قرار اتیان سوگند یعنی چه؟

قرار اتیان سوگند یک تصمیم قضایی مقدماتی است که از سوی دادگاه صادر می شود تا موضوع دقیق سوگند و شخص مکلف به ادای آن را مشخص کند. این قرار در شرایطی صادر می شود که یکی از طرفین دعوا برای اثبات یا نفی ادعای خود درخواست سوگند شرعی نماید و هیچ دلیل دیگری برای اثبات دعوا در دسترس نباشد. در نظام حقوقی ایران سوگند به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا جایگاه ویژه ای دارد و نقش آن در فیصله دادن به اختلافات قضایی انکارناپذیر است.

در نظام حقوقی ایران ادله اثبات دعوا ستون فقرات هر دادرسی محسوب می شوند و بدون وجود آن ها احقاق حق و اجرای عدالت با چالش های جدی مواجه خواهد شد. از میان ادله مختلفی که در قوانین مدنی و آیین دادرسی پیش بینی شده اند «سوگند» یا «قسم» به دلیل ماهیت شرعی و معنوی خود از جایگاه خاصی برخوردار است. این دلیل زمانی که سایر ادله به تنهایی برای اثبات یا رد یک ادعا کافی نباشند می تواند نقش قاطعی در سرنوشت دعوا ایفا کند.

درک عمیق مفهوم «قرار اتیان سوگند» و «اتیان سوگند» برای هر فردی که به نوعی درگیر دعاوی قضایی است از وکلای باتجربه گرفته تا عموم مردم ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی به بررسی تمامی ابعاد حقوقی سوگند از تعریف و جایگاه قانونی آن گرفته تا انواع شرایط صدور قرار تشریفات ادای سوگند و آثار حقوقی مترتب بر آن می پردازد. همچنین برای افزایش درک و کاربردی تر کردن مطالب نمونه هایی از قرار اتیان سوگند و رای دادگاه پس از سوگند ارائه خواهد شد تا مخاطبان بتوانند با سازوکار عملی این دلیل مهم آشنا شوند.

اتیان سوگند چیست؟ (تعریف و مفهوم حقوقی)

«اتیان سوگند» در لغت به معنای سوگند خوردن قسم یاد کردن و ادای سوگند است. در اصطلاح حقوقی اتیان سوگند عبارت است از ادای قسم با ذکر نام خداوند متعال در محکمه به منظور اثبات صحت یا نفی سقم یک ادعا. این عمل یک گواهی شرعی و اخلاقی محسوب می شود که فرد سوگندخورنده با استناد به آن خداوند را شاهد بر درستی یا نادرستی اظهارات خود قرار می دهد.

هدف اصلی از اتیان سوگند در فرآیند دادرسی فیصله دادن به دعوایی است که از طریق سایر ادله اثبات قابل حل و فصل نیست. این دلیل در مواردی به کار گرفته می شود که مدعی هیچ شاهد یا مدرکی برای اثبات ادعای خود ندارد و یا دلایل موجود ناقص هستند. در چنین شرایطی دادگاه با صدور «قرار اتیان سوگند» طرف مقابل را به سوگند فرا می خواند تا با ادای قسم ادعا را اثبات یا رد کند و به این ترتیب به پرونده پایان دهد.

بر اساس قوانین ایران سوگند می تواند با الفاظ جلاله «والله» «بالله» و «تالله» ادا شود. نکته قابل توجه این است که ادای سوگند تنها محدود به این الفاظ نیست و به نام خداوند متعال به هر زبان دیگری نیز قابل ادا است و تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال وجود نخواهد داشت مشروط بر اینکه سوگند مطابق با دین و آیین سوگند دهنده باشد و وی نیز به آن معتقد باشد.

جایگاه قانونی سوگند در نظام حقوقی ایران

سوگند به عنوان یکی از کهن ترین و معتبرترین ادله اثبات در نظام حقوقی ایران جایگاهی مهم دارد. ریشه های این اعتبار هم در فقه اسلامی و هم در قوانین موضوعه یافت می شود. قانون گذار ایرانی در قوانین مختلف از جمله قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل به این دلیل پرداخته و احکام و شرایط آن را تبیین کرده است.

در قانون آیین دادرسی مدنی مواد متعددی به سوگند اختصاص یافته است. به عنوان مثال ماده ۲۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی به سوگند کذب و مجازات آن اشاره دارد. همچنین ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می دارد: در مواردی که صدور حکم دادگاه منوط به سوگند شرعی می باشد دادگاه به درخواست متقاضی قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند تعیین می نماید. این ماده اساس صدور قرار اتیان سوگند را تشکیل می دهد. ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی نیز به تشریفات و نحوه ادای سوگند می پردازد که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی خواهد شد.

در قانون مدنی فصل هفتم از باب سوم کتاب دوم (از ماده ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵) به موضوع سوگند اختصاص دارد. این مواد به تعریف سوگند انواع آن (بتی تکمیلی استظهاری) و شرایط هر یک می پردازند. به عنوان نمونه ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی شرایط سوگند بتی را مطرح می کند و ماده ۱۳۲۶ به سوگند تکمیلی و ماده ۱۳۲۹ به سوگند استظهاری می پردازد.

علاوه بر دعاوی حقوقی سوگند در برخی از امور کیفری نیز نقش ایفا می کند که بارزترین نمونه آن «قسامه» است. قسامه (که در قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده) نوعی سوگند جمعی است که در موارد خاصی از جنایات و زمانی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود ندارد برای اثبات یا نفی جرم به کار می رود. هرچند قسامه خود موضوع بحث جداگانه ای است اما نشان دهنده گستره کاربرد سوگند در شاخه های مختلف حقوقی است.

سوگند ابزاری است که در صورت عدم وجود دلایل کافی می تواند به احقاق حق کمک کرده و از مسدود ماندن مسیر عدالت جلوگیری نماید.

انواع سوگند قضایی: بررسی دقیق دسته بندی ها و کاربردها

سوگند در نظام حقوقی ایران به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط کاربردها و آثار حقوقی خاص خود را دارند. شناخت دقیق این دسته بندی ها برای طرفین دعوا و دست اندرکاران حقوقی از اهمیت بالایی برخوردار است.

۳.۱. سوگند بتی (قاطع دعوا): رکن اصلی فیصله اختلافات

سوگند بتی که به آن سوگند قاطع دعوا نیز گفته می شود قوی ترین نوع سوگند در دعاوی حقوقی است و می تواند به طور کامل به دعوا خاتمه دهد. این نوع سوگند در شرایطی مطرح می شود که مدعی هیچ دلیل و مدرکی برای اثبات ادعای خود نداشته باشد و خوانده نیز به طور کلی منکر ادعا باشد. در این حالت مدعی می تواند از دادگاه بخواهد که خوانده سوگند یاد کند.

شرایط اصلی سوگند بتی:

• نبود دلیل اثباتی کافی: مدعی (خواهان) هیچ دلیل قطعی و معتبری برای اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه نکرده باشد.
• انکار صریح مدعی علیه: خوانده (مدعی علیه) به طور کامل و صریح ادعای خواهان را انکار کند.
• درخواست صریح مدعی: خواهان (مدعی) به صراحت و با اراده خود از دادگاه تقاضای اتیان سوگند بتی از سوی خوانده را نماید. این درخواست نمی تواند توسط دادگاه به صورت خودکار صادر شود.
• قابلیت سوگند در موضوع دعوا: موضوع دعوا از جمله مواردی باشد که امکان ادای سوگند در آن وجود داشته باشد و خارج از حدود شرعی و قانونی نباشد.

پس از ادای سوگند بتی توسط خوانده ادعای خواهان ساقط شده و دادگاه مکلف به صدور حکم بر بطلان دعوای خواهان خواهد بود. این نوع سوگند به دلیل ماهیت قاطع خود نقش بسیار مهمی در فیصله دادن به دعاوی حقوقی ایفا می کند و از این رو شرایط ادای آن به شدت مورد توجه قرار می گیرد. ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی و ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل به شرایط و احکام این سوگند پرداخته اند.

۳.۲. سوگند تکمیلی: عاملی برای تکمیل ادله ناقص

سوگند تکمیلی زمانی به کار می رود که مدعی دلایلی برای اثبات ادعای خود ارائه کرده است اما این دلایل به تنهایی و بدون تقویت برای قناعت وجدانی دادگاه کافی نیستند. در این شرایط دادگاه می تواند به تشخیص خود یا به درخواست طرفین از مدعی بخواهد که برای تکمیل دلایل خود سوگند یاد کند.

موارد کاربرد سوگند تکمیلی:

• زمانی که دلایل و امارات موجود در پرونده ناقص بوده و دادگاه برای حصول علم و اطمینان بیشتر نیاز به سوگند مدعی دارد.
• هدف این سوگند تکمیل مدارک و قراین موجود است نه فیصله کامل دعوا از ابتدا.

بر خلاف سوگند بتی که دعوا را قطع می کند سوگند تکمیلی به دادگاه کمک می کند تا با تکمیل شواهد موجود به یک نتیجه گیری نهایی برسد. ماده ۱۳۲۶ قانون مدنی و ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی به این نوع سوگند اشاره دارند.

۳.۳. سوگند استظهاری: تأیید ادعا در دعاوی علیه میت

سوگند استظهاری نوع خاصی از سوگند است که در دعاوی علیه میت (متوفی) و زمانی که وراث ادعای مدعی را انکار می کنند به کار می رود. در این موارد مدعی باید برای تقویت ظن دادگاه و اثبات ادعای خود مبنی بر حقانیتش در برابر متوفی سوگند یاد کند.

موارد کاربرد سوگند استظهاری:

• دعاوی مالی که علیه متوفی مطرح شده و وراث ادعای خواهان را انکار می کنند.
• هدف از این سوگند تقویت دلایل مدعی و ایجاد ظن قوی تر در دادگاه است زیرا متوفی نمی تواند از خود دفاع کند.

این سوگند پیش از هرگونه حکمی از سوی دادگاه و به منظور روشن شدن حق برای قاضی ادا می شود. ماده ۱۳۲۹ قانون مدنی و ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی به این نوع سوگند می پردازند.

۳.۴. مقایسه انواع سوگند قضایی

برای درک بهتر تفاوت های کلیدی جدول زیر به مقایسه سوگند بتی تکمیلی و استظهاری می پردازد:

ویژگی	سوگند بتی (قاطع دعوا)	سوگند تکمیلی	سوگند استظهاری
موضوع	اثبات یا نفی کامل یک ادعا	تکمیل دلایل ناقص موجود	تأیید ادعا در دعاوی علیه متوفی
درخواست کننده	همیشه مدعی (خواهان)	دادگاه به تشخیص خود یا درخواست طرفین	مدعی (خواهان)
شخص اداکننده	مدعی علیه (خوانده)	مدعی (خواهان)	مدعی (خواهان)
اثر حقوقی	قطعیت دعوا و صدور حکم قطعی	تقویت دلایل و کمک به صدور حکم	تقویت ظن دادگاه برای صدور حکم
مستند قانونی	ماده ۱۳۲۵ ق.م. و ۲۷۰ ق.آ.د.م.	ماده ۱۳۲۶ ق.م. و ۲۷۷ ق.آ.د.م.	ماده ۱۳۲۹ ق.م. و ۲۷۸ ق.آ.د.م.

ماهیت و تعریف قرار اتیان سوگند

در نظام قضایی اصطلاح «قرار» به تصمیمی از دادگاه اطلاق می شود که برخلاف «حکم» به طور مستقیم ماهیت دعوا را حل و فصل نمی کند بلکه مسیر دادرسی را تعیین یا تکمیل می نماید. «قرار اتیان سوگند» نیز در همین دسته قرار می گیرد؛ یک تصمیم قضایی است که دادگاه برای فراهم آوردن مقدمات ادای سوگند شرعی صادر می کند.

این قرار از نوع «قرارهای اعدادی» یا «مقدماتی» محسوب می شود؛ به این معنا که صدور آن مقدمه ای برای انجام یک عمل حقوقی دیگر (یعنی ادای سوگند) است و به خودی خود منجر به صدور حکم نهایی در مورد ماهیت دعوا نمی شود. هدف اصلی از صدور قرار اتیان سوگند شفاف سازی و تعیین دقیق پارامترهای سوگند است: اینکه چه کسی باید سوگند یاد کند موضوع دقیق سوگند چیست و آیا شرایط قانونی برای ادای آن فراهم است یا خیر.

با صدور قرار اتیان سوگند دادگاه به طرفین دعوا و به ویژه شخصی که مکلف به ادای سوگند شده است اعلام می دارد که برای ادامه رسیدگی و نهایتاً صدور حکم نیاز به اتیان سوگند است. این قرار نشان می دهد که مسیر اثبات دعوا به مرحله ای رسیده که سوگند می تواند راهگشا باشد. یکی از ویژگی های مهم قرار اتیان سوگند عدم قابلیت تجدیدنظر یا فرجام خواهی نسبت به آن است؛ زیرا این قرار ماهیت نهایی ندارد و صرفاً یک تصمیم میانی در طول فرآیند دادرسی است.

شرایط قانونی صدور قرار اتیان سوگند توسط دادگاه

صدور قرار اتیان سوگند از سوی دادگاه تابع شرایط و ضوابط مشخصی است که در قوانین موضوعه به ویژه قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی تصریح شده اند. دادگاه تنها در صورت احراز تمامی این شرایط می تواند اقدام به صدور چنین قراری نماید.

۵.۱. درخواست صریح و قانونی

اولین و مهم ترین شرط وجود درخواست صریح و قانونی از سوی یکی از طرفین دعوا (معمولاً مدعی) است. دادگاه نمی تواند به صورت خودکار و بدون تقاضا قرار اتیان سوگند صادر کند. این درخواست باید به صورت کتبی یا شفاهی در جلسه دادگاه مطرح شده و در صورت جلسه ثبت گردد.

۵.۲. نبود دلیل اثباتی کافی

قرار اتیان سوگند در مواردی صادر می شود که برای اثبات ادعای مدعی دلیل کافی و محکمه پسند دیگری وجود نداشته باشد. سوگند دلیلی فرعی و نهایی محسوب می شود که پس از بررسی و عدم کفایت سایر ادله به کار گرفته می شود. در صورت وجود دلایل متقن نوبت به سوگند نخواهد رسید.

۵.۳. انکار دعوا توسط طرف مقابل

اگر مدعی علیه (خوانده) صراحتاً ادعای خواهان را انکار کند و در برابر آن هیچ دلیل معتبری ارائه ندهد زمینه برای درخواست سوگند از سوی مدعی فراهم می شود. انکار صریح یکی از ارکان اصلی برای ورود به مرحله سوگند است.

۵.۴. اهلیت سوگند دهنده

شخصی که قرار است سوگند یاد کند باید دارای اهلیت قانونی باشد. این اهلیت شامل موارد زیر است:

• **بلوغ:** به سن قانونی برای ادای سوگند رسیده باشد.
• **عقل:** از سلامت عقلی برخوردار باشد و جنون نداشته باشد.
• **اختیار:** تحت هیچ گونه اکراه اجبار یا تهدیدی سوگند یاد نکند.
• **طرف دعوا بودن:** سوگند دهنده باید یکی از طرفین اصلی دعوا یا قائم مقام قانونی آن ها باشد. مطابق ماده ۱۳۲۷ قانون مدنی در دعاوی علیه صغیر یا مجنون نمی توان قسم را بر ولی وصی یا قیم آن ها متوجه کرد مگر در خصوص اعمالی که خود آن ها در زمان ولایت یا قیمومت انجام داده اند.

۵.۵. قابلیت ادای سوگند در موضوع دعوا

موضوعی که سوگند درباره آن ادا می شود باید از جمله مواردی باشد که شرعاً و قانوناً ادای سوگند در آن امکان پذیر باشد. به عنوان مثال در موضوعات مربوط به حقوق خداوند (حق الله) که مجازات آن حدی است سوگند جایگاهی ندارد مگر در موارد خاص مانند قسامه. موضوع سوگند نباید امری غیرممکن یا نامشروع باشد.

۵.۶. مرتبط بودن موضوع سوگند با دعوا

موضوعی که قرار اتیان سوگند درباره آن صادر می شود باید مستقیماً با دعوای اصلی مرتبط باشد و ادای سوگند در مورد آن تأثیر مستقیمی بر اثبات یا نفی ادعا داشته باشد. دادگاه باید اطمینان حاصل کند که سوگند دهنده نسبت به موضوع سوگند علم و آگاهی لازم را دارد و سوگند او می تواند در حل و فصل پرونده مؤثر باشد.

تشریفات و نحوه ادای سوگند در دادگاه (بر اساس ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی)

نحوه و تشریفات ادای سوگند در دادگاه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا اعتبار حقوقی سوگند به رعایت دقیق این تشریفات بستگی دارد. قانون آیین دادرسی مدنی به ویژه ماده ۲۸۱ جزئیات این فرآیند را تبیین کرده است.

۶.۱. زمان و مکان ادای سوگند و ابلاغ آن

سوگند باید در یک جلسه رسمی دادگاه و در حضور دادرس (قاضی) ادا شود. پس از صدور قرار اتیان سوگند دادگاه وقت مشخصی را برای ادای سوگند تعیین کرده و این وقت را به طرفین دعوا و به ویژه به شخصی که مکلف به ادای سوگند شده است از طریق اخطاریه رسمی ابلاغ می کند. هدف از این ابلاغ اطمینان از حضور شخص در زمان و مکان مقرر و آمادگی وی برای ادای سوگند است. در صورتی که فرد در همان جلسه صدور قرار حضور داشته باشد و آمادگی داشته باشد می تواند سوگند خود را ادا کند و نیازی به تعیین وقت مجدد نیست.

۶.۲. صیغه و الفاظ سوگند: التزام به نام خداوند متعال

ادای سوگند باید با ذکر «لفظ جلاله» یعنی «والله» «بالله» یا «تالله» صورت گیرد. این الفاظ در شرع اسلام دارای تقدس ویژه ای هستند و نشان دهنده التزام فرد به خداوند متعال می باشند. با این حال ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی این امکان را نیز فراهم کرده است که سوگند به نام خداوند متعال به هر زبان دیگری نیز ادا شود مشروط بر اینکه سوگند دهنده به آن نام یا مرجع معتقد باشد. این ماده تأکید می کند که فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نخواهد بود. این بند نشان دهنده رویکرد عادلانه و فراگیر قانون نسبت به تمامی ادیان و مذاهب است.

۶.۳. تغلیظ سوگند: افزایش اهمیت و اعتبار

«تغلیظ سوگند» به معنای افزایش اهمیت و تأکید بر جنبه معنوی و شرعی سوگند است. دادگاه می تواند به درخواست یکی از طرفین یا حتی به تشخیص خود تغلیظ سوگند را مقرر کند. تغلیظ ممکن است از جنبه های مختلفی صورت گیرد:

• **از حیث زمان:** مثلاً تعیین زمان های مقدس مانند صبح جمعه یا هنگام طلوع آفتاب.
• **از حیث مکان:** تعیین مکان های مقدس مانند مسجد یا حرم مطهر.
• **از حیث الفاظ:** تأکید بر تکرار سوگند یا استفاده از عباراتی که سوگند را سنگین تر و متعهدکننده تر جلوه دهد.

هدف از تغلیظ افزایش حس مسئولیت پذیری و پرهیز از کذب در ادای سوگند است و به نوعی به اعتبار معنوی سوگند می افزاید.

۶.۴. صورت جلسه شدن ادای سوگند

تمامی جزئیات مربوط به ادای سوگند از جمله زمان مکان الفاظ ادا شده نام شخص سوگند دهنده و موضوع سوگند باید به دقت در صورت جلسه دادگاه ثبت گردد. این صورت جلسه مدرک رسمی و قانونی ادای سوگند محسوب شده و مستند دادگاه برای صدور حکم خواهد بود.

آثار حقوقی مترتب بر اتیان سوگند و حالات خاص

ادای سوگند یا امتناع از آن پیامدهای حقوقی مهمی در پی دارد که سرنوشت دعوا را مشخص می کند. پس از صدور قرار اتیان سوگند سه وضعیت اصلی ممکن است پیش آید: ادای سوگند نکول از سوگند یا رد سوگند.

۷.۱. صدور حکم مبتنی بر سوگند

اگر شخصی که مکلف به ادای سوگند شده است با رعایت تمامی تشریفات قانونی سوگند را ادا کند دادگاه مکلف است بر اساس این سوگند حکم صادر نماید. در مورد سوگند بتی اگر خوانده سوگند یاد کند دعوای خواهان ساقط شده و حکم به بطلان ادعای او صادر می شود. اگر خواهان سوگند یاد کند (در صورت رد سوگند از سوی خوانده) حکم به نفع او صادر خواهد شد. این حکم قطعیت و اعتبار قانونی پیدا کرده و به دعوا خاتمه می دهد.

۷.۲. نکول از سوگند: امتناع و تبعات آن

«نکول از سوگند» به معنای امتناع شخص مکلف از ادای سوگند است. در صورتی که فرد بدون عذر موجه و پس از اخطار دادگاه از ادای سوگند امتناع ورزد پیامدهای حقوقی خاصی در پی خواهد داشت:

• **در سوگند بتی:** مطابق ماده ۲۷۵ قانون آیین دادرسی مدنی اگر خوانده از سوگند نکول کند سوگند به مدعی (خواهان) رد می شود. اگر مدعی نیز از سوگند نکول کند یا از آن عدول نماید دعوای او ساقط خواهد شد و دادگاه حکم به بطلان دعوا می دهد.
• **در سوگند تکمیلی:** اگر مدعی از ادای سوگند تکمیلی نکول کند ادعای او اثبات نشده تلقی می شود و دادگاه نمی تواند بر اساس دلایل ناقص او حکم صادر کند.
• **در سوگند استظهاری:** اگر مدعی از سوگند استظهاری نکول کند ادعای او علیه متوفی رد می شود.

بنابراین نکول از سوگند در بسیاری از موارد به معنای از دست دادن حق اثبات دعوا یا رد ادعا است.

۷.۳. رد سوگند به طرف مقابل: حق مدعی علیه

در سوگند بتی اگر مدعی (خواهان) از خوانده (مدعی علیه) درخواست سوگند کند و خوانده از ادای سوگند امتناع ورزد (نکول کند) خوانده حق دارد که سوگند را به خواهان رد کند. به این معنا که خوانده از دادگاه می خواهد که خواهان خود سوگند یاد کند. اگر خواهان سوگند را بپذیرد و ادا کند دعوای او ثابت می شود و حکم به نفع او صادر می گردد. اما اگر خواهان نیز از ادای سوگند نکول کند دعوای او ساقط خواهد شد.

۷.۴. اعتبار و عدم قابلیت نقض سوگند

یکی از مهم ترین آثار حقوقی اتیان سوگند شرعی اعتبار بسیار بالای آن است. اصل بر این است که سوگند شرعی ادا شده به هیچ وجه با دلیل دیگری قابل نقض نیست. به عبارت دیگر پس از ادای سوگند طرف مقابل نمی تواند با ارائه شاهد یا مدرکی سوگند ادا شده را باطل اعلام کند یا به آن خدشه وارد آورد. این اصل برای حفظ حرمت سوگند و جلوگیری از اطاله دادرسی وضع شده است. تنها استثنای این قاعده اثبات کذب بودن سوگند از طریق مراجع کیفری و تحت عنوان «سوگند دروغ» است که مجازات قانونی دارد و در این صورت حکم صادره بر اساس سوگند دروغ قابل نقض خواهد بود.

نمونه متن قرار اتیان سوگند بتی

نمونه قرار اتیان سوگند بتی ابزاری کاربردی برای درک عملی چگونگی تنظیم این سند قضایی است. این نمونه با رعایت اصول نگارشی و حقوقی تهیه شده است:

شماره پرونده: [شماره پرونده]
تاریخ: [تاریخ صدور قرار]
کلاسه پرونده: [کلاسه پرونده]
شعبه رسیدگی کننده: [شماره شعبه] دادگاه عمومی [شهر]

قرار اتیان سوگند بتی (قاطع دعوا)

در خصوص دعوای مطروحه از سوی آقای/خانم [نام خواهان] فرزند [نام پدر خواهان] به نشانی [نشانی خواهان] به طرفیت آقای/خانم [نام خوانده] فرزند [نام پدر خوانده] به نشانی [نشانی خوانده] به خواسته [موضوع دقیق خواسته مثلاً مطالبه وجه به مبلغ … ریال].

با عنایت به محتویات پرونده اظهارات طرفین و بررسی دلایل و مستندات ابرازی نظر به اینکه:

1. خواهان دعوا هیچ دلیل و مدرک محکمه پسندی جهت اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه ننموده است.
2. خوانده دعوا به طور صریح و قاطع ادعای خواهان را منکر شده است.
3. خواهان دعوا به صراحت و کتباً/شفاهتاً در جلسه مورخ [تاریخ جلسه] از خوانده تقاضای اتیان سوگند بتی را نموده است.
4. موضوع دعوا (مطالبه وجه/سایر حقوق مالی) از مواردی است که قابلیت اثبات با سوگند را داراست و طرفین نیز دارای اهلیت قانونی برای ادای سوگند می باشند.

لذا دادگاه با احراز شرایط قانونی مندرج در ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی و ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی قرار اتیان سوگند بتی را صادر و اعلام می دارد.

موضوع دقیق سوگند:
خوانده محترم آقای/خانم [نام خوانده] مکلف است در وقت مقرر با ذکر نام خداوند متعال (والله بالله تالله) سوگند یاد کند که: آیا مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال بابت [موضوع دقیق دین یا حق] بر ذمه او به خواهان [نام خواهان] تعلق ندارد؟

نام شخص مکلف به سوگند: آقای/خانم [نام خوانده]

دستور دادگاه: مقرر است دفتر وقت رسیدگی جهت ادای سوگند را تعیین و به طرفین دعوا و به ویژه به شخص مکلف به ادای سوگند اخطار لازم به قید موضوع و ساعت و تاریخ جلسه ابلاغ نماید.

این قرار غیرقابل تجدیدنظر و فرجام خواهی است.

دادرس شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [شهر]
[نام و نام خانوادگی دادرس و امضاء]

نمونه رای دادگاه پس از اتیان سوگند

پس از صدور قرار اتیان سوگند و طی شدن تشریفات مربوطه دادگاه بر اساس نتیجه ادای سوگند اقدام به صدور رای مقتضی می کند. در ادامه یک نمونه رای دادگاه که بر پایه ادای سوگند بتی صادر شده است ارائه می شود:

شماره پرونده: [شماره پرونده]
تاریخ صدور: [تاریخ صدور رای]
کلاسه پرونده: [کلاسه پرونده]
شعبه صادرکننده رای: [شماره شعبه] دادگاه عمومی [شهر]

رای دادگاه

در خصوص دعوای مطروحه از سوی آقای/خانم [نام خواهان] فرزند [نام پدر خواهان] به نشانی [نشانی خواهان] به طرفیت آقای/خانم [نام خوانده] فرزند [نام پدر خوانده] به نشانی [نشانی خوانده] به خواسته [موضوع دقیق خواسته مثلاً مطالبه وجه به مبلغ … ریال] با احتساب خسارات دادرسی و تأخیر تأدیه.

نظر به اینکه خواهان دعوا با وجود ادعا و مطالبه حق هیچ دلیل و مدرک محکمه پسندی جهت اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه ننموده است و خوانده نیز به طور صریح و قاطع منکر ادعای خواهان گردیده بود دادگاه در تاریخ [تاریخ صدور قرار] اقدام به صدور قرار اتیان سوگند بتی نمود. مطابق این قرار خوانده مکلف شد تا در خصوص تعلق یا عدم تعلق مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال بابت [موضوع دقیق دین یا حق] بر ذمه خود به خواهان سوگند یاد کند.

با تعیین وقت رسیدگی در جلسه مورخ [تاریخ ادای سوگند] که با حضور طرفین/ [صرفاً حضور خوانده] تشکیل گردید آقای/خانم [نام خوانده] (خوانده دعوا) با رعایت تمامی تشریفات شرعی و قانونی به نام خداوند متعال سوگند یاد کرد که مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال بابت [موضوع دقیق دین یا حق] بر ذمه او به خواهان تعلق ندارد. مراتب ادای سوگند به شرح صورت جلسه مورخ [تاریخ صورت جلسه] پیوست پرونده گردیده است.

بر اساس ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی که مقرر می دارد در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است مدعی می تواند حکم به دعوای خود را که مورد انکار مدعی علیه است منوط به قسم او نماید و نیز با استناد به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی و آثار مترتب بر ادای سوگند بتی دادگاه پس از احراز صحت و تکمیل تشریفات ادای سوگند توسط خوانده ادعای خواهان را فاقد وجاهت قانونی تشخیص می دهد.

لذا دادگاه مستنداً به مواد فوق الذکر و با در نظر گرفتن ادای سوگند بتی توسط خوانده حکم به بی حقی خواهان در خصوص خواسته مطروحه صادر و اعلام می نماید.

این رای حضوری بوده و ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم تجدیدنظر استان [نام استان] می باشد.

دادرس شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی [شهر]
[نام و نام خانوادگی دادرس و امضاء]

سوالات متداول درباره اتیان سوگند

آیا اتیان سوگند در دعاوی کیفری (قسامه) تفاوتی با حقوقی دارد؟

بله اتیان سوگند در دعاوی کیفری به ویژه در قالب «قسامه» تفاوت های ماهوی و شکلی با سوگند در دعاوی حقوقی دارد. قسامه در امور کیفری (عمدتاً در جنایات موجب قصاص یا دیه) زمانی مطرح می شود که «لوث» (ظن قوی به ارتکاب جرم توسط متهم) برای قاضی حاصل شده باشد اما دلایل کافی برای اثبات قطعی جرم موجود نباشد. در این شرایط بسته به مورد شاکی یا متهم (و بستگان آن ها) با تعداد مشخصی سوگند یاد می کنند که شخص مرتکب جرم شده یا نشده است. این سوگند جنبه جمعی دارد و تعداد سوگندها (مثلاً ۵۰ سوگند در قتل عمد) از پیش تعیین شده است. در حالی که سوگند حقوقی معمولاً فردی است و برای اثبات یا نفی حق مالی یا غیرمالی مورد استفاده قرار می گیرد و جنبه قاطع یا تکمیلی دارد. قسامه یک نهاد فقهی-حقوقی است که به طور خاص در قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته و از جهات متعدد با سوگند در امور حقوقی متفاوت است.

اگر کسی به دروغ سوگند یاد کند چه عواقبی دارد؟

اتیان سوگند دروغ یا شهادت دروغ در نظام حقوقی ایران جرم محسوب می شود و عواقب کیفری جدی در پی دارد. سوگند شرعی به نام خداوند متعال از قداست و اعتبار بالایی برخوردار است و هرگونه خدشه به آن تعرض به مبانی شرعی و قانونی تلقی می شود. مطابق ماده ۶۱۸ قانون تعزیرات اسلامی (بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) هر کس در محاکم دادگستری سوگند دروغ یاد کند به حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال محکوم خواهد شد. علاوه بر این در صورت اثبات دروغ بودن سوگند حکمی که بر اساس آن صادر شده قابل نقض و ابطال خواهد بود و متعهد به جبران خسارات وارده به طرف مقابل نیز می شود.

چه مدت پس از صدور قرار باید سوگند ادا شود؟

پس از صدور قرار اتیان سوگند دادگاه وقت مشخصی را برای ادای آن تعیین و به طرفین ابلاغ می کند. مهلت ادای سوگند با توجه به شرایط پرونده و تشخیص دادگاه متغیر است. معمولاً این مهلت به گونه ای تعیین می شود که فرصت کافی برای حضور و آمادگی شخص مکلف فراهم باشد. در صورت عدم حضور در وقت مقرر بدون عذر موجه دادگاه ممکن است تصمیمات قانونی لازم را اتخاذ کند که می تواند منجر به نکول از سوگند و آثار حقوقی مرتبط با آن شود. اگر شخص سوگند دهنده حاضر نباشد یا نیاز به زمان و مکان خاص برای تغلیظ سوگند باشد دادگاه مجدداً وقت تعیین و اخطار می کند.

آیا سوگند را می توان پس گرفت یا از آن عدول کرد؟

خیر پس از اینکه سوگند شرعی صحیحاً و با رعایت تمامی تشریفات قانونی ادا شد اصولاً امکان پس گرفتن یا عدول از آن وجود ندارد. سوگند یک عمل قاطع است که به معنای پذیرش یا انکار یک واقعه یا حق است و پس از ادا آثار حقوقی خود را بلافاصله ایجاد می کند. همانطور که پیشتر اشاره شد اعتبار سوگند ادا شده بسیار بالاست و جز با اثبات کذب بودن آن از طریق مراجع کیفری قابل نقض نیست. در مورد «نکول از سوگند» یعنی امتناع از سوگند نیز اگر شخص پس از رد سوگند به او از ادای آن نکول کند دیگر نمی تواند مجدداً درخواست ادای سوگند نماید و دعوای او ساقط می شود.

چه کسی می تواند درخواست اتیان سوگند کند؟ خواهان یا خوانده؟

درخواست اتیان سوگند به نوع سوگند و مرحله دادرسی بستگی دارد. به طور کلی:

• **در سوگند بتی (قاطع دعوا):** درخواست اتیان سوگند همیشه از سوی مدعی (خواهان) مطرح می شود و از مدعی علیه (خوانده) خواسته می شود که سوگند یاد کند. البته در صورت نکول خوانده او می تواند سوگند را به خواهان رد کند.
• **در سوگند تکمیلی:** دادگاه می تواند به تشخیص خود یا به درخواست هر یک از طرفین (خواهان یا خوانده) از مدعی (خواهان) بخواهد که سوگند تکمیلی یاد کند.
• **در سوگند استظهاری:** درخواست اتیان سوگند همیشه از سوی مدعی (خواهان) در دعاوی علیه متوفی مطرح می شود.

بنابراین عموماً خواهان درخواست کننده اصلی سوگند است اما در برخی حالات و پس از نکول خوانده نیز می تواند سوگند را به خواهان رد کند.

اگر طرف مقابل برای ادای سوگند حاضر نشود چه اتفاقی می افتد؟

اگر شخصی که مکلف به ادای سوگند شده است در وقت مقرر و بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود این امر به منزله «نکول از سوگند» تلقی می شود. پیامدهای نکول از سوگند همانطور که قبلاً توضیح داده شد بسته به نوع سوگند متفاوت است:

• **در سوگند بتی:** اگر خوانده حاضر نشود و نکول کند سوگند به خواهان رد می شود. اگر خواهان نیز حاضر نشود یا نکول کند دعوای او ساقط خواهد شد.
• **در سوگند تکمیلی و استظهاری:** اگر خواهان (مدعی) برای ادای سوگند حاضر نشود و نکول کند ادعای او اثبات نشده تلقی شده و دعوا رد خواهد شد.

دادگاه ابتدا یک فرصت دیگر برای حضور و ادای سوگند به فرد می دهد اما در صورت تکرار عدم حضور حکم به نکول صادر و بر اساس آن تصمیم گیری می کند.

نتیجه گیری

«قرار اتیان سوگند» و به تبع آن «اتیان سوگند» یکی از مهم ترین و قاطع ترین ادله اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران است که ریشه های عمیقی در فقه اسلامی و قوانین موضوعه دارد. این ابزار قضایی در مواردی که سایر ادله به تنهایی برای روشن شدن حقیقت کافی نیستند می تواند به عنوان راه حلی نهایی برای فیصله دادن به اختلافات و احقاق حق به کار رود.

شناخت دقیق انواع سوگند (بتی تکمیلی استظهاری) شرایط صدور قرار اتیان سوگند تشریفات ادای آن در محکمه و همچنین آثار حقوقی مترتب بر آن (مانند صدور حکم نکول و رد سوگند) برای تمامی اشخاص درگیر در دعاوی قضایی اعم از خواهان خوانده وکلا و حتی دانشجویان حقوق امری حیاتی است. رعایت دقیق مراحل قانونی و تشریفات شرعی ضامن اعتبار و نفوذ حقوقی سوگند است.

هرچند سوگند از اعتبار والایی برخوردار است اما استفاده از آن نیازمند دقت و آگاهی کامل از جوانب حقوقی آن است. مشورت با متخصصان حقوقی و وکلای دادگستری به منظور اطمینان از رعایت صحیح شرایط و تشریفات قانونی می تواند از بروز خطاها و پیامدهای ناخواسته جلوگیری کرده و به نتیجه مطلوب در فرآیند دادرسی منجر شود. سوگند به عنوان یک دلیل اثباتی با پشتوانه اخلاقی و شرعی نه تنها به حل اختلافات کمک می کند بلکه بر اهمیت صداقت و التزام در نظام قضایی تأکید می ورزد.