جرم توهین و فحاشی چیست
جرم توهین و فحاشی چیست
جرم توهین و فحاشی به هرگونه رفتار گفتار یا نوشتاری اطلاق می شود که به قصد اهانت و خفیف کردن حیثیت یک فرد انجام شود و عرفاً موجب کسر شأن و وهن او گردد. این جرم در نظام حقوقی ایران با هدف صیانت از کرامت و آبروی اشخاص مشمول مجازات های قانونی قرار گرفته است. شناسایی ابعاد مختلف این جرم از تعریف و ارکان آن تا انواع مجازات ها و روش های اثبات برای هر فرد در جامعه ضروری است تا بتواند حقوق خود را بشناسد و در صورت لزوم اقدامات قانونی مناسب را در جهت احقاق حق یا دفاع از خود به کار گیرد.
مقوله حفظ آبرو و حیثیت افراد ستونی اساسی در سلامت اجتماعی و حقوق شهروندی محسوب می شود. قانون گذار در ایران به این ارزش والا اهتمام ویژه ای داشته و با جرم انگاری اعمالی نظیر توهین و فحاشی درصدد حمایت از کرامت انسانی برآمده است. از همین رو آگاهی از چهارچوب های قانونی مربوط به این جرایم نه تنها برای قربانیان یا متهمین بلکه برای تمامی شهروندان حائز اهمیت است تا هم از حقوق خود مطلع باشند و هم در روابط اجتماعی از تعدی به حقوق دیگران پرهیز کنند. این مقاله به صورت جامع و دقیق به بررسی جرم توهین و فحاشی در نظام حقوقی ایران می پردازد تا راهنمای معتبر و روشنی برای همه گروه های مخاطب باشد.
جرم توهین و فحاشی: تعاریف و تمایزها
برای درک صحیح ابعاد حقوقی توهین و فحاشی ابتدا باید تعاریف دقیق و تمایزات این مفاهیم را از سایر جرایم مشابه روشن ساخت. این تفکیک به شناسایی دقیق ماهیت عمل ارتکابی و تعیین مجازات مناسب کمک شایانی می کند.
توهین چیست؟ (تعریف حقوقی)
توهین در معنای حقوقی عبارت است از نسبت دادن هر امر وهن آور یا به کار بردن الفاظ رکیک یا انجام رفتاری که عرفاً موجب خفیف شدن تحقیر یا کسر شأن مخاطب گردد. معیار وهن آور بودن و خفیف شدن عرفی اهمیت بالایی دارد؛ به این معنا که تشخیص توهین آمیز بودن یک رفتار یا گفتار بر اساس عرف جامعه و شرایط زمانی و مکانی وقوع آن صورت می گیرد. این امر می تواند به صورت های مختلفی رخ دهد:
- گفتاری: استفاده از الفاظ رکیک دشنام عبارات تحقیرآمیز و کنایه آمیز.
- نوشتاری: ارسال پیامک ایمیل انتشار مطلب در شبکه های اجتماعی نوشتن نامه یا دیوارنویسی توهین آمیز.
- رفتاری: انجام ژست ها اشارات تحقیرآمیز هل دادن آب دهان انداختن یا هر حرکت فیزیکی که جنبه اهانت آمیز داشته باشد.
نکته مهم این است که برای تحقق جرم توهین نیازی نیست که اهانت علنی و در حضور جمع باشد مگر در موارد خاصی که قانون گذار شرط علنی بودن را لازم دانسته است.
فحاشی چیست؟
فحاشی یکی از بارزترین و رایج ترین مصادیق جرم توهین است. این مفهوم به طور خاص بر استفاده از الفاظ رکیک زشت ناپسند و وقیحانه دلالت دارد که هدف آن تحقیر تخفیف و هتک حیثیت مخاطب است. اگرچه هر فحاشی یک نوع توهین است اما هر توهینی لزوماً فحاشی نیست؛ به عنوان مثال نسبت دادن یک صفت مذموم به کسی که آن صفت را ندارد می تواند توهین باشد بدون اینکه لزوماً از الفاظ رکیک استفاده شده باشد. در حقیقت فحاشی زیرمجموعه ای از توهین محسوب می شود که با شدت و صراحت بیشتری به آبروی افراد خدشه وارد می کند.
تفاوت توهین با قذف و افترا
در نظام حقوقی ایران علاوه بر توهین جرایم دیگری نیز وجود دارند که به حیثیت و آبروی افراد لطمه وارد می کنند اما از نظر تعریف ارکان و مجازات با توهین متفاوت هستند. مهم ترین این جرایم قذف و افترا هستند:
- قذف:
قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به فردی است که قادر به اثبات آن نیستید. این جرم یکی از حدود شرعی است و مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق حدی است. تفاوت اصلی آن با توهین در این است که در قذف نسبت داده شده باید دقیقاً زنا یا لواط باشد در حالی که در توهین هر امر وهن آوری می تواند مصداق جرم باشد.
- افترا:
افترا به معنای نسبت دادن جرمی به دیگری است که آن جرم از طریق مراجع قضایی اثبات نشده باشد. به عبارت دیگر شما به دروغ یا بدون اثبات فردی را متهم به ارتکاب یک جرم مشخص می کنید. مجازات افترا در ماده 697 قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است. تفاوت اساسی افترا با توهین در این است که در افترا جرمی مشخص به دیگری نسبت داده می شود در حالی که در توهین صرفاً یک امر وهن آور یا الفاظ رکیک به کار می رود که لزوماً مصداق یک جرم خاص نیست.
توهین قذف و افترا هر سه به حیثیت افراد تعرض می کنند اما با تعاریف مصادیق و مجازات های متمایزی در قانون مجازات اسلامی از یکدیگر تفکیک شده اند. تشخیص صحیح نوع جرم برای شروع فرایند قضایی و تعیین مجازات ضروری است.
ارکان تشکیل دهنده جرم توهین و فحاشی (برای تحقق جرم)
مانند هر جرم دیگری در حقوق کیفری برای تحقق جرم توهین و فحاشی نیز وجود سه رکن اصلی ضروری است: رکن قانونی رکن مادی و رکن معنوی. فقدان هر یک از این ارکان مانع از تشکیل جرم و در نتیجه عدم امکان مجازات مرتکب خواهد شد.
رکن قانونی
رکن قانونی به معنای وجود یک نص قانونی است که فعل یا ترک فعل خاصی را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین نموده باشد. در مورد جرم توهین و فحاشی مواد قانونی مختلفی در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) و قانون جرایم رایانه ای وجود دارد که مهمترین آن ها عبارتند از:
- ماده 608 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات): این ماده به توهین ساده یا توهین به افراد عادی می پردازد و بیان می کند: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا هفتاد و چهار ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.
- ماده 609 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات): این ماده مربوط به توهین مشدد یا توهین به مقامات است و شرایط و مجازات سنگین تری را برای توهین به اشخاص خاصی که دارای سمت رسمی هستند پیش بینی کرده است.
- ماده 619 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات): این ماده به طور خاص به توهین به بانوان و اطفال در اماکن عمومی اختصاص دارد و مجازات متفاوتی برای آن در نظر گرفته است.
- قانون جرایم رایانه ای: با توجه به گسترش فضای مجازی توهین و فحاشی در این بستر نیز جرم انگاری شده است. مواد مرتبطی مانند ماده 16 این قانون به هتک حیثیت در فضای مجازی اشاره دارد.
رکن مادی
رکن مادی به جنبه عینی و قابل مشاهده جرم اشاره دارد؛ یعنی همان فعل یا ترک فعلی که در خارج محقق شده و قانون آن را جرم می شناسد. در جرم توهین رکن مادی عبارت است از:
- **فعل یا ترک فعل اهانت آمیز:** این رفتار می تواند گفتاری (مانند داد و بیداد کردن ناسزا گفتن) نوشتاری (مانند ارسال پیامک توهین آمیز انتشار محتوای موهن در شبکه های اجتماعی) یا رفتاری (مانند حرکات و اشارات تحقیرآمیز) باشد.
- **مخاطب توهین:** توهین باید خطاب به یک فرد مشخص (یا قابل شناسایی) باشد.
- **اهانت آمیز بودن عمل:** رفتار ارتکابی باید از نظر عرف جامعه توهین آمیز و موجب کسر شأن تلقی شود.
همانطور که پیش تر ذکر شد علنی بودن توهین شرط عمومی برای تحقق جرم توهین نیست مگر در موارد خاصی که قانون صراحتاً به آن اشاره کرده باشد (مثل توهین به سران کشورهای خارجی). حتی یک توهین خصوصی یا از طریق پیامک نیز می تواند جرم تلقی شود.
رکن معنوی (سوء نیت)
رکن معنوی یا روانی جرم به قصد و اراده مرتکب در انجام عمل مجرمانه اشاره دارد. در جرم توهین و فحاشی رکن معنوی شامل دو جزء است:
- سوء نیت عام (قصد انجام عمل توهین آمیز): مرتکب باید قصد انجام فعلی را داشته باشد که از نظر عرف توهین آمیز است. مثلاً فرد با اراده خود الفاظ رکیک را بر زبان آورده یا پیامی حاوی اهانت را ارسال کرده است.
- سوء نیت خاص (قصد اهانت و خفیف کردن حیثیت طرف مقابل): علاوه بر قصد انجام عمل مرتکب باید قصد داشته باشد که با این عمل به حیثیت و آبروی طرف مقابل لطمه وارد کند و او را خفیف نماید.
لازم به توضیح است که عدم آگاهی فرد از جرم بودن عمل رافع مسئولیت کیفری نیست؛ اما اگر فردی بدون قصد توهین (مثلاً در شوخی یا به دلیل عدم اطلاع از معنای واقعی یک واژه) عملی را انجام دهد که ظاهر توهین آمیز دارد ممکن است با دفاع مستدل بتواند عدم سوء نیت خاص خود را اثبات کرده و از مجازات رهایی یابد. همچنین در حالاتی که فرد در وضعیت هیجانی شدید یا عصبانیت غیرقابل کنترل توهین می کند ممکن است قاضی با توجه به شرایط در تعیین مجازات تخفیف قائل شود.
انواع جرم توهین و مجازات های قانونی آن ها
قانون گذار ایرانی جرم توهین را بر اساس نوع مخاطب و شرایط ارتکاب به دسته های مختلفی تقسیم کرده که هر یک مجازات های خاص خود را دارند. شناخت این تفاوت ها برای پیگیری یا دفاع در پرونده های مربوطه حیاتی است.
توهین ساده (به افراد عادی)
توهین ساده به اهانت هایی اطلاق می شود که به افراد عادی جامعه و بدون در نظر گرفتن سمت و جایگاه خاص آن ها انجام می گیرد.
مواد قانونی: ماده 608 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات).
مجازات: بر اساس این ماده مجازات توهین ساده شامل شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال است. لازم به ذکر است که با توجه به اصلاحات قوانین میزان جزای نقدی ممکن است متغیر باشد. در حال حاضر حداقل جزای نقدی برای این جرم از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال است.
ویژگی مهم: جرم توهین ساده یک جرم قابل گذشت است. این بدان معناست که شروع رسیدگی به آن منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در هر مرحله ای از رسیدگی با رضایت شاکی پرونده متوقف شده و مجازات ساقط می گردد.
توهین مشدد (به مقامات و اشخاص خاص)
توهین مشدد زمانی رخ می دهد که اهانت به اشخاصی با سمت های رسمی و حکومتی در حین انجام وظیفه یا به سبب آن صورت پذیرد.
مواد قانونی: ماده 609 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات).
مشمولین: این ماده به صراحت به روسای سه قوه معاونین رئیس جمهور وزرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خبرگان اعضای شورای نگهبان قضات اعضای دیوان محاسبات و کارکنان وزارتخانه ها مؤسسات و شرکت های دولتی و شهرداری ها اشاره دارد.
شرایط تحقق: شرط اساسی تحقق این نوع توهین آن است که توهین در حین انجام وظیفه یا به سبب انجام وظیفه صورت گرفته باشد و مرتکب نیز از سمت فرد مطلع باشد.
مجازات: مجازات توهین مشدد حبس از یک ماه و نیم تا سه ماه یا شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال است. (مبالغ جزای نقدی با توجه به ارزش ریال در سال های اخیر تغییر کرده و در مبالغ جزای نقدی طبقه 5 قانون مجازات اسلامی قرار می گیرد که حدوداً 50 میلیون ریال تا 180 میلیون ریال است).
ویژگی مهم: این جرم نیز قابل گذشت است و با رضایت شاکی (فردی که به او توهین شده) رسیدگی متوقف می شود.
توهین به بانوان و اطفال در اماکن عمومی
قانون گذار برای حمایت ویژه از بانوان و اطفال در برابر توهین و مزاحمت ماده خاصی را در نظر گرفته است.
مواد قانونی: ماده 619 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات).
شرط تحقق: شرط اصلی تحقق این جرم وقوع توهین یا مزاحمت در اماکن عمومی است. این بدان معناست که توهین در یک فضای خصوصی مشمول این ماده نخواهد بود.
مجازات: مجازات این جرم حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق است.
ویژگی مهم: برخلاف توهین ساده و مشدد جرم توهین به بانوان و اطفال در اماکن عمومی غیرقابل گذشت است. یعنی حتی با رضایت شاکی نیز جنبه عمومی جرم باقی مانده و دادسرا و دادگاه مکلف به پیگیری و صدور حکم هستند. این ویژگی نشان دهنده اهمیت قانون گذار به حفظ امنیت و کرامت این قشر از جامعه در فضاهای عمومی است.
توهین و فحاشی در فضای مجازی (جرایم رایانه ای)
با گسترش روزافزون ارتباطات دیجیتال توهین و فحاشی در بستر فضای مجازی نیز شیوع یافته و قانون گذار برای آن تدابیر ویژه ای اندیشیده است.
مصادیق: این نوع توهین شامل ارسال پیامک توهین در شبکه های اجتماعی (اینستاگرام تلگرام واتساپ) ایمیل نظرات وب سایت ها و هر پلتفرم دیجیتال دیگری می شود.
مواد قانونی مرتبط: اگرچه ماده صریحی تحت عنوان توهین رایانه ای وجود ندارد اما می توان با استناد به ماده 16 و برخی مواد دیگر از قانون جرایم رایانه ای و همچنین ماده 608 قانون مجازات اسلامی این قبیل اعمال را مورد پیگرد قرار داد.
مجازات: مجازات های پیش بینی شده در قانون جرایم رایانه ای برای هتک حیثیت معمولاً شامل حبس از یک ماه و نیم تا یک سال جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات است. اثبات این جرایم معمولاً با کمک پلیس فتا و مستنداتی مانند اسکرین شات ها و گزارش های فنی انجام می شود.
ویژگی مهم: توهین در فضای مجازی بسته به مصادیق و موادی که به آن استناد می شود معمولاً قابل گذشت است مگر اینکه مصداق جرایم غیرقابل گذشت دیگر (مانند توهین به مقدسات) باشد.
توهین به مقدسات بنیانگذار جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری
توهین به مقدسات اسلامی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (امام خمینی) و مقام معظم رهبری از جمله جرایم با حساسیت بالا محسوب می شود که جنبه عمومی پررنگی دارد.
توضیح کوتاه: این دسته از توهین ها با ماهیت عمومی جامعه در ارتباط بوده و به همین دلیل اغلب غیرقابل گذشت هستند. مجازات آن ها نیز متناسب با شدت و تأثیر توهین می تواند بسیار سنگین تر باشد و حتی به حبس های طولانی مدت منجر شود. این موارد از دایره توهین های خصوصی خارج شده و امنیت فکری و اجتماعی جامعه را هدف قرار می دهند.
نحوه اثبات جرم توهین و فحاشی (مدارک و شواهد)
اثبات جرم توهین و فحاشی یکی از مهم ترین چالش ها در فرایند رسیدگی قضایی است. شاکی باید مدارک و شواهد کافی را برای اثبات وقوع جرم و انتساب آن به متهم ارائه دهد. نظام حقوقی ایران ادله اثبات دعوی کیفری را مشخص کرده است که در ادامه به تفصیل به آن ها می پردازیم.
ادله اثبات دعوی کیفری (ماده 160 قانون مجازات اسلامی)
بر اساس ماده 160 قانون مجازات اسلامی ادله اثبات دعوی کیفری عبارتند از:
- اقرار متهم:
اقرار عبارت است از اطلاع از ارتکاب جرمی به نحوی که قاطع دعوی باشد. اگر متهم در دادسرا یا دادگاه صراحتاً به ارتکاب توهین اقرار کند این قوی ترین دلیل برای اثبات جرم است.
- شهادت شهود:
شهادت افراد عادل و معتبر که توهین را مستقیماً شنیده یا دیده اند از ادله مهم اثبات جرم است. در مورد جرم توهین معمولاً شهادت دو مرد عادل می تواند دلیل کافی برای اثبات باشد. شرایط شاهد عادل (بلوغ عقل ایمان طهارت مولد عدم انتفاع شخصی عدم خصومت) باید توسط قاضی احراز شود.
- علم قاضی:
علم قاضی به معنای یقین و قطعیت حاصل شده برای قاضی از اوضاع و احوال پرونده قرائن و امارات موجود و سایر ادله است. قاضی می تواند با تحلیل تمام مدارک و شواهد به علم برسد که جرم توهین واقع شده و توسط متهم ارتکاب یافته است. این علم قاضی ممکن است بر پایه مدارک غیرمستقیم نیز شکل گیرد.
- سوگند:
در برخی موارد خاص که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود ندارد و قاضی نیز به علم نرسیده است ممکن است بر اساس درخواست متهم یا شاکی از سوگند برای اثبات یا رد اتهام استفاده شود. البته کاربرد سوگند در جرایم تعزیری مانند توهین محدودتر از جرایم حدی است.
مدارک و مستندات رایج
علاوه بر ادله قانونی فوق شاکی می تواند مستندات و مدارک دیگری را به دادگاه ارائه دهد که به قاضی در تشکیل علم کمک می کند:
- پیامک ها مکاتبات چت های آنلاین:
اسکرین شات ها از مکالمات توهین آمیز در پیامک شبکه های اجتماعی (اینستاگرام تلگرام واتساپ) یا ایمیل از جمله مستندات مهم هستند. برای اعتبار بیشتر توصیه می شود این مدارک از طریق گزارش پلیس فتا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به صورت رسمی ارائه شوند.
- فیلم و عکس:
اگر توهین به صورت رفتاری یا در محیطی رخ داده که امکان فیلمبرداری یا عکسبرداری وجود داشته است این مدارک می توانند به عنوان دلیل ارائه شوند. البته باید رعایت حریم خصوصی افراد و عدم تحریف یا تدلیس در فیلم و عکس مد نظر قرار گیرد.
- صدای ضبط شده:
یکی از بحث برانگیزترین ادله صدای ضبط شده است. اگرچه ضبط مخفیانه صدای اشخاص بدون اجازه آن ها در برخی موارد خلاف قانون و اخلاق است اما در پرونده های توهین به شرط احراز اصالت صدا (عدم تحریف) و صحت محتوای آن ممکن است قاضی با توجه به سایر قرائن آن را به عنوان یکی از مستندات و امارات دال بر وقوع جرم بپذیرد. تصمیم نهایی در این زمینه به نظر قاضی پرونده بستگی دارد.
- گزارش نیروی انتظامی یا مأمورین دولتی:
اگر توهین در حضور مأمورین نیروی انتظامی یا سایر مأمورین دولتی رخ داده باشد گزارش رسمی آن ها می تواند دلیل معتبری برای اثبات جرم باشد.
- کارشناسی خط و صدا:
در مواردی که اصالت پیامک یا صدای ضبط شده مورد تردید قرار گیرد می توان از کارشناسان خط و صدا (در صورت لزوم) برای تأیید صحت آن بهره برد.
مراحل شکایت و پیگیری قضایی جرم توهین و فحاشی
در صورت مواجهه با جرم توهین و فحاشی آشنایی با مراحل قانونی برای طرح شکایت و پیگیری قضایی از اهمیت بالایی برخوردار است. این روند به طور کلی شامل چندین گام اساسی است که در ادامه توضیح داده می شوند.
گام اول: جمع آوری مدارک و تنظیم شکوائیه
اولین و حیاتی ترین گام جمع آوری دقیق و مستند کلیه شواهد و مدارک مربوط به توهین است که در بخش قبل به آن ها اشاره شد (پیامک ها اسکرین شات ها شهادت شهود فایل های صوتی و تصویری و غیره). پس از آن شاکی باید نسبت به تنظیم یک شکوائیه جامع و دقیق اقدام نماید.
نکات مهم در نوشتن شکوائیه:
- مشخصات کامل شاکی (نام نام خانوادگی کد ملی آدرس شماره تماس)
- مشخصات دقیق متهم (در صورت اطلاع) یا حداقل اطلاعاتی برای شناسایی او.
- شرح کامل و دقیق واقعه توهین آمیز شامل زمان (تاریخ و ساعت) مکان وقوع و نحوه توهین (گفتاری نوشتاری رفتاری).
- ذکر دقیق الفاظ یا رفتارهای توهین آمیز.
- فهرست کامل ادله و مدارک اثبات (مثلاً: یک فقره پیامک حاوی فحاشی پیوست شکوائیه است یا دو نفر شاهد عینی دارم).
- درخواست تعقیب و مجازات متهم.
گام دوم: ثبت شکوائیه
پس از تنظیم شکوائیه و آماده سازی مدارک شاکی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکوائیه خود را ثبت نماید. در این مرحله تمامی مدارک ضمیمه شکوائیه شده و هزینه های مربوط به دادرسی نیز پرداخت می گردد. پرونده پس از ثبت به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارجاع داده می شود.
گام سوم: رسیدگی در دادسرا
دادسرا اولین مرجع قضایی است که به شکایت رسیدگی می کند.
ارجاع پرونده: پرونده به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری ارجاع می شود.
تحقیقات مقدماتی: در این مرحله بازپرس یا دادیار به منظور کشف حقیقت تحقیقات لازم را انجام می دهد. این تحقیقات شامل موارد زیر است:
- اخذ اظهارات شاکی و شنیدن دفاعیات متهم (در صورت احضار).
- بررسی و ارزیابی ادله و مدارک ارائه شده.
- استماع شهادت شهود (در صورت وجود).
- ارجاع به کارشناسی (در صورت نیاز مثلاً برای بررسی اصالت پیامک یا صدا).
صدور قرار: پس از اتمام تحقیقات بازپرس/دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
- قرار جلب به دادرسی: اگر دلایل کافی برای احراز وقوع جرم و انتساب آن به متهم وجود داشته باشد این قرار صادر می شود.
- قرار منع تعقیب: اگر دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا جرم واقع نشده باشد یا عمل ارتکابی جرم نباشد قرار منع تعقیب صادر می شود. این قرار ظرف 10 روز (برای اشخاص مقیم ایران) قابل اعتراض در دادگاه کیفری 2 است.
تأیید دادستان و صدور کیفرخواست: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی پرونده برای تأیید به دادستان ارسال می شود. پس از تأیید دادستان کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه کیفری 2 محل وقوع جرم ارسال می گردد.
گام چهارم: رسیدگی در دادگاه کیفری 2
پس از ارسال کیفرخواست از دادسرا نوبت به رسیدگی ماهوی در دادگاه می رسد.
تعیین وقت رسیدگی: دادگاه کیفری 2 وقت رسیدگی را تعیین کرده و از طریق سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیکی قضایی) به طرفین (شاکی و متهم) ابلاغ می کند.
برگزاری جلسه دادگاه: در جلسه دادگاه طرفین فرصت پیدا می کنند تا اظهارات خود را بیان کرده دفاعیات خود را ارائه دهند و ادله خود را به قاضی عرضه کنند. قاضی پس از استماع و بررسی تمام جوانب رأی صادر می کند.
صدور حکم: حکم دادگاه می تواند مجرمیت (محکومیت متهم) یا برائت (تبرئه متهم) باشد. در صورت محکومیت مجازات قانونی (حبس شلاق جزای نقدی) برای متهم تعیین می گردد.
گام پنجم: مرحله تجدیدنظرخواهی
مهلت اعتراض: حکم صادره از دادگاه کیفری 2 ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ (برای افراد مقیم ایران) قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است. متهم یا شاکی (در صورتی که حکم به ضرر او صادر شده باشد) می توانند با تقدیم لایحه تجدیدنظرخواهی درخواست بازبینی پرونده را ارائه دهند.
رأی دادگاه تجدیدنظر: دادگاه تجدیدنظر استان پس از بررسی مجدد پرونده و دفاعیات طرفین رأی خود را صادر می کند. این رأی (در اکثر موارد توهین) قطعی و لازم الاجرا خواهد بود و پس از آن پرونده برای اجرای حکم به دادسرا باز می گردد.
نکات مهم و کاربردی برای قربانیان و متهمین
در مواجهه با پرونده های توهین و فحاشی چه به عنوان قربانی و چه به عنوان متهم رعایت برخی نکات حقوقی و کاربردی می تواند تأثیر بسزایی در نتیجه پرونده داشته باشد.
اهمیت مشاوره حقوقی
پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی اهمیت مشاوره و وکالت وکیل متخصص را در پرونده های کیفری به ویژه جرایمی مانند توهین دوچندان می کند. یک وکیل مجرب می تواند:
- در جمع آوری مدارک و تنظیم شکوائیه یا لایحه دفاعیه راهنمایی های لازم را ارائه دهد.
- شاکی یا متهم را از حقوق و وظایف قانونی شان آگاه سازد.
- در جلسات دادسرا و دادگاه حضور یافته و از موکل خود دفاع حقوقی موثری نماید.
- راهکارهای قانونی برای تخفیف مجازات یا اخذ رضایت شاکی را بررسی و اجرا کند.
برای قربانیان
اگر مورد توهین یا فحاشی قرار گرفته اید نکات زیر می تواند به شما کمک کند:
- حفظ آرامش: از مقابله به مثل یا واکنش های تند پرهیز کنید چرا که ممکن است خود شما نیز متهم به توهین شوید.
- جمع آوری مستندات به دقت: هرگونه مدرکی اعم از پیامک اسکرین شات فیلم صدای ضبط شده یا اطلاعات شهود را بدون دستکاری و به بهترین شکل ممکن جمع آوری و نگهداری کنید.
- عدم حذف مدارک: حتی اگر فکر می کنید مدرکی کم اهمیت است آن را حذف نکنید؛ ممکن است در مراحل بعدی اهمیت پیدا کند.
- مشاوره با وکیل: در اسرع وقت با یک وکیل متخصص کیفری مشورت کنید تا راهنمایی های لازم را برای طرح شکایت و پیگیری دریافت نمایید.
برای متهمین
اگر به جرم توهین یا فحاشی متهم شده اید رعایت نکات زیر می تواند در دفاع از شما موثر باشد:
- حق سکوت: به یاد داشته باشید که در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا حق سکوت دارید و می توانید از دادن توضیحات خودداری کنید تا با وکیل خود مشورت نمایید.
- دفاع مستدل: با کمک وکیل خود دفاعیات مستدل و قانونی را آماده کرده و در جلسات رسیدگی ارائه دهید. اثبات عدم سوء نیت یا عدم آگاهی از توهین آمیز بودن رفتار می تواند در نتیجه پرونده موثر باشد.
- تلاش برای اخذ رضایت شاکی: از آنجا که اکثر جرایم توهین قابل گذشت هستند تلاش برای جلب رضایت شاکی می تواند به مختومه شدن پرونده منجر شود. این کار باید با راهنمایی وکیل و به صورت قانونی انجام گیرد.
- عدم فرار: فرار از کشور یا عدم حضور در مراجع قضایی اوضاع را بدتر کرده و ممکن است منجر به صدور حکم غیابی و محرومیت از حق دفاع شود.
تخفیف مجازات
در برخی شرایط حتی در صورت اثبات جرم دادگاه می تواند مجازات متهم را تخفیف دهد. این شرایط شامل:
- ابراز پشیمانی و ندامت واقعی متهم.
- نداشتن سابقه کیفری مؤثر.
- جلب رضایت شاکی خصوصی (در جرایم قابل گذشت).
- انگیزه شرافتمندانه (در موارد بسیار نادر).
- وجود جهات تخفیف دیگر که در ماده 38 قانون مجازات اسلامی ذکر شده اند.
مجازات های تکمیلی و تبعی
علاوه بر مجازات اصلی (حبس شلاق جزای نقدی) دادگاه ممکن است مجازات های دیگری را نیز برای متهم در نظر بگیرد:
- مجازات تکمیلی: این مجازات ها (مانند منع از فعالیت خاص اقامت اجباری و…) برای مدت مشخصی پس از اتمام مجازات اصلی اعمال می شوند و هدفشان اصلاح و بازپروری مجرم است.
- مجازات تبعی: این مجازات ها به صورت خودکار و بر اساس حکم قانون (مانند محرومیت از حقوق اجتماعی) پس از محکومیت به برخی جرایم خاص اعمال می شوند و نیازی به ذکر صریح در حکم قاضی ندارند. به عنوان مثال محکومیت به حبس های معین می تواند موجب محرومیت از برخی حقوق اجتماعی شود که در سوابق کیفری فرد درج می گردد.
نتیجه گیری
جرم توهین و فحاشی مصداق بارزی از نقض کرامت و حیثیت انسانی است که قانون گذار در نظام حقوقی ایران به صراحت آن را جرم انگاری کرده است. همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد این جرم دارای ارکان قانونی مادی و معنوی مشخصی است و بسته به نوع مخاطب (عادی مقام رسمی بانوان و اطفال) و بستر وقوع (فیزیکی یا فضای مجازی) مجازات های متفاوتی برای آن پیش بینی شده است. از توهین ساده تا توهین مشدد و حتی توهین به مقدسات هر یک در مواد قانونی مختلفی از جمله مواد 608 609 و 619 قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه ای مورد تصریح قرار گرفته اند.
اهمیت آگاهی از نحوه اثبات جرم توهین و فحاشی از طریق ادله ای چون اقرار شهادت علم قاضی و مستنداتی نظیر پیامک فیلم و صدای ضبط شده به شاکیان کمک می کند تا با آمادگی کامل نسبت به طرح شکایت اقدام کنند. همچنین طی کردن مراحل قانونی شکایت از تنظیم شکوائیه و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی تا رسیدگی در دادسرا دادگاه کیفری 2 و مرحله تجدیدنظرخواهی فرآیندی است که نیازمند دقت و شناخت کافی از رویه های قضایی است.
در پایان تأکید مجدد بر اهمیت حفظ آرامش و پرهیز از مقابله به مثل برای قربانیان و بهره گیری از حق سکوت و دفاع مستدل برای متهمین از جمله نکات کلیدی است. نقش وکیل متخصص در تمامی این مراحل از جمع آوری مدارک تا دفاع در دادگاه و تلاش برای اخذ رضایت شاکی حیاتی و بی بدیل است. با آگاهی از این قوانین و لزوم احترام متقابل در جامعه می توانیم به حفظ محیطی امن تر و با کرامت بیشتر برای همگان کمک کنیم و در صورت بروز هرگونه تعرض به حیثیت از مسیرهای قانونی برای احقاق حقوق خود بهره ببریم.
سوالات متداول
آیا الفاظ رکیک در حد شوخی هم جرم تلقی می شود؟
پاسخ به این سوال به قصد مرتکب و عرف جامعه بستگی دارد. اگر قصد واقعی توهین و خفیف کردن حیثیت طرف مقابل وجود نداشته باشد و هر دو طرف نیز از ماهیت شوخی آمیز آن آگاه باشند ممکن است جرم تلقی نشود. با این حال تشخیص این امر بر عهده قاضی است و در بسیاری از موارد استفاده از الفاظ رکیک حتی در شوخی می تواند از نظر قانونی مورد پیگرد قرار گیرد زیرا معیار عرف و احتمال وهن آور بودن برای فرد مورد خطاب و حتی دیگران وجود دارد.
برای اثبات فحاشی در محل کار چه مدارکی می توان ارائه داد؟
برای اثبات فحاشی در محل کار می توان مدارک متنوعی ارائه داد: شهادت همکاران یا افراد حاضر پیامک ها یا ایمیل های حاوی فحاشی صدای ضبط شده (با رعایت شرایط قانونی پذیرش) فیلم دوربین های مداربسته (در صورت وجود) و در صورت نیاز گزارش رسمی حراست یا مدیران مافوق. جمع آوری هرگونه مستند مکتوب یا دیجیتالی و نیز شهادت شهود به تقویت پرونده شما کمک شایانی خواهد کرد.
اگر کسی در عصبانیت فحاشی کند مجازاتش کمتر است؟
عصبانیت شدید ممکن است یکی از جهات تخفیف مجازات تلقی شود اما رافع مسئولیت کیفری نیست. قاضی می تواند با توجه به شدت عصبانیت اوضاع و احوال وقوع جرم و عدم سوء سابقه متهم در مجازات تخفیف قائل شود. با این حال اصل بر این است که افراد در هر شرایطی مسئول گفتار و رفتار خود هستند.
آیا ضبط مخفیانه صدا برای اثبات توهین قانونی است؟
ضبط مخفیانه صدا بدون اجازه طرف مقابل در برخی موارد می تواند نقض حریم خصوصی تلقی شود. اما در پرونده های کیفری مانند توهین اگر اصالت صدای ضبط شده احراز شود و تحریفی در آن صورت نگرفته باشد دادگاه می تواند آن را به عنوان اماره یا قرینه در کنار سایر ادله مورد استفاده قرار دهد و به علم قاضی کمک کند. پذیرش آن به عنوان دلیل اصلی کاملاً به نظر قاضی و شرایط پرونده بستگی دارد.
اگر شاکی رضایت دهد آیا پرونده توهین به هر حال ادامه می یابد؟
این موضوع به قابل گذشت بودن یا غیرقابل گذشت بودن جرم توهین بستگی دارد. اکثر موارد توهین (مانند توهین ساده به افراد عادی و توهین مشدد به مقامات) قابل گذشت هستند و با رضایت شاکی پرونده در هر مرحله ای که باشد متوقف و مجازات ساقط می شود. اما در مواردی مانند توهین به بانوان و اطفال در اماکن عمومی (ماده 619 ق.م.ا) یا توهین به مقدسات جرم غیرقابل گذشت است و حتی با رضایت شاکی نیز جنبه عمومی جرم باقی مانده و دادگاه مکلف به ادامه رسیدگی و صدور حکم (در صورت احراز جرم) خواهد بود.
فرق توهین با مزاحمت تلفنی چیست؟
توهین به هتک حیثیت و آبروی افراد از طریق هر فعل گفتار یا نوشتاری اشاره دارد. مزاحمت تلفنی به معنای ایجاد اخلال در آرامش و آسایش فرد از طریق تماس های مکرر بوق زدن یا سکوت عمدی پشت خط است. اگرچه مزاحمت تلفنی می تواند با توهین همراه باشد (مثلاً در حین مزاحمت الفاظ توهین آمیز هم به کار برده شود) اما خود مزاحمت به تنهایی جرم جداگانه ای است که مجازات مخصوص به خود را دارد و هدف اصلی آن ایجاد اخلال است نه لزوماً هتک حیثیت.
برای توهین اینترنتی به کدام مرجع باید مراجعه کرد؟
برای توهین اینترنتی ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکوائیه خود را ثبت نمایید. در شکوائیه باید به صورت دقیق پلتفرم مورد استفاده (مانند اینستاگرام تلگرام) مشخصات اکانت توهین کننده و مدارک (اسکرین شات ها) را ذکر کنید. سپس پرونده به دادسرا ارجاع می شود و معمولاً دادسرای عمومی و انقلاب موضوع را برای تحقیقات تخصصی تر به پلیس فتا ارجاع می دهد. پلیس فتا با بهره گیری از ابزارهای فنی به شناسایی متهم و جمع آوری مستندات دیجیتالی کمک خواهد کرد.