آدنوئیدهای بزرگ شده چیست؟

آدنوئیدهای بزرگ شده که عموماً با نام لوزه سوم شناخته می شوند به معنای تورم بافت لنفاوی پشت بینی و بالای سقف دهان است. این وضعیت می تواند منجر به مشکلات تنفسی عفونت های مکرر گوش اختلالات خواب و سایر عوارض مرتبط شود. آدنوئیدها بخشی از سیستم ایمنی بدن در دوران کودکی هستند و در صورت بزرگ شدن بیش از حد نیاز به تشخیص و مدیریت دقیق پزشکی دارند.

آدنوئیدها یا لوزه سوم بافت های لنفاوی کوچکی هستند که در ناحیه نازوفارنکس (قسمت فوقانی گلو پشت حفره بینی و بالای کام نرم) قرار دارند. این بافت ها بخشی جدایی ناپذیر از سیستم ایمنی بدن محسوب می شوند که به خصوص در دوران کودکی نقش مهمی در شناسایی و مقابله با عوامل بیماری زا نظیر باکتری ها و ویروس ها ایفا می کنند. عملکرد اصلی آدنوئیدها به دام انداختن میکروب هایی است که از طریق تنفس وارد دستگاه تنفسی می شوند پیش از آنکه این عوامل بیماری زا بتوانند به بخش های عمیق تر بدن نفوذ کنند. با این حال همین نقش دفاعی می تواند منجر به التهاب و تورم این غدد شود.

تکرار عفونت ها یا واکنش های آلرژیک آدنوئیدها را مستعد بزرگ شدن می کند. در حالت طبیعی آدنوئیدها معمولاً در حدود ۵ سالگی شروع به کوچک شدن کرده و تا دوران نوجوانی به طور کامل تحلیل می روند. اما در برخی کودکان این روند به درستی پیش نمی رود و آدنوئیدها به دلیل عفونت های مکرر آلرژی ها یا سایر عوامل التهابی بیش از حد بزرگ باقی می مانند. بزرگ شدن بیش از حد آدنوئیدها می تواند مجاری تنفسی بینی را مسدود کرده و عوارض متعددی برای سلامت کودک ایجاد کند. این مقاله به بررسی جامع آدنوئیدهای بزرگ شده علل علائم روش های تشخیص گزینه های درمانی و مراقبت های لازم می پردازد.

آدنوئید چیست؟ آشنایی با لوزه سوم

آدنوئیدها بافت های نرم و اسفنجی هستند که در ناحیه ای به نام نازوفارنکس قرار گرفته اند. این ناحیه دقیقاً پشت بینی و بالای سقف دهان (کام نرم) واقع شده است. آدنوئیدها همراه با لوزه های کامی (لوزه های گلو) بخشی از سیستم لنفاوی را تشکیل می دهند. سیستم لنفاوی شبکه ای پیچیده از عروق غدد لنفاوی و بافت های لنفاوی است که نقش حیاتی در حفظ تعادل مایعات بدن و مبارزه با عفونت ها دارد.

نقش و عملکرد آدنوئیدها در سیستم ایمنی

آدنوئیدها به عنوان یک خط دفاعی اولیه عمل می کنند. آن ها با به دام انداختن و از بین بردن میکروب ها ویروس ها و باکتری هایی که از طریق هوا وارد بینی و دهان می شوند از بدن محافظت می کنند. در واقع این بافت ها به عنوان یک ایستگاه فیلتراسیون عمل کرده و به سیستم ایمنی کمک می کنند تا پاتوژن ها را شناسایی و واکنش مناسبی علیه آن ها آغاز کند. اوج فعالیت و اندازه آدنوئیدها معمولاً در سنین پیش دبستانی و ابتدایی است یعنی زمانی که کودکان بیشتر در معرض عفونت های جدید قرار می گیرند.

تفاوت آدنوئید با لوزه ها

اگرچه آدنوئیدها و لوزه ها هر دو بافت لنفاوی هستند و در محافظت از بدن نقش دارند اما در موقعیت قرارگیری و تا حدی در عملکردشان تفاوت هایی دارند. لوزه های کامی (لوزه های گلو) در دو طرف قسمت عقب گلو قرار دارند و به راحتی با نگاه کردن به دهان قابل مشاهده هستند. در مقابل آدنوئیدها در عمق بیشتری قرار گرفته اند و تنها با معاینه تخصصی (مانند آندوسکوپی یا رادیوگرافی) می توان آن ها را مشاهده کرد. همچنین لوزه ها در بزرگسالی نیز معمولاً باقی می مانند در حالی که آدنوئیدها به طور طبیعی با افزایش سن کوچک شده و در اکثر افراد بالغ کاملاً ناپدید می شوند.

روند طبیعی رشد و تحلیل آدنوئیدها

آدنوئیدها در دوران نوزادی و خردسالی شروع به رشد می کنند و در سنین ۳ تا ۷ سالگی به حداکثر اندازه خود می رسند. این دوره مصادف با ورود کودکان به محیط های اجتماعی مانند مهدکودک و مدرسه است که در آنجا بیشتر در معرض عوامل بیماری زا قرار می گیرند. پس از این دوره در اکثر کودکان آدنوئیدها به تدریج شروع به کوچک شدن می کنند و تا سنین نوجوانی معمولاً ۱۲ تا ۱۵ سالگی به حدی کوچک می شوند که از نظر بالینی اهمیت چندانی ندارند. در بسیاری از بزرگسالان آدنوئیدها عملاً وجود ندارند یا بسیار کوچک و غیرفعال هستند.

آدنوئیدهای بزرگ شده چیست؟

آدنوئیدهای بزرگ شده به وضعیتی گفته می شود که در آن بافت لنفاوی آدنوئید بیش از اندازه طبیعی خود تورم یافته و بزرگ می شود. این تورم می تواند به حدی باشد که مسیر طبیعی عبور هوا از بینی به سمت گلو را مسدود کند و منجر به بروز مشکلات تنفسی و سایر عوارض شود. این وضعیت در کودکان بسیار شایع تر از بزرگسالان است اما در موارد نادر بزرگسالان نیز ممکن است دچار بزرگ شدن آدنوئید شوند.

علت بزرگ شدن آدنوئید چیست؟

بزرگ شدن آدنوئیدها می تواند دلایل متعددی داشته باشد که اغلب به تحریک مزمن یا عفونت های مکرر مربوط می شود. از جمله شایع ترین علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی: شایع ترین علت بزرگ شدن آدنوئیدها عفونت های مکرر ویروسی یا باکتریایی است که غدد لنفاوی آدنوئید را تحریک کرده و باعث تورم آن ها می شود. سرماخوردگی های پی درپی سینوزیت ها و سایر عفونت های تنفسی می توانند منجر به التهاب مزمن آدنوئیدها شوند.
• آلرژی ها: واکنش های آلرژیک به گرده گیاهان گرد و غبار موی حیوانات و سایر آلرژن ها می توانند باعث التهاب و تورم مزمن در مجاری تنفسی فوقانی از جمله آدنوئیدها شوند. این تورم می تواند دائمی تر باشد و با داروهای آلرژی قابل کنترل است.
• التهاب مزمن: قرار گرفتن مداوم در معرض آلاینده های هوا دود سیگار یا سایر محرک های محیطی می تواند به التهاب مزمن آدنوئیدها منجر شود حتی بدون وجود عفونت فعال یا آلرژی مشخص.
• بزرگی مادرزادی: در برخی از نوزادان آدنوئیدها از بدو تولد بزرگ تر از حد معمول هستند. اگرچه این مورد نادر است اما می تواند مشکلات تنفسی را در سنین پایین تر ایجاد کند.
• ریفلاکس معده به مری (GERD): در برخی موارد رفلاکس اسید معده به مری و حلق می تواند باعث التهاب مزمن در ناحیه نازوفارنکس و بزرگ شدن آدنوئیدها شود.

علائم و نشانه های آدنوئیدهای بزرگ شده

بزرگ شدن آدنوئیدها می تواند طیف وسیعی از علائم را در کودکان و گاهی در بزرگسالان ایجاد کند که عمدتاً ناشی از انسداد راه هوایی بینی و تأثیر بر عملکرد گوش میانی است. تشخیص زودهنگام این علائم می تواند به پیشگیری از عوارض جدی تر کمک کند.

مشکلات تنفسی

انسداد مجاری بینی توسط آدنوئیدهای بزرگ شده شایع ترین و آزاردهنده ترین علامت است و منجر به مشکلات تنفسی بارزی می شود:

• تنفس دهانی مداوم و غالب: کودک به دلیل عدم توانایی در تنفس راحت از بینی مجبور است به طور مداوم از دهان نفس بکشد. این وضعیت به خصوص در شب و هنگام خواب مشهود است.
• خرناس کشیدن بلند و آپنه خواب: انسداد مجاری هوایی می تواند منجر به خروپف های بلند و مکرر شود. در موارد شدیدتر ممکن است کودک دچار آپنه خواب انسدادی شود که با وقفه های تنفسی کوتاه مدت (چند ثانیه) در طول خواب همراه است و می تواند باعث کاهش اکسیژن رسانی به مغز و سایر بافت ها شود.
• تنفس پر سر و صدا یا خس خس (استریدور): گاهی اوقات به دلیل تنگی مجرای هوایی تنفس کودک می تواند همراه با صداهای غیرطبیعی مانند خس خس یا استریدور باشد.
• گرفتگی مزمن بینی و آبریزش بینی مداوم: حتی بدون سرماخوردگی یا آلرژی کودک ممکن است از گرفتگی دائمی بینی و آبریزش بینی مزمن رنج ببرد. این علائم به دلیل تورم بافت آدنوئید و افزایش ترشحات در ناحیه نازوفارنکس ایجاد می شوند.

مشکلات گوش و شنوایی

ارتباط نزدیک آدنوئیدها با شیپور استاش (لوله ای که گوش میانی را به نازوفارنکس متصل می کند) باعث می شود بزرگ شدن آن ها بر سلامت گوش و شنوایی تأثیر بگذارد:

• عفونت های مکرر گوش میانی (اوتیت مدیا حاد راجعه): آدنوئیدهای بزرگ شده می توانند دهانه شیپور استاش را مسدود کنند. این انسداد مانع از تهویه مناسب گوش میانی و تخلیه مایعات می شود و محیطی مناسب برای رشد باکتری ها و بروز عفونت های مکرر گوش ایجاد می کند.
• کاهش شنوایی موقت یا مزمن: تجمع مایع در گوش میانی (اوتیت سروز یا گوش چسبنده) ناشی از انسداد شیپور استاش می تواند منجر به کاهش شنوایی انتقالی شود. این وضعیت به ویژه در کودکان می تواند بر تکامل گفتار و یادگیری تأثیر منفی بگذارد.
• احساس پری درد یا فشار در گوش: کودکان ممکن است از احساس سنگینی فشار یا درد مبهم در گوش های خود شکایت کنند.

مشکلات گلو دهان و گفتار

تنفس دهانی مزمن و سایر عوارض آدنوئیدهای بزرگ شده می توانند بر سلامت دهان و کیفیت گفتار نیز اثر بگذارند:

• گلودرد مکرر یا احساس ناراحتی در گلو: تنفس از دهان باعث خشکی گلو شده و آن را مستعد تحریک و عفونت می کند.
• خشکی دهان و لب های ترک خورده: جریان مداوم هوا از طریق دهان باعث تبخیر رطوبت از دهان و لب ها شده و منجر به خشکی سوزش و ترک خوردگی آن ها می شود.
• بوی بد دهان (هالیتوزیس): خشکی دهان تجمع ترشحات و رشد باکتری ها در دهان و گلو می تواند باعث بوی نامطبوع دهان شود.
• تغییر در کیفیت صدا (صدای تودماغی یا بم): انسداد مسیر هوایی بینی می تواند رزونانس صدا را تغییر داده و باعث ایجاد صدایی تودماغی یا بم (Rhinolalia clausa) شود.
• تأثیر بر تکلم و رشد گفتار: کاهش شنوایی ناشی از تجمع مایع در گوش میانی و همچنین تغییر در رزونانس صدا می تواند بر وضوح گفتار و در موارد شدیدتر بر رشد طبیعی زبان در کودکان خردسال تأثیر بگذارد.

تأثیر بر رشد فک و صورت (Adenoid Face)

در موارد مزمن و طولانی مدت آدنوئیدهای بزرگ شده به خصوص در کودکان در حال رشد الگوی تنفس دهانی می تواند بر تکامل ساختار فک و صورت تأثیر بگذارد و منجر به مجموعه ای از ویژگی های خاص صورت شود که به آن چهره آدنوئیدی می گویند. این ویژگی ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• صورت کشیده و باریک.
• دهان باز به طور دائمی.
• لب بالایی کوتاه و لب پایینی به سمت پایین.
• عدم رشد کافی فک بالا یا عقب رفتگی فک پایین.
• دندان های نامرتب یا بیرون زده (مال اکلوژن).
• سایه های تیره زیر چشم (dark circles).

سایر علائم

علاوه بر موارد فوق آدنوئیدهای بزرگ شده می توانند باعث بروز علائم عمومی تری نیز شوند:

• خواب ناآرام و بی قراری: آپنه خواب و مشکل تنفس شبانه می تواند کیفیت خواب را به شدت کاهش دهد.
• خستگی روزانه و بی حالی: خواب ناکافی و بی کیفیت منجر به خستگی بی حالی و خواب آلودگی در طول روز می شود.
• مشکلات تمرکز و یادگیری: کمبود اکسیژن رسانی به مغز در طول خواب (در موارد آپنه) و خستگی مزمن می تواند بر توانایی کودک در تمرکز یادگیری و عملکرد تحصیلی تأثیر منفی بگذارد.
• کابوس های شبانه: برخی کودکان به دلیل مشکلات تنفسی و آپنه ممکن است دچار کابوس های مکرر شوند.
• مشکل در بلع: در موارد بسیار شدید که آدنوئیدها به حدی بزرگ شده باشند که راه گلویی را نیز تحت تأثیر قرار دهند ممکن است مشکل در بلع نیز ایجاد شود.

آدنوئیدهای بزرگ شده بیش از یک گرفتگی ساده بینی هستند. این وضعیت می تواند بر کیفیت خواب شنوایی تکلم و حتی رشد فیزیکی کودک تأثیر بگذارد و نیازمند توجه پزشکی است.

تشخیص آدنوئیدهای بزرگ شده

تشخیص آدنوئیدهای بزرگ شده نیازمند ترکیبی از معاینه بالینی شرح حال دقیق و روش های تصویربرداری یا مشاهده مستقیم است. پزشک متخصص گوش حلق و بینی (ENT) معمولاً مراحل زیر را برای تشخیص انجام می دهد:

معاینه بالینی

اولین گام در تشخیص دریافت شرح حال کامل از والدین یا خود بیمار است. پزشک در مورد علائمی نظیر تنفس دهانی خروپف عفونت های گوش مکرر مشکلات شنوایی و تغییرات در کیفیت صدا سوال می پرسد. سپس معاینه فیزیکی شامل بررسی گوش ها حلق و بینی (با استفاده از اسپکولوم بینی و اتوسکوپ) و لمس گردن برای بررسی غدد لنفاوی متورم انجام می شود. از آنجایی که آدنوئیدها در عمق قرار دارند با نگاه کردن ساده به داخل دهان قابل مشاهده نیستند.

روش های تصویربرداری و معاینه داخلی

برای ارزیابی دقیق اندازه و میزان انسداد ناشی از آدنوئیدها از روش های تکمیلی استفاده می شود:

• رادیوگرافی (عکسبرداری با اشعه ایکس) از نازوفارنکس: این روش یکی از رایج ترین و کم تهاجمی ترین راه ها برای ارزیابی اندازه آدنوئیدها است. رادیوگرافی جانبی از سر و گردن می تواند سایز آدنوئیدها و میزان انسداد مجرای هوایی پشت بینی را به خوبی نشان دهد.
• آندوسکوپی بینی-حلق (نازوفارنگوسکوپی): این روش دقیق ترین راه برای مشاهده مستقیم آدنوئیدها است. در این فرآیند یک لوله باریک و انعطاف پذیر مجهز به دوربین (آندوسکوپ) از طریق بینی وارد می شود تا پزشک بتواند بافت آدنوئید میزان تورم آن و تأثیرش بر دهانه شیپور استاش را به طور مستقیم مشاهده کند. این معاینه ممکن است در برخی موارد نیاز به بی حسی موضعی داشته باشد.
• آینه مخصوص (رترونازوفارنگوسکوپی غیرمستقیم): در برخی موارد پزشک ممکن است از یک آینه کوچک و زاویه دار (مشابه آنچه دندانپزشکان استفاده می کنند) برای مشاهده غیرمستقیم ناحیه پشت کام نرم و آدنوئیدها استفاده کند. این روش بیشتر در کودکان بزرگ تر یا بزرگسالان قابل انجام است.

پس از جمع آوری این اطلاعات پزشک می تواند تشخیص قطعی در مورد بزرگ شدن آدنوئیدها و شدت آن را مطرح کرده و برنامه درمانی مناسب را توصیه کند.

راه های درمان آدنوئیدهای بزرگ شده

درمان آدنوئیدهای بزرگ شده به شدت علائم علت زمینه ای سن بیمار و عوارض ناشی از آن بستگی دارد. گزینه های درمانی شامل رویکردهای غیرجراحی و جراحی هستند.

درمان های غیرجراحی (Conservative Management)

در مواردی که علائم خفیف هستند یا عوارض جدی ایجاد نشده است پزشک ممکن است ابتدا رویکردهای غیرجراحی را توصیه کند:

• مشاهده و انتظار (Watchful Waiting): در کودکان کوچک تر با علائم خفیف به خصوص اگر احتمال کوچک شدن طبیعی آدنوئیدها با افزایش سن وجود داشته باشد پزشک ممکن است توصیه به مشاهده و پیگیری وضعیت کند. این رویکرد به ویژه زمانی مناسب است که مشکلات تنفسی جدی یا عفونت های مکرر گوش وجود نداشته باشد.
• دارودرمانی: در صورتی که علت بزرگ شدن آدنوئیدها عفونت آلرژی یا التهاب باشد دارو درمانی می تواند مؤثر باشد:
  • اسپری های کورتیکواستروئیدی بینی: این اسپری ها با کاهش التهاب و تورم در مجاری بینی و آدنوئیدها می توانند به بهبود علائم کمک کنند. این داروها معمولاً برای دوره های مشخصی تجویز می شوند.
  • آنتی بیوتیک ها: در صورت وجود عفونت باکتریایی فعال در آدنوئیدها پزشک ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند.
  • داروهای آنتی هیستامین و ضد آلرژی: اگر آلرژی عامل زمینه ای بزرگ شدن آدنوئید باشد داروهای ضد آلرژی و آنتی هیستامین می توانند به کنترل التهاب و تورم کمک کنند.
  • داروهای ضد احتقان و شستشوی بینی: این روش ها به رفع گرفتگی بینی و تخلیه ترشحات کمک می کنند اما تأثیر مستقیمی بر اندازه آدنوئید ندارند.

جراحی آدنوئیدکتومی (Adenoidectomy – Surgical Removal)

در صورتی که درمان های غیرجراحی مؤثر نباشند یا علائم شدید باشند و منجر به عوارض جدی شوند جراحی برداشتن آدنوئید (آدنوئیدکتومی) توصیه می شود. این یکی از شایع ترین جراحی ها در کودکان است.

چه زمانی جراحی توصیه می شود؟ (Indications for Surgery)

جراحی آدنوئیدکتومی در موارد زیر توصیه می شود:

• آپنه خواب انسدادی شدید: زمانی که آدنوئیدهای بزرگ شده باعث وقفه های تنفسی مکرر در خواب (آپنه) شوند که منجر به مشکلات اکسیژن رسانی اختلال رشد یا کاهش عملکرد روزانه کودک می شود.
• عفونت های مکرر و شدید آدنوئید: عفونت های باکتریایی مکرر آدنوئید که به درمان دارویی پاسخ نمی دهند و کیفیت زندگی کودک را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند.
• عفونت های مکرر گوش میانی همراه با کاهش شنوایی پایدار: زمانی که بزرگ شدن آدنوئید منجر به تجمع مایع مزمن در گوش میانی عفونت های مکرر گوش و کاهش شنوایی قابل توجه می شود که بر تکامل گفتار و یادگیری کودک اثر می گذارد.
• مشکلات گفتاری یا ناهنجاری های فک و صورت: در مواردی که بزرگ شدن مزمن آدنوئید باعث تغییرات دائمی در کیفیت صدا (تودماغی صحبت کردن) یا بروز ناهنجاری های قابل توجه در رشد فک و صورت (چهره آدنوئیدی) شده باشد.
• انسداد مزمن و شدید بینی: عدم بهبود علائم تنفس دهانی گرفتگی مزمن بینی و آبریزش دائمی بینی با وجود درمان های غیرجراحی.

فرآیند جراحی آدنوئیدکتومی

آدنوئیدکتومی یک عمل جراحی نسبتاً ساده و کوتاه است:

• بیهوشی عمومی: عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می شود؛ به این معنی که کودک در طول عمل به طور کامل در خواب است و هیچ دردی احساس نمی کند.
• روش انجام عمل: جراحی از طریق دهان انجام می شود و نیازی به برش خارجی یا ایجاد زخم بر روی پوست نیست. جراح با استفاده از ابزارهای خاص و با دسترسی به ناحیه پشت کام نرم بافت آدنوئید را به طور کامل یا جزئی برمی دارد. روش های مختلفی برای برداشتن آدنوئید وجود دارد از جمله روش های سنتی (کورتاژ) کوبلاستیک (Coblation) یا استفاده از لیزر.
• مدت زمان عمل: معمولاً مدت زمان جراحی کوتاه است و حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به طول می انجامد.
• بستری: در اکثر موارد این عمل به صورت سرپایی انجام می شود و بیمار می تواند در همان روز جراحی به خانه بازگردد مگر اینکه شرایط خاصی نیاز به بستری شبانه داشته باشد.

جراحی همزمان آدنوئید و لوزه (Adenotonsillectomy)

در برخی موارد ممکن است پزشک تصمیم به برداشتن همزمان لوزه های کامی و آدنوئیدها (آدنو-تونکسیلکتومی) بگیرد. این عمل زمانی توصیه می شود که علاوه بر بزرگ شدن آدنوئیدها لوزه ها نیز بزرگ شده باشند و یا دچار عفونت های مکرر شوند و هر دو عامل به طور همزمان به مشکلات تنفسی آپنه خواب یا عفونت های گلو و گوش کمک کنند.

مراقبت های بعد از جراحی و بهبودی

پس از جراحی آدنوئیدکتومی دوره بهبودی معمولاً سریع و بدون عارضه جدی است. مراقبت های صحیح پس از عمل برای تسریع بهبودی و کاهش ناراحتی کودک ضروری است.

مدیریت درد و ناراحتی

کودک ممکن است برای چند روز احساس گلودرد ناراحتی در بینی و گوش داشته باشد. پزشک داروهای مسکن مناسب (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) را تجویز خواهد کرد. مهم است که از مصرف آسپرین خودداری شود زیرا می تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.

تغذیه

تغذیه پس از عمل باید با احتیاط آغاز شود. ابتدا باید مایعات خنک (آب آبمیوه رقیق بستنی ژله) به کودک داده شود. به تدریج می توان به سمت غذاهای نرم له شده و غیرتحریک کننده مانند پودینگ سوپ سرد پوره سیب زمینی و ماست رفت. از دادن غذاهای تند ترش داغ سفت یا ترد که می توانند گلو را تحریک کنند باید پرهیز شود.

فعالیت ها

استراحت کافی برای بهبودی ضروری است. کودک باید برای چند روز از فعالیت های بدنی شدید ورزش های تماسی دویدن و پریدن خودداری کند. همچنین توصیه می شود از فین کردن شدید بینی یا عطسه با دهان بسته پرهیز شود زیرا می تواند باعث فشار بر ناحیه جراحی شده و خطر خونریزی را افزایش دهد. در صورت عطسه بهتر است با دهان باز عطسه شود.

علائم طبیعی پس از جراحی

برخی علائم پس از جراحی طبیعی هستند و نباید باعث نگرانی والدین شوند:

• خروپف موقت یا تنفس پر سر و صدا: به دلیل تورم طبیعی ناشی از جراحی در ناحیه نازوفارنکس ممکن است کودک برای چند روز تا دو هفته همچنان خروپف یا تنفس پر سر و صدا داشته باشد. این وضعیت با فروکش کردن تورم به تدریج بهبود می یابد.
• آبریزش بینی و گرفتگی خفیف: به دلیل وجود زخم در ناحیه جراحی ممکن است ترشحات بینی افزایش یابد یا احساس گرفتگی خفیف وجود داشته باشد.
• بوی بد دهان: در چند روز اول به دلیل وجود لخته خون و بافت های در حال بهبودی در محل جراحی ممکن است بوی نامطبوعی از دهان کودک استشمام شود که معمولاً با بهبود زخم برطرف می شود.
• تغییر موقت در صدا: در برخی کودکان ممکن است صدا برای مدتی کمی تودماغی تر به نظر برسد که معمولاً به دلیل سازگاری با فضای جدید و از بین رفتن عادت های قبلی است و اغلب موقتی است.

مدت زمان بهبودی

اکثر کودکان در عرض یک تا دو هفته به طور کامل بهبود می یابند و می توانند به فعالیت های عادی خود بازگردند. پزشک معالج زمان دقیق بازگشت به مدرسه یا مهدکودک را بر اساس وضعیت کودک تعیین خواهد کرد.

خطرات و عوارض احتمالی آدنوئیدکتومی

جراحی آدنوئیدکتومی به طور کلی یک عمل ایمن با عوارض کم است اما مانند هر عمل جراحی دیگری خطرات و عوارض احتمالی نیز دارد که لازم است والدین از آن ها آگاه باشند. این خطرات نادر هستند اما اطلاع از آن ها به تصمیم گیری آگاهانه کمک می کند:

• خونریزی: شایع ترین عارضه پس از آدنوئیدکتومی خونریزی است. این خونریزی می تواند بلافاصله پس از عمل یا چند روز بعد رخ دهد. خونریزی شدید نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.
• عفونت در محل جراحی: اگرچه نادر است اما احتمال عفونت در ناحیه جراحی وجود دارد. علائمی مانند تب بالا بوی بد مداوم دهان که با مسواک زدن از بین نمی رود یا ترشحات غیرطبیعی نیاز به بررسی دارد.
• مشکلات مرتبط با بیهوشی: هر بیهوشی عمومی دارای خطرات خاص خود است اگرچه با پیشرفت های اخیر در داروها و پایش بیمار این عوارض بسیار نادر شده اند. عوارض می توانند شامل واکنش های آلرژیک مشکلات تنفسی یا قلبی باشند.
• تغییر موقت یا دائمی در صدای تودماغی (velopharyngeal insufficiency): در برخی موارد نادر به خصوص در کودکانی که از قبل مشکلاتی در حرکت کام نرم داشته اند ممکن است پس از برداشتن آدنوئید صدا برای مدتی بیش از حد تودماغی شود (صدای تو دماغی باز یا Rhinolalia aperta) که ممکن است نیاز به گفتاردرمانی داشته باشد. در اغلب موارد این وضعیت موقتی و ناشی از عادت قبلی و تورم اولیه است و با گذشت زمان بهبود می یابد.
• آسیب به ساختارهای اطراف: در موارد بسیار نادر ممکن است به ساختارهای مجاور مانند شیپور استاش یا کام نرم آسیب وارد شود.
• بازگشت علائم (در صورت رشد مجدد بافت): در موارد بسیار نادر بافت آدنوئید ممکن است پس از جراحی دوباره رشد کند و علائم بازگردند. این وضعیت بیشتر در کودکانی رخ می دهد که در سنین بسیار پایین عمل می شوند.

آدنوئید و سیستم ایمنی بدن

یکی از نگرانی های رایج والدین در مورد جراحی آدنوئیدکتومی این است که آیا برداشتن این بافت ها می تواند بر توانایی کلی بدن کودک در مبارزه با عفونت ها تأثیر منفی بگذارد. پاسخ کوتاه این است که خیر برداشتن آدنوئیدها به طور کلی تأثیری بر عملکرد سیستم ایمنی کلی بدن ندارد.

آدنوئیدها تنها بخشی از سیستم لنفاوی و ایمنی بدن هستند. بدن انسان دارای مجموعه ای گسترده و پیچیده از بافت ها و اندام های لنفاوی مانند لوزه های دیگر گره های لنفاوی در سراسر بدن تیموس طحال و مغز استخوان است که همگی در تولید و سازماندهی سلول های ایمنی نقش دارند. با افزایش سن آدنوئیدها به طور طبیعی کوچک شده و نقش ایمنی آن ها کاهش می یابد و سایر اجزای سیستم ایمنی نقش محوری تری پیدا می کنند. بنابراین برداشتن آدنوئیدهای بزرگ شده که خود به منبع عفونت های مکرر تبدیل شده اند یا باعث انسداد مسیر هوایی می شوند نه تنها سیستم ایمنی را ضعیف نمی کند بلکه می تواند با از بین بردن یک کانون التهابی مزمن به بهبود کلی سلامت کودک کمک کند و به سایر بخش های سیستم ایمنی اجازه دهد تا به طور مؤثرتری عمل کنند.

آدنوئیدهای بزرگ شده در بزرگسالان

بزرگ شدن آدنوئیدها در بزرگسالان پدیده ای بسیار نادر است. همانطور که پیشتر اشاره شد آدنوئیدها به طور طبیعی با افزایش سن کوچک شده و در دوران بلوغ و بزرگسالی معمولاً تحلیل می روند و از بین می روند. با این حال در موارد استثنایی بزرگسالان نیز ممکن است دچار بزرگ شدن آدنوئید شوند که علل آن می تواند متفاوت از کودکان باشد و نیازمند بررسی های دقیق تری است.

دلایل احتمالی بزرگ شدن آدنوئید در بزرگسالان شامل موارد زیر است:

• عفونت های مزمن: برخی عفونت های باکتریایی یا ویروسی خاص (مانند ویروس اپشتین بار) می توانند باعث تورم آدنوئید در بزرگسالان شوند.
• آلرژی های شدید و مزمن: آلرژی های شدید و کنترل نشده که به التهاب مزمن در ناحیه نازوفارنکس منجر می شوند.
• تومورها (نادر): در موارد بسیار نادر بزرگ شدن آدنوئید در بزرگسالان می تواند نشانه ای از وجود تومورهای خوش خیم یا بدخیم (مانند لنفوم نازوفارنکس) باشد. به همین دلیل هرگونه بزرگ شدن آدنوئید در بزرگسالان باید جدی گرفته شود و توسط پزشک متخصص به دقت بررسی و نمونه برداری (بیوپسی) شود تا ماهیت آن مشخص گردد.

علائم آدنوئید بزرگ شده در بزرگسالان مشابه کودکان است از جمله گرفتگی مزمن بینی خروپف آپنه خواب و گاهی مشکلات گوش. با این حال به دلیل نادر بودن آن همیشه لزوم بررسی جامع تر برای رد کردن علل جدی تر وجود دارد.

چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟

تشخیص به موقع و مراجعه به پزشک در زمان مناسب نقش کلیدی در مدیریت آدنوئیدهای بزرگ شده و پیشگیری از عوارض طولانی مدت دارد. والدین و بیماران باید به علائم هشداردهنده توجه کنند.

قبل از جراحی

در صورتی که کودک شما علائم زیر را دارد باید با پزشک متخصص گوش حلق و بینی مشورت کنید:

• تنفس دهانی مداوم: اگر کودک شما به طور مداوم و حتی در بیداری از دهان نفس می کشد.
• خروپف بلند و مکرر: خروپف هایی که هر شب اتفاق می افتند و صدای بلندی دارند.
• وقفه های تنفسی در خواب (آپنه): مشاهده مکث های کوتاه در تنفس کودک هنگام خواب که ممکن است با نفس نفس زدن برای بازدم همراه باشد.
• عفونت های مکرر گوش: بیش از ۳ تا ۴ بار عفونت گوش در یک سال.
• کاهش شنوایی: اگر متوجه شدید که کودک شما به صداها واکنش کمتری نشان می دهد صدای تلویزیون را بلند می کند یا در شنیدن و درک مکالمات مشکل دارد.
• مشکلات گفتاری: تأخیر در رشد گفتار یا تغییر در کیفیت صدای کودک (صدای تودماغی).
• خستگی مزمن یا مشکلات تمرکز: بی حالی در طول روز مشکلات تحصیلی یا رفتاری ناشی از خواب بی کیفیت.
• تغییرات ظاهری صورت: در صورت مشاهده تغییرات در ساختار فک و صورت کودک (چهره آدنوئیدی).

پس از جراحی

اگر کودک شما پس از جراحی آدنوئیدکتومی یکی از علائم زیر را تجربه کرد باید فوراً با پزشک تماس بگیرید یا به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه کنید:

• تب بالا و پایدار: تب بالاتر از ۳۹ درجه سانتی گراد که با داروهای مسکن کاهش نمی یابد.
• خونریزی شدید و مداوم: هرگونه خونریزی شدید از بینی یا دهان که با فشار ملایم متوقف نمی شود یا استفراغ خونی (مانند تفاله قهوه).
• مشکلات تنفسی جدی یا بدتر شدن آپنه خواب: تنگی نفس نفس نفس زدن شدید یا بازگشت آپنه خواب به صورت شدید.
• عدم توانایی در نوشیدن مایعات و علائم کم آبی: خشکی دهان کاهش ادرار بی حالی شدید.
• درد شدید: دردی که با داروهای مسکن تجویز شده کنترل نمی شود.
• سفتی گردن یا استفراغ مکرر: این ها می توانند نشانه های نادری از عوارض جدی تر باشند.

سلامت کودک اولویت است. هرگونه علائم پایدار یا تشدید شونده مربوط به آدنوئیدها چه قبل و چه بعد از جراحی نیازمند ارزیابی فوری توسط پزشک متخصص است.

نتیجه گیری

آدنوئیدهای بزرگ شده یک عارضه شایع در دوران کودکی هستند که می توانند مشکلات متعددی از جمله اختلالات تنفسی عفونت های گوش مکرر کاهش شنوایی مشکلات خواب و حتی تأخیر در رشد گفتار و ناهنجاری های فک و صورت را به همراه داشته باشند. شناخت علائم این وضعیت و تشخیص به موقع آن گام نخست در جهت حفظ سلامت و ارتقاء کیفیت زندگی کودکان است.

درمان آدنوئیدهای بزرگ شده می تواند شامل رویکردهای غیرجراحی مانند دارودرمانی و مدیریت علائم باشد اما در موارد شدیدتر یا عدم پاسخ به درمان های اولیه جراحی آدنوئیدکتومی به عنوان یک راهکار مؤثر و ایمن مطرح می شود. این جراحی با از بین بردن عامل انسداد می تواند به طور قابل توجهی علائم را بهبود بخشیده و از عوارض طولانی مدت پیشگیری کند.

در نهایت تأکید بر اهمیت مشورت با پزشک متخصص گوش حلق و بینی در هر مرحله از تشخیص و درمان ضروری است. این متخصصان با ارزیابی دقیق شرایط کودک و بررسی تمامی جوانب بهترین و مناسب ترین برنامه درمانی را تعیین خواهند کرد. هوشیاری والدین و پیگیری منظم وضعیت سلامت کودک نقش محوری در حصول بهترین نتایج درمانی ایفا می کند.