چگونه از داور قرارداد تقاضای رسیدگی کنیم

تقاضای رسیدگی از داور قراردادی به عنوان یکی از مؤثرترین روش های جایگزین حل و فصل اختلافات نیازمند آگاهی دقیق از مراحل مستندات و نکات حقوقی مربوطه است تا بتوان فرآیند را به درستی آغاز و پیگیری کرد. این مسیر راهکاری کارآمد برای حل و فصل اختلافات قراردادی به دور از پیچیدگی های دادرسی قضایی است.

در دنیای پرشتاب کسب وکار و روابط حقوقی اختلافات قراردادی اجتناب ناپذیرند. طرفین قرارداد همواره به دنبال روش هایی هستند که با سرعت هزینه کمتر و تخصصی تر به این اختلافات رسیدگی کنند. در این میان داوری به عنوان یک راهکار حقوقی و قراردادی اهمیت فزاینده ای یافته است. هدف از این مقاله ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی برای تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی است که قصد دارند از طریق داوری به اختلافات خود پایان دهند. ما به بررسی دقیق مفهوم داوری جایگاه قانونی آن شرایط انتخاب داور و تمامی مراحل لازم برای تنظیم و ارائه یک درخواست رسیدگی داوری صحیح و مؤثر خواهیم پرداخت.

داوری چیست و جایگاه قانونی آن در ایران؟

داوری سازوکاری حقوقی است که طی آن طرفین یک اختلاف قراردادی یا غیرقراردادی با توافق قبلی یا پس از بروز اختلاف رسیدگی به دعوای خود را به یک یا چند شخص ثالث بی طرف (داور) محول می کنند تا داور بر اساس قانون یا عرف رأی لازم الاجرا صادر نماید. این روش جایگزینی برای مراجعه به مراجع قضایی محسوب می شود و تفاوت های بنیادینی با سازش و میانجیگری دارد.

در سازش طرفین با مذاکره مستقیم و بدون دخالت شخص ثالث به توافق می رسند. در حالی که در میانجیگری شخص ثالث (میانجی) تنها نقش تسهیل کننده مذاکره را ایفا می کند و رأیی صادر نمی کند؛ تصمیم نهایی با طرفین است. اما در داوری داور پس از بررسی دلایل و مستندات رأیی صادر می کند که برای طرفین لازم الاجراست و اعتبار یک حکم دادگاه را دارد.

جایگاه قانونی داوری در ایران عمدتاً در کتاب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۷۹ از ماده ۴۵۴ به بعد تبیین شده است. این مواد چارچوب کلی داوری را مشخص می کنند و به مواردی همچون شرایط ارجاع به داوری صلاحیت داور نحوه رسیدگی و صدور رأی و امکان اعتراض به آن می پردازند. داوری می تواند به دو شکل اصلی انجام شود:

• داوری موردی (Ad Hoc): در این نوع داوری طرفین اختلاف خود داور یا داوران را انتخاب کرده و تمامی مراحل و تشریفات داوری را نیز خودشان تعیین می کنند. این نوع داوری انعطاف پذیری بیشتری دارد اما ممکن است در صورت عدم توافق طرفین با چالش هایی مواجه شود.
• داوری سازمانی (Institutional Arbitration): در این حالت رسیدگی به اختلاف از طریق یک مؤسسه داوری تخصصی (مانند مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران) انجام می شود. این مؤسسات دارای قواعد و تشریفات از پیش تعیین شده ای هستند که فرآیند داوری را تسهیل می کنند.

یکی از مهمترین مزایای داوری سرعت بیشتر در رسیدگی به اختلافات تخصصی بودن داور منتخب (که اغلب دارای دانش فنی و حقوقی مرتبط با موضوع اختلاف است) محرمانه بودن فرآیند و کاهش هزینه های دادرسی است. همچنین در بسیاری از موارد طرفین می توانند بر اساس توافق خود محل داوری و حتی قانون حاکم بر ماهیت دعوا را تعیین کنند.

بر اساس ماده ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی طرفین می توانند اختلاف خود را در صورت وجود شرایط قانونی برای یک یا چند نفر به داوری ارجاع دهند و اگر در قرارداد شرط داوری باشد و بدون مراجعه به داور دعوا را مستقیماً در دادگاه مطرح کنند دادگاه قرار عدم استماع دعوا صادر خواهد کرد.

داور کیست و چه شرایطی باید داشته باشد؟

داور شخصی حقیقی یا حقوقی است که با توافق طرفین اختلاف مسئولیت حل و فصل دعوا و صدور رأی لازم الاجرا را بر عهده می گیرد. نقش اصلی داور بی طرفی و عدالت در رسیدگی به موضوع اختلاف است. داور باید با بررسی دقیق مستندات شنیدن اظهارات طرفین و اعمال قوانین و مقررات مربوطه تصمیمی اتخاذ کند که برای هر دو طرف قابل قبول و لازم الاجرا باشد.

شرایط عمومی و اختصاصی داور

برای اینکه یک فرد بتواند به عنوان داور انتخاب شود باید دارای شرایط مشخصی باشد که در قانون آیین دادرسی مدنی و عرف حقوقی پیش بینی شده اند:

1. اهلیت: داور باید از اهلیت قانونی برای انجام معامله برخوردار باشد؛ یعنی بالغ عاقل و رشید باشد.
2. سن: حداقل سن ۲۵ سال تمام برای داور لازم است.
3. عدم محکومیت: داور نباید دارای سابقه محکومیت کیفری مؤثر (مانند محرومیت از حقوق اجتماعی) باشد.
4. بی طرفی و استقلال: مهمترین شرط داور بی طرفی کامل اوست. داور نباید هیچ گونه نفع مستقیم یا غیرمستقیمی در نتیجه اختلاف داشته باشد. هرگونه رابطه خویشاوندی نزدیک رابطه کاری یا بدهکاری و طلبکاری با یکی از طرفین می تواند به عنوان مانع بی طرفی تلقی شود.
5. عدم ذینفع بودن: داور نباید در موضوع اختلاف به طور مستقیم یا غیرمستقیم ذینفع باشد.

ممنوعیت های قانونی برای انتخاب داور

قانون آیین دادرسی مدنی در مواد ۴۶۹ و ۴۷۰ اشخاصی را از انتخاب شدن به عنوان داور ممنوع کرده است. این اشخاص شامل موارد زیر هستند:

• قضات و کارمندان اداری دادگستری در حوزه قضایی محل خدمت خود.
• اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه از داوری محروم شده اند.
• اشخاصی که به علت جنون یا عدم اهلیت قانونی توانایی داوری ندارند.
• افرادی که دارای نسبت خویشاوندی تا درجه اول از طبقه دوم با یکی از طرفین اختلاف هستند (پدر مادر فرزند همسر برادر خواهر و…).
• کسانی که قیم یا ولی یا کفیل یکی از طرفین هستند.
• کسی که خود یا همسرش از یکی از طرفین دعوا وراث احتمالی باشند.
• کسی که با یکی از طرفین یا همسر او دارای دعوای حقوقی یا کیفری باشد.
• کارمندان دولت در دعاوی مربوط به اداره متبوعشان.

لازم به ذکر است که وکلا و حقوقدانان دادگستری هیچ منعی برای انتخاب شدن به عنوان داور ندارند و به دلیل تخصص و تجربه خود اغلب گزینه های مناسبی برای این مسئولیت هستند.

نحوه تعیین داور

تعیین داور می تواند به روش های مختلفی انجام شود:

1. تعیین در متن قرارداد اصلی: رایج ترین روش تعیین داور (یا هیئت داوری) به صورت صریح در یکی از بندهای قرارداد اصلی است. در این صورت با بروز اختلاف طرفین مستقیماً به داور تعیین شده مراجعه می کنند.
2. تعیین در قرارداد جداگانه (شرط داوری): طرفین می توانند در یک توافق نامه جداگانه (که معمولاً به آن قرارداد داوری گفته می شود) پس از انعقاد قرارداد اصلی توافق کنند که اختلافاتشان از طریق داوری حل شود و داور را در همان قرارداد جداگانه تعیین کنند.
3. تعیین با توافق طرفین پس از بروز اختلاف: حتی اگر در قرارداد اصلی یا توافق نامه جداگانه شرط داوری پیش بینی نشده باشد طرفین می توانند پس از بروز اختلاف با توافق یکدیگر موضوع را به داوری ارجاع دهند و داور را انتخاب کنند.
4. تعیین توسط دادگاه: در صورتی که طرفین توافق بر داوری داشته باشند اما در انتخاب داور به توافق نرسند یا داور منتخب از رسیدگی امتناع کند یا واجد شرایط نباشد هر یک از طرفین می تواند از طریق طرح دادخواست تعیین داور به دادگاه صالحه مراجعه کند تا دادگاه نسبت به تعیین داور اقدام نماید. این درخواست باید با ذکر دلایل عدم توافق یا امتناع داور قبلی باشد.

پیش نیازهای تقاضای رسیدگی از داور: (بررسی قبل از اقدام)

پیش از آنکه اقدام به تنظیم و ارسال درخواست رسیدگی از داور کنید ضروری است که برخی نکات کلیدی حقوقی را بررسی نمایید تا از اعتبار و موفقیت آمیز بودن فرآیند داوری اطمینان حاصل شود. نادیده گرفتن این پیش نیازها می تواند به اتلاف وقت و هزینه منجر شود.

۱. وجود شرط داوری معتبر

مهمترین پیش نیاز وجود یک شرط داوری معتبر در قرارداد اصلی یا یک توافق نامه جداگانه است. این شرط باید به وضوح نشان دهد که طرفین حل و فصل اختلافات ناشی از قرارداد را به داوری ارجاع داده اند. اگر چنین شرطی وجود نداشته باشد داور صلاحیت رسیدگی نخواهد داشت مگر اینکه طرفین پس از بروز اختلاف به صورت کتبی بر داوری توافق کنند. لازم است متن بند داوری به دقت بررسی شود که آیا داور مشخصی تعیین شده شیوه انتخاب داور آمده و حدود اختیارات داور روشن است یا خیر.

۲. صلاحیت داور

باید اطمینان حاصل شود که موضوع اختلاف در حیطه صلاحیت داور تعیین شده قرار دارد. گاهی طرفین در شرط داوری صلاحیت داور را به موضوعات خاصی محدود می کنند. برای مثال ممکن است داور تنها برای اختلافات مالی صلاحیت داشته باشد و نه برای مسائل مربوط به فسخ قرارداد. همچنین داور باید از لحاظ قانونی واجد شرایط داوری باشد و ممنوعیتی نداشته باشد (مانند موارد ذکر شده در بخش قبل).

۳. موضوعات قابل ارجاع به داوری

همه دعاوی و اختلافات را نمی توان به داوری ارجاع داد. قانون گذار برخی موضوعات را به دلیل اهمیت عمومی یا ماهیت خاص آن ها از صلاحیت داوری مستثنی کرده است. این موارد شامل:

• دعاوی مربوط به اموال عمومی و دولتی: ارجاع این دعاوی به داوری ممنوع است مگر پس از تصویب هیئت دولت و اطلاع مجلس شورای اسلامی (ماده ۴۵۷ قانون آیین دادرسی مدنی و اصل ۱۳۹ قانون اساسی). این ممنوعیت شامل اموال شهرداری ها نیز می شود.
• دعاوی مربوط به ورشکستگی: پرونده های ورشکستگی به دلیل تأثیر بر حقوق اشخاص متعدد (طلبکاران) قابل ارجاع به داوری نیستند.
• دعاوی مربوط به اصل نکاح فسخ نکاح طلاق و نسب: این دعاوی که ارتباط مستقیم با وضعیت حقوقی و اجتماعی افراد دارند تنها در صلاحیت محاکم قضایی هستند. البته داوری در خصوص برخی مسائل تبعی طلاق (مانند تعیین میزان مهریه یا نفقه) امکان پذیر است اما نه اصل طلاق.
• **دعاوی کیفری:** داوری فقط در موضوعات حقوقی امکان پذیر است و در پرونده های کیفری کاربردی ندارد. البته در قانون آیین دادرسی کیفری نهادی تحت عنوان میانجیگری برای برخی جرایم پیش بینی شده که با داوری متفاوت است.

۴. مدت زمان داوری

مدت زمان رسیدگی داوری باید در قرارداد داوری یا توافق نامه جداگانه تعیین شده باشد. اگر مهلتی تعیین نشود طبق تبصره ماده ۴۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی مدت داوری سه ماه خواهد بود. داور موظف است رأی خود را ظرف این مدت صادر کند. انقضای مدت داوری می تواند رأی صادره را بی اعتبار کند. بنابراین قبل از درخواست رسیدگی از انقضا نیافتن مدت داوری اطمینان حاصل کنید. در صورت نیاز به تمدید باید با توافق کتبی طرفین و داور مهلت داوری تمدید شود.

بررسی دقیق این پیش نیازها قبل از آغاز فرآیند نه تنها از بروز مشکلات حقوقی بعدی جلوگیری می کند بلکه مسیر رسیدگی به اختلاف را هموارتر و کارآمدتر می سازد.

چگونه از داور قرارداد تقاضای رسیدگی کنیم؟ (راهنمای گام به گام و عملی)

پس از اطمینان از وجود پیش نیازهای لازم نوبت به آغاز فرآیند تقاضای رسیدگی از داور می رسد. این مرحله نیازمند دقت و رعایت تشریفات خاصی است که در ادامه به صورت گام به گام توضیح داده می شود.

گام ۱: جمع آوری مدارک و مستندات

اولین و اساسی ترین گام جمع آوری تمامی مدارک و شواهد مرتبط با اختلاف است. بدون مستندات کامل طرح هرگونه ادعا دشوار خواهد بود. این مدارک شامل:

• قرارداد اصلی و الحاقیات آن: سند اصلی قرارداد که شرط داوری در آن گنجانده شده و هرگونه متمم یا الحاقیه به آن.
• مدارک مرتبط با موضوع اختلاف: هرگونه فاکتور رسید سند پرداخت نامه نگاری ایمیل پیامک صورتجلسه گزارش کارشناسی و هر مدرکی که به نحوی به ماهیت اختلاف و ادعای شما مربوط می شود.
• دلایل و مدارک اثبات کننده ادعا: هر سندی که ادعای شما را تقویت کرده و مسئولیت طرف مقابل را نشان می دهد. برای مثال اگر ادعای خسارت دارید مدارک مربوط به میزان خسارت (فاکتور تعمیر گزارش کارشناسی قیمت و…).

دقت کنید که تمامی این مدارک باید به صورت مرتب و منظم دسته بندی شده و نسخه های قابل ارائه از آن ها آماده شود.

گام ۲: تنظیم درخواست رسیدگی داوری: (توجه به تفاوت با دادخواست)

نکته بسیار مهم این است که شما مستقیماً برای داور یک درخواست ارسال می کنید نه یک دادخواست. دادخواست اصطلاح حقوقی برای آغاز دعوا در دادگاه است و دارای فرمت و تشریفات خاص خود می باشد. درخواست رسیدگی داوری هرچند باید دقیق و رسمی باشد اما از نظر شکلی تفاوت هایی با دادخواست دارد.

عناصر یک درخواست رسیدگی داوری استاندارد به شرح زیر است:

• عنوان: عنوان درخواست باید مشخص و روشن باشد مثلاً: درخواست رسیدگی داوری در خصوص اختلاف قراردادی یا درخواست رسیدگی به دعوای ناشی از قرارداد [نام قرارداد].
• مشخصات کامل طرفین: نام و نام خانوادگی کد ملی آدرس کامل شماره تماس (برای اشخاص حقیقی) و نام کامل شرکت شماره ثبت شناسه ملی آدرس دفتر مرکزی شماره تماس (برای اشخاص حقوقی) باید ذکر شود.
• مشخصات داور: نام و نام خانوادگی کامل داور یا هیئت داوری عنوان و آدرس دفتر یا محل ابلاغ داور.
• شرح مختصر و واضح اختلاف: در این قسمت باید موضوع اختلاف به صورت دقیق خلاصه و منجز بیان شود. از اطاله کلام خودداری کرده و تنها به بیان حقایق و وقایع مؤثر در اختلاف بپردازید. این بخش باید شامل تاریخچه مختصری از قرارداد نحوه بروز اختلاف و ادعای شما باشد.
• ارجاع به بند داوری قرارداد: به صراحت به ماده یا بند قرارداد اصلی یا توافق نامه جداگانه که به موجب آن موضوع به داوری ارجاع شده است اشاره کنید. شماره ماده و تاریخ قرارداد را ذکر نمایید.
• خواسته صریح از داور: باید به وضوح بیان کنید که از داور چه انتظاری دارید. برای مثال: صدور رأی مبنی بر الزام طرف مقابل به پرداخت مبلغ [مبلغ] بابت خسارت تأخیر یا صدور رأی مبنی بر فسخ قرارداد به دلیل [دلیل]. خواسته باید روشن و قابل اجرا باشد.
• پیوست ها: لیستی از تمامی مدارک و مستنداتی که به درخواست پیوست شده اند (مانند کپی قرارداد فاکتورها نامه ها و…).
• تاریخ و امضا: تاریخ دقیق تنظیم درخواست و امضای متقاضی (یا وکیل قانونی او).

گام ۳: ابلاغ درخواست به داور و طرف مقابل

پس از تنظیم درخواست باید آن را به صورت رسمی به داور و یک نسخه از آن را نیز برای اطلاع به طرف مقابل ابلاغ کنید. نحوه ابلاغ می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ابلاغ حضوری با اخذ رسید: این روش ساده ترین و سریع ترین راه است. درخواست را به داور و طرف مقابل تحویل داده و از آن ها رسید کتبی دریافت کنید که حاوی تاریخ و امضای دریافت کننده باشد.
• از طریق اظهارنامه رسمی: این روش حقوقی معتبرترین شیوه ابلاغ است. از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یک اظهارنامه رسمی تنظیم کرده و درخواست خود را همراه با مستندات پیوست به داور و طرف مقابل ابلاغ کنید. رسید اظهارنامه به عنوان مدرک معتبر ابلاغ خواهد بود.
• پست سفارشی یا پیشتاز: در صورتی که امکان ابلاغ حضوری یا اظهارنامه فراهم نباشد می توانید از طریق پست سفارشی یا پیشتاز اقدام کنید. رسید پستی و کد رهگیری می تواند در اثبات ارسال مؤثر باشد اما از نظر اعتبار حقوقی به پای اظهارنامه نمی رسد.

اهمیت ابلاغ صحیح این است که داور و طرف مقابل از درخواست شما مطلع شوند و داور نیز رسماً مأموریت خود را آغاز کند.

گام ۴: پیگیری و همکاری با داور

پس از ابلاغ درخواست نقش شما در فرآیند داوری به پایان نمی رسد. لازم است که فعالانه با داور همکاری کنید و مراحل را پیگیری نمایید:

• حضور در جلسات داوری: در صورت دعوت داور به جلسات حتماً حضور یابید یا وکیل خود را اعزام کنید. عدم حضور می تواند به ضرر شما تمام شود.
• ارائه توضیحات و دفاعیات تکمیلی: هرگونه توضیحات اضافی یا دفاعیاتی که داور درخواست می کند را به موقع و با دقت ارائه دهید.
• پاسخگویی به سوالات داور: به سوالات داور با شفافیت و صداقت پاسخ دهید و در صورت لزوم مستندات جدیدی را ارائه کنید.

همکاری کامل و به موقع با داور به تسریع و کارآمدی فرآیند کمک شایانی خواهد کرد.

نمونه ساختار درخواست رسیدگی داوری

در این بخش به جای ارائه فرم های کامل به عناصر کلیدی و ساختاری که باید در یک درخواست رسیدگی داوری وجود داشته باشند اشاره می کنیم تا در هر مورد خاص بتوانید با پر کردن اطلاعات لازم درخواست خود را تنظیم نمایید.

۱. ساختار درخواست تقاضای رسیدگی داوری (زمانی که داور در قرارداد تعیین شده و قبول کرده است)

این ساختار برای مواردی است که شما و طرف مقابل از قبل بر سر داوری یک شخص خاص توافق کرده اید و داور نیز قبولی خود را اعلام نموده است. فرض کنید موضوع اختلاف یک قرارداد خرید و فروش کالا است:

بسمه تعالی

تاریخ: [تاریخ تنظیم درخواست]
شماره: [اختیاری]

جناب آقای/خانم [نام و نام خانوادگی داور]
آدرس: [آدرس کامل داور]

موضوع: درخواست رسیدگی داوری در خصوص اختلاف ناشی از قرارداد خرید و فروش کالا

با سلام و احترام

به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی متقاضی/نماینده شرکت متقاضی] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کد ملی متقاضی/شماره ثبت شرکت] به نمایندگی از [نام شرکت متقاضی در صورت حقوقی بودن] به آدرس [آدرس کامل متقاضی/شرکت] به موجب قرارداد خرید و فروش کالا به شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد] منعقد شده با آقای/خانم [نام و نام خانوادگی طرف مقابل/نماینده شرکت طرف مقابل] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کد ملی/شماره ثبت شرکت] به نمایندگی از [نام شرکت طرف مقابل در صورت حقوقی بودن] به آدرس [آدرس کامل طرف مقابل/شرکت] در خصوص موضوع [شرح مختصر و دقیق موضوع اختلاف مثلاً: عدم تحویل به موقع کالا مطابق مشخصات یا عدم پرداخت ثمن معامله] دچار اختلاف شده ایم.

نظر به اینکه بر اساس بند [شماره بند مربوط به داوری] قرارداد مذکور طرفین توافق نموده اند که حل و فصل کلیه اختلافات ناشی از این قرارداد و یا مربوط به آن به داوری شما ارجاع شود و جنابعالی نیز قبولی داوری را اعلام فرموده اید بدین وسیله تقاضای رسیدگی به اختلاف پیش آمده و صدور رأی مقتضی در خصوص خواسته ذیل را از آن مقام محترم دارم.

خواسته: [به صورت صریح و مشخص بیان شود مثلاً: الزام طرف مقابل به پرداخت مبلغ [مبلغ به ریال] بابت خسارت تأخیر در انجام تعهد/تحویل کالا]

پیوست ها:
۱. تصویر مصدق قرارداد خرید و فروش کالا به شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد].
۲. [لیست سایر مدارک و مستندات مربوطه مثلاً: فاکتورهای مربوطه مکاتبات انجام شده و...]

با سپاس و احترام فراوان

[نام و نام خانوادگی متقاضی/نماینده شرکت]
[سمت (مثلاً: مدیرعامل وکیل)]
[امضا]

۲. ساختار درخواست تعیین داور و رسیدگی (در صورتی که داور در قرارداد تعیین نشده یا امتناع کرده باشد) – از طریق دادگاه

در صورتی که در قرارداد داور تعیین نشده باشد و طرفین پس از بروز اختلاف بر تعیین داور توافق نکنند یا داور تعیین شده از قبولی یا رسیدگی امتناع کند متقاضی باید از طریق دادگاه اقدام کند. این فرآیند با دادخواست تعیین داور به دادگاه صالحه آغاز می شود:

بسمه تعالی

عنوان: دادخواست تعیین داور و الزام به رسیدگی

خواهان: [نام و نام خانوادگی/نام شرکت متقاضی]
     آدرس: [آدرس کامل خواهان]
     کد ملی/شماره ثبت: [کد ملی/شماره ثبت]

خوانده: [نام و نام خانوادگی/نام شرکت طرف مقابل]
     آدرس: [آدرس کامل خوانده]
     کد ملی/شماره ثبت: [کد ملی/شماره ثبت]

خواسته: [تعیین داور و ارجاع امر به داوری/الزام خوانده به توافق بر تعیین داور و ارجاع اختلاف به داوری]

دلایل و مستندات:
۱. تصویر مصدق [قرارداد اصلی/توافقنامه داوری] مورخ [تاریخ].
۲. [مدارک مربوط به اختلاف مثلاً: اظهارنامه درخواست توافق بر داور و پاسخ منفی خوانده/مدارک مربوط به امتناع داور تعیین شده].

شرح خواسته:
احتراماً به استحضار عالی می رساند اینجانب/شرکت خواهان و خوانده محترم به موجب قرارداد [نوع قرارداد] به شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد] در بند [شماره بند مربوط به داوری] توافق نموده ایم که کلیه اختلافات احتمالی ناشی از این قرارداد از طریق داوری حل و فصل گردد.
[در صورت عدم تعیین داور در قرارداد:]
علیرغم بروز اختلاف در خصوص [شرح مختصر اختلاف] و تلاش اینجانب/شرکت خواهان برای توافق بر تعیین داور (به موجب اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]) خوانده محترم از تعیین داور مشترک امتناع نموده/پاسخی ارائه نکرده است.
[در صورت امتناع داور تعیین شده:]
در قرارداد مذکور آقای/خانم [نام داور تعیین شده] به عنوان داور تعیین شده بودند لیکن ایشان به موجب [شرح مثلاً: اعلام کتبی/اظهارنامه/عدم پاسخگویی] از قبول داوری امتناع نموده اند و طرفین نیز بر تعیین داور جایگزین به توافق نرسیده اند.
لذا با استناد به مواد ۴۵۹ و ۴۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی از محضر دادگاه محترم تقاضای تعیین یک نفر داور و ارجاع اختلاف مذکور به داوری و در نهایت الزام خوانده به پذیرش داوری ایشان را دارم.

[نام و نام خانوادگی/نماینده شرکت خواهان]
[امضا]

نکات مهم در تکمیل نمونه فرم ها:

• دقت در اطلاعات: تمامی اطلاعات هویتی و قراردادی باید به دقت و بدون اشتباه وارد شوند.
• وضوح در شرح اختلاف: شرح اختلاف باید تا حد امکان مختصر اما شامل جزئیات کلیدی باشد.
• خواسته منجز: خواسته از داور باید کاملاً مشخص و روشن باشد و از ابهام پرهیز شود.
• پیوست های کامل: اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک و مستندات مورد نیاز پیوست شده اند.
• کپی برابر اصل: مدارک پیوست شده (به ویژه در دادخواست ها) باید کپی برابر اصل باشند.

روند رسیدگی داور پس از دریافت درخواست

پس از اینکه درخواست رسیدگی داوری به صورت صحیح به داور و طرف مقابل ابلاغ شد داور فرآیند رسیدگی خود را آغاز می کند. این روند شامل مراحل مشخصی است که داور بر اساس اصول عدالت بی طرفی و قوانین مربوطه آن را طی می کند.

۱. بررسی ابتدایی درخواست و مدارک

داور ابتدا درخواست رسیدگی و تمامی مدارک و مستندات پیوست شده را به دقت مطالعه می کند. در این مرحله داور از صحت اطلاعات صلاحیت خود برای رسیدگی به موضوع وجود شرط داوری معتبر و کامل بودن مدارک اطمینان حاصل می کند. هدف از این بررسی اولیه درک جامع از ماهیت اختلاف و ادعاهای مطرح شده توسط متقاضی است. در صورتی که نقصی در مدارک وجود داشته باشد یا داور نیاز به اطلاعات بیشتری داشته باشد ممکن است از متقاضی درخواست تکمیل مدارک نماید.

۲. تعیین جلسات رسیدگی (حضوری یا کتبی)

داور پس از بررسی اولیه متناسب با ماهیت اختلاف و پیچیدگی موضوع ممکن است جلسات رسیدگی را تعیین کند. این جلسات می توانند به صورت حضوری برگزار شوند تا طرفین فرصت ارائه توضیحات شفاهی دفاعیات و پاسخگویی به سوالات را داشته باشند. در برخی موارد به ویژه برای اختلافات ساده تر یا در صورت توافق طرفین رسیدگی می تواند به صورت کتبی و صرفاً از طریق تبادل لوایح و مستندات انجام شود. در صورت برگزاری جلسات حضوری داور معمولاً زمان و مکان جلسه را به طرفین اطلاع می دهد و آن ها را برای حضور دعوت می کند.

۳. شنیدن اظهارات و دفاعیات طرفین

در جلسات رسیدگی داور به دقت اظهارات و دفاعیات هر دو طرف اختلاف را می شنود. هر یک از طرفین فرصت پیدا می کند تا ادعاهای خود را مطرح کرده دلایل خود را بیان کند و به دفاع از مواضع خود بپردازد. داور نقش فعالی در مدیریت جلسه ایفا می کند سوالاتی را از طرفین می پرسد و برای روشن شدن ابهامات و کشف حقیقت تلاش می کند. در این مرحله طرفین می توانند مدارک جدیدی را ارائه دهند یا به مستندات قبلی ارجاع دهند.

۴. انجام تحقیقات لازم و جمع آوری اطلاعات

داور در صورت لزوم و برای دستیابی به اطلاعات کامل و دقیق تر می تواند تحقیقاتی را انجام دهد. این تحقیقات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کارشناسی: ارجاع موضوع به کارشناس رسمی دادگستری یا کارشناس متخصص در حوزه مربوطه برای ارائه نظر کارشناسی.
• استماع شهادت شهود: در صورتی که شاهدی در خصوص موضوع اختلاف وجود داشته باشد.
• بررسی دفاتر و اسناد: مطالعه دفاتر مالی یا سایر اسناد و مدارک طرفین.
• بازدید از محل: در صورت نیاز بازدید از محل وقوع اختلاف.

داور با استفاده از تمامی این ابزارها تلاش می کند تا تصویر کاملی از اختلاف به دست آورد و زمینه را برای صدور رأی عادلانه فراهم کند.

۵. صدور رأی داوری (قطعی یا قابل اعتراض)

پس از اتمام مراحل رسیدگی و تکمیل تحقیقات داور اقدام به صدور رأی می کند. رأی داور باید موجه مدلل و مخالف قوانین موجد حق نباشد. به این معنا که رأی باید دارای استدلال حقوقی باشد و بر اساس مدارک و اظهارات طرفین صادر شود و همچنین نباید با قوانین آمره و نظم عمومی کشور در تعارض باشد. رأی داور برای طرفین لازم الاجراست و اعتبار یک حکم قطعی دادگاه را دارد.

در برخی موارد ممکن است طرفین در شرط داوری توافق کرده باشند که رأی داور قابل اعتراض باشد؛ اما در اغلب موارد رأی داور قطعی و لازم الاجرا تلقی می شود. در هر صورت رأی داور باید به طرفین ابلاغ شود و از زمان ابلاغ مهلت های قانونی برای اعتراض یا درخواست ابطال آغاز می شود.

نکات حقوقی کلیدی و چالش های احتمالی در فرآیند داوری

فرآیند داوری با وجود مزایای فراوان خالی از چالش های حقوقی نیست. آگاهی از این نکات و چالش ها می تواند به طرفین کمک کند تا با آمادگی بیشتری وارد این فرآیند شوند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.

۱. امتناع داور از رسیدگی

یکی از چالش های احتمالی امتناع داور از قبول داوری یا از رسیدگی پس از قبول است. در چنین شرایطی متقاضی می تواند:

• ابتدا از طریق ارسال اظهارنامه رسمی داور را رسماً دعوت به رسیدگی نماید و مهلتی برای او تعیین کند.
• در صورت عدم پاسخ یا امتناع مجدد متقاضی می تواند با طرح دادخواست تعیین داور جایگزین به دادگاه صالحه مراجعه کند. دادگاه در صورت احراز امتناع یا عدم توانایی داور نسبت به تعیین داور جدید اقدام خواهد کرد.

اثبات ناتوانی یا امتناع داور از انجام داوری به عهده آن کسی است که در دادگاه طرح دعوا نموده است.

۲. عدم همکاری طرف مقابل

ممکن است یکی از طرفین از همکاری با داور حضور در جلسات یا ارائه مدارک خودداری کند. در این صورت داور می تواند با توجه به اختیارات خود در قرارداد داوری یا با استناد به اصول کلی رسیدگی به کار خود ادامه دهد و رأی خود را بر اساس مدارک موجود صادر کند. عدم همکاری طرف مقابل معمولاً مانع از رسیدگی داور نمی شود اما ممکن است به ضرر طرفی باشد که از همکاری امتناع کرده است.

۳. مدت زمان رسیدگی داوری و پیامدهای انقضای آن

همانطور که قبلاً ذکر شد مدت زمان داوری باید در قرارداد تعیین شود یا طبق قانون سه ماه است (ماده ۴۸۴ ق.آ.د.م). انقضای این مدت پیامدهای حقوقی مهمی دارد:

• اگر داور پس از انقضای مدت قانونی رأی صادر کند رأی او باطل خواهد بود و قابلیت اجرایی ندارد.
• در صورت انقضای مدت و عدم صدور رأی طرفین می توانند با توافق مجدد مهلت داوری را تمدید کنند یا مجدداً از دادگاه برای تعیین داور جدید درخواست نمایند.

۴. اعتراض و ابطال رأی داور

رأی داور اگرچه لازم الاجراست اما در موارد خاصی امکان اعتراض و درخواست ابطال آن وجود دارد. موارد قانونی ابطال رأی داور در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی برشمرده شده اند. برخی از این موارد عبارتند از:

• رأی داور مخالف قوانین موجد حق باشد.
• داور نسبت به مطلبی رأی صادر کرده باشد که موضوع داوری نبوده است.
• داور خارج از حدود اختیارات خود رأی صادر کرده باشد.
• رأی داور پس از انقضای مدت داوری صادر شده باشد.
• رأی داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
• رأی توسط داورانی صادر شده باشد که مجاز به داوری نبوده اند.
• قرارداد داوری باطل بوده باشد.

مهلت قانونی برای درخواست ابطال رأی داور طبق ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی داوری است. برای اشخاص مقیم خارج از کشور این مدت دو ماه می باشد. اگر پس از این مهلت دادخواست ابطال رأی داور داده شود دادگاه قرار رد درخواست صادر خواهد کرد. تأثیر ابطال رأی داور این است که رأی صادره فاقد اعتبار می شود و طرفین می توانند دعوای خود را مجدداً از طریق داوری یا دادگاه پیگیری کنند.

۵. اجرای رأی داور

در صورتی که رأی داور صادر و ابلاغ شود و طرف محکوم علیه از اجرای آن امتناع کند طرف ذینفع می تواند با مراجعه به دادگاه صادرکننده حکم به داوری (یا دادگاه عمومی محل داوری در صورتی که داوری مستقیماً قراردادی بوده باشد) درخواست اجرای رأی داور را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی رأی داور و اطمینان از اعتبار آن دستور اجرای رأی را صادر خواهد کرد.

آگاهی از این چالش ها و راه حل های حقوقی مربوط به آن ها به طرفین قرارداد کمک می کند تا فرآیند داوری را با دید بازتر و آمادگی کامل تر طی کنند. مشاوره با وکیل متخصص داوری در تمامی این مراحل می تواند به بهترین نتیجه منجر شود.

نقش وکیل متخصص در فرآیند تقاضا و رسیدگی داوری

در فرآیند پیچیده و تخصصی داوری حضور و مشاوره یک وکیل متخصص و باتجربه نه تنها یک مزیت بلکه در بسیاری از موارد یک ضرورت حیاتی است. پیچیدگی های حقوقی تشریفات خاص داوری و چالش های احتمالی که ممکن است در طول مسیر پیش آید ایجاب می کند که از دانش و تجربه یک حقوقدان متخصص بهره مند شویم.

ضرورت مشاوره حقوقی پیش از اقدام

قبل از هرگونه اقدامی برای تقاضای رسیدگی از داور مشاوره با یک وکیل متخصص داوری ضروری است. وکیل می تواند:

• **اعتبار شرط داوری را بررسی کند:** اطمینان حاصل کند که بند داوری قرارداد از نظر قانونی صحیح و معتبر است و هیچ مانعی برای ارجاع به داوری وجود ندارد.
• **صلاحیت داور را ارزیابی کند:** بررسی کند که داور تعیین شده واجد تمامی شرایط قانونی است و موضوع اختلاف در حیطه صلاحیت او قرار می گیرد.
• **موضوعات غیرقابل داوری را شناسایی کند:** از ارجاع دعاوی ممنوعه به داوری جلوگیری کرده و راهکار حقوقی صحیح را پیشنهاد دهد.
• **استراتژی حقوقی تدوین کند:** با توجه به ماهیت اختلاف بهترین استراتژی را برای طرح درخواست و پیگیری داوری تدوین نماید.

مزایای سپردن پرونده به وکیل متخصص داوری

سپردن پرونده داوری به یک وکیل متخصص مزایای متعددی را برای شما به ارمغان می آورد:

• تنظیم دقیق و حرفه ای درخواست: وکیل با دانش حقوقی خود درخواست رسیدگی داوری را به صورت کاملاً دقیق با رعایت تمامی جزئیات شکلی و ماهوی و با ارجاع صحیح به مواد قانونی تنظیم می کند. این امر از بروز ایرادات شکلی که می تواند به تأخیر یا رد درخواست منجر شود جلوگیری می کند.
• جمع آوری و سازماندهی مستندات: وکیل به شما در جمع آوری دسته بندی و ارائه مؤثر مدارک و مستندات کمک می کند تا هیچ نکته ای از قلم نیفتد و ادعاهای شما به بهترین شکل مستند شوند.
• نمایندگی در جلسات داوری: حضور وکیل متخصص در جلسات داوری به دلیل آشنایی کامل او با فنون مذاکره دفاعیات حقوقی و پاسخگویی به سوالات داور می تواند نتایج مطلوب تری را رقم بزند. وکیل می تواند به طور مؤثر از حقوق شما دفاع کرده و جلوی سوءتفاهم ها را بگیرد.
• پیگیری مراحل داوری: فرآیند داوری به ویژه در داوری های سازمانی ممکن است دارای تشریفات و مهلت های زمانی خاصی باشد. وکیل تمامی مراحل را به دقت پیگیری کرده و از رعایت مهلت ها اطمینان حاصل می کند.
• دفاع در برابر اعتراضات و درخواست های ابطال: در صورت صدور رأی داوری وکیل می تواند شما را در برابر هرگونه اعتراض احتمالی طرف مقابل به رأی داور یا درخواست ابطال آن یاری رساند. همچنین در صورت لزوم وکیل می تواند درخواست ابطال رأی داور را به درستی تنظیم و پیگیری کند.
• تسریع در اجرای رأی: پس از صدور رأی داوری وکیل می تواند در مراحل مربوط به درخواست اجرای رأی از طریق دادگاه و پیگیری آن تا حصول نتیجه نهایی به شما کمک کند.

با توجه به اهمیت داوری به عنوان یک روش تخصصی و کارآمد برای حل اختلافات سرمایه گذاری بر روی دانش و تجربه یک وکیل متخصص انتخابی هوشمندانه برای حفظ حقوق و منافع شماست.

نتیجه گیری: انتخابی هوشمندانه برای حل اختلاف

داوری به عنوان یکی از مؤثرترین روش های جایگزین حل و فصل اختلافات قراردادی نقشی کلیدی در روابط حقوقی و تجاری ایفا می کند. فرآیند تقاضای رسیدگی از داور مسیری است که با رعایت دقیق اصول و تشریفات حقوقی می تواند به حل اختلافات به صورت کارآمد سریع و تخصصی منجر شود. برای اینکه بتوانیم چگونه از داور قرارداد تقاضای رسیدگی کنیم باید ابتدا از وجود شرط داوری معتبر صلاحیت داور و قابلیت ارجاع موضوع به داوری اطمینان حاصل کنیم.

سپس تنظیم یک درخواست رسیدگی داوری که با دادخواست حقوقی تفاوت دارد نیازمند دقت در ذکر مشخصات طرفین شرح دقیق اختلاف ارجاع به بند داوری و بیان صریح خواسته است. ابلاغ صحیح این درخواست به داور و طرف مقابل گام مهم بعدی است. پس از آن داور با بررسی مدارک برگزاری جلسات و انجام تحقیقات لازم رأی خود را صادر می کند که باید موجه و مدلل بوده و مخالف قوانین موجد حق نباشد. چالش هایی نظیر امتناع داور عدم همکاری طرف مقابل یا انقضای مدت داوری از مواردی هستند که باید با آگاهی کامل با آن ها برخورد کرد. آگاهی از موارد ابطال رأی داور و مهلت های قانونی مربوط به آن (ماده ۴۸۹ و ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی) نیز برای حفظ حقوق طرفین از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نهایت انتخاب هوشمندانه و مشاوره با یک وکیل متخصص داوری در تمامی مراحل از تنظیم درخواست تا پیگیری روند رسیدگی و اجرای رأی می تواند به طور چشمگیری به موفقیت و سرعت فرآیند کمک کرده و از بروز هرگونه اشتباه یا تضییع حقوق جلوگیری نماید. داوری انتخابی استراتژیک برای کسانی است که به دنبال راهکاری حرفه ای و کارآمد برای حل اختلافات حقوقی خود هستند.