثالثی با حیله و فریب زوجه را به امضای اقرارنامه واداشته باشد سند می تواند باطل شود. تدلیس به معنای پنهان کردن واقعیت یا ارائه اطلاعات نادرست به منظور فریب طرف مقابل است. اثبات تدلیس نیز نیازمند ارائه شواهد و مستندات کافی است.

• اشتباه در ماهیت یا شرایط مهریه:

  اگر اشتباه فاحشی در ماهیت ابرا یا موضوع آن (یعنی مهریه) رخ داده باشد که اگر زوجه از آن مطلع بود هرگز اقدام به ابرا نمی کرد سند می تواند باطل شود. برای مثال اگر زوجه تصور کند مبلغ مهریه بسیار کمتر از واقعیت است و بر آن اساس ابرا کند. این مورد کمتر در ابرا مهریه مشاهده می شود اما از نظر حقوقی امکان پذیر است.

ب) مراحل درخواست ابطال در دادگاه

برای درخواست ابطال اقرارنامه ابرا مهریه زوجه باید مراحل قانونی زیر را طی کند:

1. جمع آوری مدارک و شواهد: زوجه باید تمامی مدارک و مستندات لازم برای اثبات ادعای خود (مانند شهادت شهود مبنی بر اجبار مدارک پزشکی و روان پزشکی پیامک ها تماس های ضبط شده یا هر مدرک دیگری که نشان دهنده عدم قصد یا رضایت آزادانه باشد) را جمع آوری کند.
2. تنظیم دادخواست: زوجه یا وکیل او باید دادخواستی با موضوع «ابطال اقرارنامه ابرا مهریه» به انضمام دلایل و شواهد موجود تنظیم و به دادگاه خانواده صالح تقدیم کند.
3. مراحل دادرسی: پس از تقدیم دادخواست پرونده در دادگاه به جریان می افتد. جلسات دادرسی تشکیل شده و طرفین (زوجه و زوج) فرصت دفاع از خود و ارائه دلایل را خواهند داشت. دادگاه ممکن است نیاز به تحقیقات محلی جلب نظر کارشناس (مثلاً روان پزشک برای بررسی وضعیت سلامت روانی زوجه) یا استماع شهادت شهود داشته باشد.
4. صدور رأی دادگاه: در نهایت دادگاه با بررسی تمامی جوانب مدارک و دفاعیات رأی به تأیید یا ابطال اقرارنامه صادر خواهد کرد. در صورت ابطال اقرارنامه از درجه اعتبار ساقط شده و زوجه می تواند مجدداً مهریه خود را مطالبه کند.

ج) نکات مهم در فرآیند ابطال

• پیچیدگی و زمان بر بودن: دعاوی ابطال اقرارنامه ابرا مهریه معمولاً پیچیده و زمان بر هستند زیرا اثبات وجود عیوب اراده (مانند اکراه) یا عدم اهلیت نیاز به شواهد قوی و دقیق دارد.
• ضرورت اثبات: بار اثبات اکراه تدلیس یا عدم اهلیت بر عهده زوجه مدعی است.
• نقش وکیل متخصص: با توجه به دشواری و تخصصی بودن این دعاوی بهره مندی از خدمات وکیل متخصص در امور خانواده و حقوقی شانس موفقیت زوجه را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

۹. هزینه های تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه در دفتر اسناد رسمی

هزینه های تنظیم اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه در دفاتر اسناد رسمی بر اساس تعرفه های مصوب و سالیانه قوه قضاییه تعیین می شود. این تعرفه ها برای اسناد رسمی مالی و غیرمالی متفاوت است.

تعرفه سالیانه

تعرفه های حق التحریر (حق الزحمه دفترخانه) و حق الثبت (هزینه ای که به حساب دولت واریز می شود) هر ساله توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و بر اساس مصوبات قوه قضاییه اعلام و به دفاتر اسناد رسمی ابلاغ می گردد. بنابراین مبلغ این هزینه ها ثابت نیست و ممکن است سال به سال تغییر کند.

اسناد غیرمالی و مالی

تفاوت عمده در تعیین هزینه به ماهیت سند برمی گردد:

• اسناد غیرمالی: اقرارنامه ابرا مهریه معمولاً در دسته اسناد غیرمالی قرار می گیرد مگر اینکه مبلغ مشخصی از مهریه (مثلاً تعداد معینی سکه یا مبلغ ریالی) در سند به عنوان ارزش مالی صراحتاً قید شود و حق التحریر بر اساس آن محاسبه گردد. در صورتی که صرفاً به ابرا مهریه (بدون تعیین ارزش ریالی خاص برای محاسبه حق التحریر) اشاره شود هزینه آن مطابق تعرفه اسناد غیرمالی خواهد بود که مبلغ ثابتی است.
• اسناد مالی: اگر در اقرارنامه ارزش مالی مشخصی (مثلاً ارزش ریالی مهریه ابرا شده) برای محاسبه حق التحریر تعیین شود هزینه بر اساس درصد مشخصی از آن مبلغ محاسبه خواهد شد. هرچه میزان مهریه ابرا شده بیشتر باشد حق التحریر نیز افزایش می یابد.

جدول تعرفه ها (بر اساس نمونه های رایج و تقریبی)

لازم به ذکر است که این جدول صرفاً جهت ارائه یک دید کلی است و مبالغ دقیق باید بر اساس آخرین تعرفه های مصوب در سال جاری از دفترخانه استعلام شود. برای اسناد مالی معمولاً تعرفه ها به صورت پلکانی محاسبه می شوند:

مبلغ ارزش سند	حق التحریر (تقریبی)
اسناد غیرمالی (بدون ذکر ارزش برای حق التحریر)	۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال به اضافه هزینه های جانبی
تا ۱۰ میلیون ریال	۸۰۰ هزار ریال
از ۱۰ میلیون تا ۱۰۰ میلیون ریال (مازاد)	۱۲ در هزار
از ۱۰۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون ریال (مازاد)	۸ در هزار
از ۲۰۰ میلیون تا ۵۰۰ میلیون ریال (مازاد)	۵ در هزار
از ۵۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد ریال (مازاد)	۴ در هزار
از ۱ میلیارد تا ۳ میلیارد ریال (مازاد)	۲ در هزار

علاوه بر حق التحریر و حق الثبت هزینه های دیگری مانند هزینه تمبر و صدور سند الکترونیک نیز به مجموع هزینه ها اضافه خواهد شد.

توافق طرفین بر پرداخت هزینه

زوجین می توانند در خصوص اینکه چه کسی هزینه تنظیم اقرارنامه را پرداخت کند با یکدیگر توافق نمایند. این توافق می تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد و معمولاً در دفترخانه ثبت می شود.

۱۰. نظریات مشورتی و آرای قضایی مرتبط با اقرارنامه ابرا مهریه

برای درک عمیق تر ابعاد حقوقی اقرارنامه ابرا مهریه بررسی نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه و آرای صادره از محاکم بسیار راهگشا خواهد بود. این موارد تبیین کننده نحوه تفسیر و اجرای قوانین در رویه قضایی هستند.

تحلیل نظریه مشورتی شماره 7/98/1210 مورخ 1398/09/17

این نظریه مشورتی یکی از مهم ترین مراجع برای تمییز بین ابرا و بذل مهریه و آثار حقوقی هر یک است. خلاصه ای از استعلام و پاسخ آن به شرح زیر است:

• استعلام: دادگاهی در مورد پرونده ای سوال کرده که زوجه به موجب سند رسمی مهریه خود (۱۱۰ سکه و ۶۰ مثقال طلا) را به همسرش بذل نموده و سپس مجدداً با سند رسمی دیگری از تصمیم قبلی عدول کرده و اظهار داشته مهریه به قوت خود باقی است. سوال این است که آیا با توجه به اینکه بذل دین در حکم ابرا تلقی می شود این رجوع بعدی معتبر است یا خیر؟
• نظریه اکثریت:
  1. اولاً در فرض سوال بخشش مهریه توسط زوجه می تواند حسب مورد مشمول احکام هبه طلب (موضوع ماده ۸۰۶ قانون مدنی) یا ابرا (موضوع ماده ۲۸۹ قانون مدنی) قرار گیرد. تشخیص این امر بر عهده قاضی رسیدگی کننده است. هر دو این اعمال حقوقی (هبه طلب و ابرا) موجب برائت ذمه مدیون (زوج) می شوند هرچند ابرا در زمره ایقاعات است.
  2. ثانیاً در صورت احراز هر یک از عناوین ابرا ذمه یا هبه طلب به سبب سقوط ذمه زوج نسبت به مهریه رجوع بعدی به مهریه امکان پذیر نیست. اما زوج می تواند متعاقباً مالی را به تملیک زوجه درآورد یا تعهد به تملیک نماید؛ لکن این امر مشمول عنوان مهریه و احکام و آثار آن نمی باشد.
• نتیجه گیری حقوقی: این نظریه به صراحت تاکید می کند که اگر بخشش مهریه در قالب ابرا یا هبه طلب صورت گیرد به دلیل سقوط دین و بری شدن ذمه زوج غیرقابل رجوع خواهد بود. بنابراین حتی اگر زوجه بعداً از تصمیم خود عدول کند این عدول تاثیری در وضعیت حقوقی ایجاد شده ندارد و نمی تواند مهریه را مجدداً مطالبه کند. این نظریه به قاضی اختیار می دهد تا بر اساس محتوای سند و قصد واقعی طرفین نوع عمل حقوقی را تشخیص دهد.

نمونه رأی دادگاه تجدیدنظر در خصوص ابطال اقرارنامه

آرای قضایی نشان می دهند که محاکم در دعاوی ابطال اقرارنامه ابرا مهریه با دقت به شرایط قصد و رضایت زوجه در زمان تنظیم سند می پردازند. در یک نمونه رأی دادگاه تجدیدنظر استان تهران (با تغییرات برای حفظ حریم خصوصی) چنین استدلال کرده است:

«در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای (ع. ص.) به طرفیت خانم (س.م. ط.) نسبت به دادنامه صادره از شعبه [سوم] دادگاه عمومی [ملارد] که به موجب آن حکم به ابطال سند اقرارنامه شماره [۷۵۹۷] مورخ [۱۳۹۱/۱۲/۱۹] تنظیمی در دفتر اسناد رسمی شماره [۱۲۹۷] حوزه ثبتی تهران صادر شده است؛ دادگاه با بررسی اعتراض تجدیدنظرخواه و مدافعات تجدیدنظرخوانده و ملاحظه دلایل و مستندات ارائه شده صرف نظر از دلایل دادگاه بدوی مبنی بر فقدان قصد و اراده زوجه به دلیل ضرب و جرح و اضطراب شدید استدلال می نماید که اصل بر سلامت روحی و روانی افراد می باشد و صرف داشتن اضطراب تا زمانی که به حالت جنون نرسیده و فرد مالک افعال و رفتار خود نباشد نمی تواند موجب اختلال در قصد و اراده گردد. وجود ضرب و جرح و اختلاف شدید نیز مادامی که به حد اکراه نرسیده و اثبات نشود که زوجه در شرایط اجبار و تهدید مؤثر قرار گرفته است در مقام دعوی ابطال موثر نیست. مکره واقع شدن تجدیدنظرخوانده و عدم مالکیت نسبت به افعال و رفتار خود در زمان تنظیم سند به نحو محرز اثبات نگردیده است. بنا به مراتب فوق اعتراض تجدیدنظرخواه وارد تشخیص داده شده و دادنامه تجدیدنظرخواسته نقض و حکم رد دعوی خواهان بدوی (زوجه) صادر می گردد. این رأی قطعی است.»

نکات کلیدی از این رأی: این رأی نشان می دهد که دادگاه ها برای ابطال اقرارنامه ابرا مهریه به اثبات قطعی و محرز «عدم قصد» یا «اکراه مؤثر» نیاز دارند و صرف ادعای اضطراب یا وجود اختلاف برای ابطال سند کافی نیست. بار اثبات بر عهده زوجه است و باید دلایل قوی و غیرقابل انکار ارائه دهد که در زمان امضای سند فاقد اراده آزاد یا اهلیت قانونی بوده است. این امر پیچیدگی و دشواری ابطال چنین اسنادی را برجسته می سازد.

۱۱. مشاوره حقوقی تخصصی: گامی ضروری قبل و بعد از اقرارنامه ابرا مهریه

با توجه به پیچیدگی ها ظرافت های حقوقی و آثار قطعی و غیرقابل برگشت ابرا مهریه بهره مندی از مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه امری حیاتی و غیرقابل چشم پپوشی است.

چرا مشاوره حقوقی اهمیت دارد؟

• درک کامل حقوق و تکالیف:

  وکیل متخصص می تواند تمامی ابعاد حقوقی مهریه مفهوم ابرا تفاوت آن با بذل و هبه و آثار هر یک را به طور شفاف برای زوجه و زوج توضیح دهد. این امر به فرد کمک می کند تا از حقوق و تکالیف خود به طور کامل آگاه شود و بر اساس اطلاعات صحیح تصمیم بگیرد.

• جلوگیری از اشتباهات پرهزینه:

  عدم آگاهی از قوانین می تواند منجر به اتخاذ تصمیمات اشتباه با پیامدهای مالی و حقوقی سنگین شود. بخشیدن مهریه بدون آگاهی از غیرقابل رجوع بودن آن یا عدم رعایت شرایط صحت می تواند خسارات جبران ناپذیری به بار آورد. مشاوره حقوقی از وقوع چنین اشتباهاتی پیشگیری می کند.

• تضمین صحت و اعتبار سند:

  وکیل متخصص می تواند در فرآیند تنظیم اقرارنامه ابرا مهریه نکات حقوقی مربوط به اهلیت قصد و رضایت آزادانه را بررسی کند و از صحت و اعتبار قانونی سند اطمینان حاصل نماید. این امر خطر ابطال اقرارنامه در آینده را به حداقل می رساند.

• افزایش شانس موفقیت در دعاوی احتمالی:

  در صورتی که زوجه قصد ابطال اقرارنامه را داشته باشد یا زوج بخواهد از سند ابرا در برابر دعاوی احتمالی دفاع کند حضور وکیل متخصص با تجربه در این حوزه به دلیل آشنایی کامل با رویه قضایی نحوه جمع آوری ادله و فنون دادرسی شانس موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.

• بررسی جایگزین ها:

  وکیل می تواند جایگزین های احتمالی برای ابرا مهریه را بررسی کرده و بهترین گزینه را با توجه به شرایط و اهداف موکل ارائه دهد. برای مثال اگر هدف بخشش مهریه برای گرفتن طلاق باشد وکیل می تواند تفاوت های بذل و ابرا را شرح داده و تبعات هر یک را توضیح دهد.

نقش وکیل متخصص خانواده

وکیل متخصص خانواده با دانش عمیق خود در قانون مدنی قانون حمایت خانواده و رویه محاکم می تواند خدمات زیر را ارائه دهد:

• مشاوره پیش از اقدام به ابرا مهریه و تبیین تمامی جوانب آن.
• راهنمایی در جمع آوری مدارک لازم و اطمینان از اهلیت زوجه.
• نظارت بر فرآیند تنظیم اقرارنامه در دفتر اسناد رسمی.
• ارائه دفاعیات حقوقی در صورت طرح دعوای ابطال اقرارنامه.
• پیگیری دعاوی ابطال اقرارنامه در دادگاه در صورت وجود دلایل قانونی.

نتیجه گیری

اقرارنامه مبنی بر ابرا مهریه سندی حقوقی با آثار قطعی و غیرقابل بازگشت است که در آن زوجه از حق مطالبه تمام یا بخشی از مهریه خود صرف نظر می کند و ذمه زوج را بری می سازد. این اقدام یک ایقاع یک طرفه بوده و برای صحت آن وجود اهلیت کامل (بلوغ عقل رشد) و قصد و رضایت آزادانه زوجه بدون هرگونه اکراه یا اجبار ضروری است. تنظیم این اقرارنامه به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی از اهمیت بالایی برخوردار است تا از قدرت اثباتی کافی برخوردار باشد و از بروز اختلافات آتی جلوگیری کند.

علی رغم غیرقابل رجوع بودن ابرا اقرارنامه آن در صورت وجود نواقص اساسی در زمان تنظیم (مانند اکراه عدم اهلیت یا تدلیس) قابلیت ابطال از طریق دادگاه را دارد. اثبات این دلایل نیازمند شواهد و مستندات قوی و طی فرآیندی پیچیده و زمان بر در محاکم قضایی است. هزینه های تنظیم اقرارنامه نیز بر اساس تعرفه های مصوب قوه قضاییه و با توجه به ماهیت مالی یا غیرمالی سند متغیر است.

با توجه به حساسیت موضوع و پیامدهای حقوقی و مالی عمیق اقرارنامه ابرا مهریه آگاهی کامل از تمامی جوانب آن قبل از هرگونه اقدام حیاتی است. جهت اطمینان از صحت اقدامات حقوقی خود و حفظ کامل حقوق تان اکیداً توصیه می شود پیش از هر اقدامی با وکلای متخصص در حوزه حقوق خانواده مشورت نمایید.