نمونه دادخواست ابطال توافق نامه
نمونه دادخواست ابطال توافق نامه
دادخواست ابطال توافق نامه سندی حقوقی است که با هدف بی اعتبار ساختن یک توافق به دلایلی چون عدم رعایت شرایط صحت عقد جعل یا اکراه به مراجع قضایی ارائه می شود. این فرآیند پیچیدگی های خاص خود را دارد و نیازمند شناخت دقیق مبانی قانونی و شواهد محکمه پسند است. در بستر روابط حقوقی و اجتماعی افراد و نهادها به طور مستمر درگیر تنظیم و اجرای انواع توافق نامه ها هستند. از قراردادهای ساده روزمره تا اسناد رسمی پیچیده هر توافقی مبنایی برای ایجاد حقوق و تکالیف متقابل فراهم می آورد. با این حال در برخی مواقع توافق نامه ای که ظاهراً معتبر به نظر می رسد ممکن است به دلایل مختلف از اعتبار قانونی ساقط باشد و نیاز به ابطال آن در مراجع قضایی احساس شود.
موضوع ابطال توافق نامه یکی از مهم ترین و حساس ترین دعاوی حقوقی به شمار می رود که در صورت بروز شرایط خاص طرفین می توانند از دادگاه صالح تقاضای بی اثر کردن آن را داشته باشند. درک صحیح از مبانی قانونی دلایل موجه برای ابطال و همچنین فرایند قضایی مرتبط برای هر فردی که با این موقعیت مواجه می شود حیاتی است. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف دعوای ابطال توافق نامه می پردازد و ضمن تشریح مبانی قانونی و دلایل ابطال انواع توافق نامه ها و شرایط خاص ابطال هر یک را تشریح می کند. همچنین یک نمونه دادخواست ابطال توافق نامه جامع و کاربردی برای سناریوهای رایج ارائه خواهد شد تا راهنمایی عملی برای علاقه مندان دانشجویان حقوق و افرادی که درگیر این نوع دعاوی هستند فراهم آید.
مبانی قانونی ابطال توافق نامه: شرایط صحت عقد
هر توافق یا عقدی برای آنکه از نظر حقوقی معتبر و الزام آور باشد باید دارای شرایط و ارکان خاصی باشد. این شرایط در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به وضوح بیان شده اند و عدم رعایت هر یک از آن ها می تواند به بطلان یا عدم نفوذ توافق منجر شود. درک این مبانی گام نخست برای طرح موفقیت آمیز دعوای ابطال توافق نامه است.
ارکان اصلی صحت معاملات (ماده ۱۹۰ قانون مدنی)
ماده ۱۹۰ قانون مدنی چهار رکن اصلی برای صحت هر معامله یا توافق را برشمرده است که عبارتند از:
- قصد و رضای طرفین: این شرط به معنای اراده آزاد و آگاهانه طرفین برای ایجاد توافق است. قصد به نیت درونی برای انجام معامله اشاره دارد و رضا به تمایل و خشنودی قلبی برای ورود به آن. هرگونه عاملی که این قصد و رضا را مخدوش کند می تواند منجر به بطلان یا عدم نفوذ معامله شود.
- اکراه: وادار کردن شخص به انجام معامله با تهدید جانی مالی یا آبرویی. معامله مکره غیرنافذ است و با تنفیذ بعدی صحیح می شود.
- اشتباه: تصور غلط از ماهیت معامله موضوع آن یا شخصیت طرف دیگر در مواردی که شخصیت مؤثر در معامله باشد. اشتباه در برخی موارد می تواند موجب بطلان معامله شود.
- فریب و تدلیس: عملیات متقلبانه برای وادار کردن طرف مقابل به معامله. تدلیس به معنای پوشاندن عیب یا نشان دادن حسن دروغی در موضوع معامله است که در صورت احراز به طرف فریب خورده حق فسخ می دهد اما در برخی موارد می تواند منجر به بطلان نیز گردد.
- اهلیت طرفین: برای آنکه یک شخص بتواند توافقی را منعقد کند باید دارای اهلیت قانونی باشد. اهلیت شامل بلوغ عقل و رشد است.
- صغیر: فردی که به سن بلوغ شرعی (۹ سال تمام قمری برای دختران و ۱۵ سال تمام قمری برای پسران) نرسیده باشد. معاملات صغیر غیرممیز باطل و معاملات صغیر ممیز غیرنافذ است و نیاز به اذن ولی دارد.
- مجنون: فردی که فاقد قوه تعقل است. معاملات مجنون باطل است.
- سفیه: فردی که توانایی اداره اموال خود را به نحو عقلانی ندارد و در تصرفات مالی خود اسراف و تبذیر می کند. معاملات مالی سفیه غیرنافذ است و نیاز به اذن قیم دارد.
- معین بودن موضوع معامله: مورد معامله باید معلوم و مشخص باشد. ابهام یا جهل به موضوع معامله می تواند آن را باطل کند. موضوع باید قابل تسلیم قابل تملک و دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد.
- مشروعیت جهت معامله: مقصود و هدف نهایی که طرفین به خاطر آن معامله را انجام می دهند باید مشروع باشد. اگر جهت معامله نامشروع باشد و این نامشروع بودن در عقد تصریح شده باشد معامله باطل است.
تفاوت بطلان و فسخ توافق نامه
شناخت تفاوت میان بطلان و فسخ از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا هر یک آثار حقوقی متفاوتی دارند و در دعوای ابطال توافق نامه نقشی کلیدی ایفا می کنند:
- بطلان (Nullity): زمانی رخ می دهد که یک توافق از ابتدا فاقد یکی از ارکان اساسی صحت (مانند قصد اهلیت یا مشروعیت جهت) باشد. در این حالت توافق از همان لحظه انعقاد فاقد هرگونه اثر حقوقی است و فرض می شود که هیچ گاه وجود نداشته است. بطلان نیازی به اراده طرفین ندارد و هر ذی نفعی می تواند بطلان را از دادگاه درخواست کند. حکم دادگاه در مورد بطلان اعلامی است یعنی صرفاً وضعیت موجود را تأیید می کند.
- فسخ (Termination): زمانی اتفاق می افتد که یک توافق در ابتدا صحیحاً منعقد شده اما به دلیل وجود یکی از خیارات قانونی (مانند خیار غبن خیار عیب خیار شرط) یا توافق طرفین یکی از آن ها حق برهم زدن معامله را پیدا می کند. فسخ نیازمند اراده صاحب خیار است و آثار آن از زمان فسخ به بعد است اما در برخی موارد آثار قهقرایی نیز دارد. حکم دادگاه در مورد فسخ تأسیسی است یعنی وضعیت جدیدی را ایجاد می کند.
بنابراین زمانی که از نمونه دادخواست ابطال توافق نامه صحبت می کنیم منظور دعوایی است که هدف آن اعلام بی اعتباری توافق از همان ابتدا و به دلیل عدم رعایت یکی از ارکان اساسی صحت معامله است.
دلایل حقوقی و رایج ابطال توافق نامه
دلایل متعددی می توانند موجب طرح دعوای ابطال توافق نامه شوند. این دلایل معمولاً ریشه در نقص یکی از شرایط اساسی صحت معامله دارند و اثبات آن ها نیازمند ارائه مدارک و شواهد قوی است. در ادامه به برخی از مهم ترین و رایج ترین این دلایل می پردازیم.
جعل امضا یا جعل سند
یکی از جدی ترین دلایل برای درخواست ابطال توافق نامه اثبات جعل امضا یا جعل کل سند است. جعل به معنای تغییر حقیقت با قصد فریب در یک سند است. اگر امضای منتسب به یکی از طرفین جعلی باشد به این معنی است که اراده و قصد آن شخص در انعقاد توافق وجود نداشته است و لذا توافق از اساس باطل خواهد بود.
- نحوه اثبات: اثبات جعل معمولاً از طریق ارجاع به کارشناسی رسمی خط و امضا صورت می گیرد. کارشناسان با بررسی دقیق امضا و مقایسه آن با نمونه های واقعی امضای شخص جعلیت را تأیید یا رد می کنند. ارائه اصل توافق نامه برای کارشناسی خط و امضا ضروری است.
- جنبه های کیفری موضوع: جعل امضا یا سند علاوه بر اینکه موجب بطلان توافق نامه می شود یک جرم کیفری نیز محسوب می شود و می تواند پیگرد قضایی و مجازات برای جاعل در پی داشته باشد. خواهان می تواند هم زمان با دعوای ابطال حقوقی شکایت کیفری جعل را نیز مطرح کند.
عدم وجود قصد و رضا (اکراه اشتباه فریب)
همانطور که قبلاً اشاره شد قصد و رضای آزاد و آگاهانه از ارکان اصلی صحت هر توافق است. اگر قصد یا رضا به دلیلی مخدوش شده باشد امکان ابطال توافق نامه وجود دارد.
- اکراه و عدم رضایت: در صورتی که یکی از طرفین تحت فشار یا تهدید غیرقانونی (اکراه) مجبور به امضای توافق نامه شده باشد رضایت واقعی او وجود نداشته است. چنین توافقی غیرنافذ است و اگر شخص مکره پس از رفع اکراه آن را تنفیذ نکند باطل خواهد بود.
- اشتباه: اشتباه در موضوع اصلی معامله یا شخصیت طرف دیگر (در جایی که شخصیت طرف مقابل انگیزه اصلی معامله باشد) می تواند موجب بطلان توافق نامه شود. برای مثال اگر کسی خانه ای را به تصور اینکه در یک محله خاص است بخرد اما بعداً معلوم شود در محله دیگری قرار دارد.
- فریب (تدلیس): زمانی که یک طرف با اقدامات فریبنده طرف دیگر را به انجام توافق وادار کند. در این حالت نیز اگر فریب به حدی باشد که موجب عدم قصد یا رضا گردد امکان ابطال وجود دارد.
فقدان اهلیت یکی از طرفین
عدم اهلیت یکی از طرفین در زمان انعقاد توافق نامه از دیگر دلایل قطعی برای بطلان آن است.
- مثال ها:
- امضای توافق نامه توسط یک صغیر غیرممیز (که فاقد قوه تشخیص است).
- امضای توافق نامه توسط فرد مجنون در حالت جنون.
- انعقاد معامله مالی توسط سفیه بدون اذن قیم.
- اثر معامله توسط فاقد اهلیت: معاملات افراد فاقد اهلیت (صغیر غیرممیز مجنون) اصولاً باطل است. معاملات صغیر ممیز و سفیه در امور مالی غیرنافذ بوده و در صورت عدم تنفیذ ولی یا قیم باطل می شوند. اثبات فقدان اهلیت در زمان عقد نیازمند ارائه مدارک پزشکی قانونی یا سایر ادله معتبر است.
نامشروع بودن موضوع یا جهت معامله
توافق بر سر موضوعی که از نظر قانونی یا شرعی نامشروع باشد یا توافقی که جهت و هدف نهایی آن نامشروع باشد و این جهت نامشروع در خود عقد تصریح شود باطل است. برای مثال توافق برای قاچاق کالا یا معامله ای که هدف از آن فرار از دین باشد.
مغایرت با قوانین آمره و نظم عمومی
ماده ۱۰ قانون مدنی اصل آزادی قراردادها را پذیرفته است اما این آزادی مطلق نیست و نباید با قوانین آمره و نظم عمومی جامعه در تضاد باشد. قوانین آمره قوانینی هستند که افراد نمی توانند بر خلاف آن ها توافق کنند. هر توافقی که مفاد آن با قوانین آمره یا نظم عمومی جامعه در تعارض باشد باطل است.
بسیاری از توافق نامه ها به ویژه آنهایی که با نهادهای عمومی مانند شهرداری منعقد می شوند باید تشریفات قانونی خاصی را رعایت کنند. عدم رعایت این تشریفات یا مغایرت مفاد توافق با قوانین آمره می تواند دلیلی برای ابطال آن باشد.
به عنوان مثال در توافق نامه های مربوط به تملک اراضی توسط شهرداری اگر بهای عادله روز ملک مطابق قانون رعایت نشود یا تشریفات قانونی مربوط به تصویب در مراجع ذی صلاح (مانند شورای شهر یا وزارت کشور) رعایت نگردد توافق نامه قابلیت ابطال خواهد داشت. مرجع رسیدگی به این دعاوی دادگاه های عمومی حقوقی است.
انواع توافق نامه ها و شرایط ابطال خاص آن ها
موضوع ابطال توافق نامه می تواند بسته به نوع سند و طرفین آن دارای پیچیدگی ها و شرایط خاصی باشد. در ادامه به بررسی شرایط ابطال در انواع مختلف توافق نامه ها می پردازیم.
ابطال توافق نامه عادی
توافق نامه های عادی اسنادی هستند که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت نرسیده اند و صرفاً با امضای طرفین یا شهود تنظیم شده اند. اعتبار این اسناد در دادگاه منوط به شرایط خاصی است:
- اهمیت اثبات اصالت سند در دادگاه: در صورت انکار یا تردید نسبت به امضا یا مفاد سند عادی دادگاه به آن سند اعتبار نمی دهد مگر اینکه اصالت آن از طریق کارشناسی رسمی خط و امضا یا سایر ادله اثبات شود.
- نقش انکار و تردید و ارائه اصل سند:
مطابق نظریه مشورتی شماره 488/96/7 مورخ 1396/02/31 اداره کل حقوقی قوه قضاییه صرف ادعای بطلان توافق نامه ای که با سند عادی تنظیم شده و اصالت آن مورد تردید است بدون ارائه اصل سند قابل استماع نیست. این بدان معناست که خواهان باید اصل سند مورد نظر را جهت کارشناسی به دادگاه ارائه دهد تا امکان رسیدگی فراهم شود.
دلایل رایج ابطال توافق نامه عادی همان مواردی است که در بخش قبل ذکر شد؛ نظیر جعل امضا یا خط فقدان قصد واقعی (اکراه فریب اشتباه) فقدان اهلیت قانونی و نامشروع بودن موضوع یا جهت توافق.
ابطال توافق نامه رسمی (محضری)
توافق نامه هایی که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت می رسند به موجب قانون اسناد رسمی دارای اعتبار بالایی هستند و تا زمانی که بطلان آن ها در دادگاه صالح اثبات نشود قابل اجرا می باشند. به همین دلیل ابطال توافق نامه رسمی به مراتب دشوارتر از توافق نامه های عادی است و نیازمند ادله محکم تر و موارد بسیار استثنایی است.
- اعتبار قانونی بالاتر و دشواری ابطال: سند رسمی در صورت عدم ادعای جعل خودبه خود دلیل بر اثبات دعواست و بار اثبات بر دوش کسی است که مدعی بطلان آن است.
- موارد استثنایی ابطال: تنها در مواردی نظیر جعل (ثابت شدن جعل سند یا امضا) عدم اهلیت قطعی یکی از طرفین در زمان تنظیم سند یا مغایرت آشکار مفاد سند با قوانین آمره و نظم عمومی می توان نسبت به ابطال توافق نامه محضری اقدام کرد. این موارد باید با دلایل و شواهد قوی از جمله نظریه کارشناسی و گواهی های معتبر در دادگاه اثبات شوند.
ابطال توافق نامه طلاق توافقی
در طلاق توافقی زوجین بر سر مسائلی نظیر مهریه نفقه حضانت فرزندان ملاقات فرزند و سایر حقوق مالی و غیرمالی به توافق می رسند. این توافق نامه پس از ثبت در دادگاه و انعکاس در رأی دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش دارای اعتبار قضایی و لازم الاجرا می شود. با این حال در شرایط خاصی ابطال توافق نامه طلاق نیز ممکن است مطرح شود:
- شرایط ابطال:
- اکراه یا فریب: اگر یکی از زوجین بتواند اثبات کند که تحت اکراه تهدید یا فریب مجبور به امضای توافق نامه طلاق شده است.
- خلاف نظم عمومی یا قانون: اگر مفاد توافق نامه برخلاف قوانین آمره یا نظم عمومی باشد (مثلاً سلب حضانت از مادر بدون دلیل موجه قانونی).
- عدم اهلیت: اگر در زمان تنظیم توافق نامه یکی از زوجین فاقد اهلیت قانونی بوده باشد.
- مرجع رسیدگی: مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال توافق نامه طلاق دادگاه خانواده است.
ابطال توافق نامه با شهرداری
توافق نامه های منعقده بین اشخاص و شهرداری به ویژه در زمینه تملک اراضی برای اجرای طرح های عمومی از جمله مواردی هستند که دعاوی ابطال توافق نامه شهرداری در آن ها زیاد به چشم می خورد. این دعاوی از ماهیت ترافعی برخوردارند و نیازمند رسیدگی دقیق در مراجع قضایی هستند.
- صلاحیت مرجع رسیدگی: بسیار مهم است که بدانیم مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال توافق نامه های منعقده با شهرداری دادگاه های عمومی حقوقی دادگستری هستند نه دیوان عدالت اداری. بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۳۳ مورخ ۱۳۷۵/۰۲/۲۹ دیوان عالی کشور و رویه قضایی جاری دعاوی ابطال توافق نامه ها ماهیت حقوقی دارند و از صلاحیت دیوان عدالت اداری خارج هستند.
- موارد عدم رعایت تشریفات قانونی و بهای عادله روز ملک: شهرداری ها در تملک اراضی و املاک اشخاص مکلف به رعایت قوانین خاصی نظیر لایحه قانون نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸ هستند. اگر شهرداری در جریان تملک بهای عادله روز ملک را رعایت نکند یا تشریفات قانونی مربوط به تصویب توافق نامه در مراجع ذی صلاح (مانند شورای شهر) را نقض کند توافق نامه منعقد شده می تواند باطل تلقی شود.
ابطال توافق نامه مالیات بر ارث
توافق نامه هایی که موضوع آن ها برگ های قطعی مالیات بر ارث است و بین مودی و اداره امور مالیاتی منعقد می شوند در صورت بروز اختلاف بر سر اعتبار آن ها ماهیت قضایی پیدا می کنند. ابطال توافق نامه مالیات بر ارث نیز در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی است.
- صلاحیت دادگاه حقوقی (نه هیأت حل اختلاف مالیاتی): دعوای ابطال این نوع توافق نامه ها به دلیل ماهیت ترافعی و خروج از شمول صلاحیت اداری قابل طرح در هیأت حل اختلاف مالیاتی نیست. هیأت های حل اختلاف مالیاتی به دعاوی مالیاتی رسیدگی می کنند اما دعوای ابطال توافق نامه بر سر برگ قطعی مالیات اساساً یک دعوای حقوقی برای احراز بطلان یک سند است.
ابطال توافق نامه پس از انفساخ معامله
انفساخ به معنای فسخ قهری یا خودبه خودی معامله است که بدون نیاز به اراده طرفین و به صرف وقوع یک شرط یا حکم قانون اتفاق می افتد. برای مثال اگر در یک قرارداد بیع شرط شود که در صورت عدم پرداخت ثمن تا تاریخ معین معامله منفسخ شود و خریدار در تاریخ مقرر ثمن را پرداخت نکند معامله خودبه خود منفسخ می شود.
- توضیح مفهوم انفساخ و اثر آن بر توافقات بعدی: پس از وقوع انفساخ رابطه قراردادی میان طرفین از بین می رود و معامله به وضعیت قبل از عقد بازمی گردد. بنابراین هرگونه توافق جدیدی که بر پایه رابطه قراردادی منفسخ شده انجام شود فاقد اثر حقوقی و باطل تلقی خواهد شد؛ چراکه مبنای اصلی توافق جدید یعنی رابطه حقوقی پیشین از بین رفته است.
- اقدام برای ابطال: در چنین مواردی حتی اگر توافق نامه جدیدی تنظیم شده باشد می توان با استناد به زوال رابطه حقوقی پیشین و بی اعتبار بودن مبنای توافق جدید نسبت به ابطال توافق نامه اقدام کرد.
مراحل عملی طرح دعوای ابطال توافق نامه
طرح دعوای ابطال توافق نامه یک فرآیند حقوقی مرحله بندی شده است که نیازمند دقت و رعایت اصول خاصی است. آگاهی از این مراحل به خواهان کمک می کند تا با آمادگی بیشتری پرونده خود را پیگیری کند.
۱. مشاوره حقوقی اولیه
نخستین و مهم ترین گام دریافت مشاوره حقوقی از یک وکیل متخصص یا مشاور حقوقی است. یک کارشناس حقوقی می تواند با بررسی دقیق اسناد و مدارک امکان سنجی طرح دعوا تشخیص بهترین مسیر حقوقی و تعیین مرجع صالح را انجام دهد. پیچیدگی های حقوقی ابطال توافق نامه ضرورت این مرحله را دوچندان می کند.
۲. جمع آوری مدارک و مستندات
برای موفقیت در دعوای ابطال ارائه مدارک و مستندات قوی و محکمه پسند ضروری است. این مدارک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اصل توافق نامه مورد ادعا (جهت کارشناسی اصالت امضا یا خط).
- مدارک هویتی خواهان (کارت ملی شناسنامه).
- وکالت نامه (در صورت وجود وکیل).
- مدارک اثبات کننده دلیل ابطال مانند:
- نظریه کارشناسی خط و امضا (در مورد جعل).
- گواهی پزشکی قانونی (در مورد جنون یا سفاهت).
- استشهادیه یا شهادت شهود (برای اثبات اکراه فریب یا عدم وقوع توافق).
- هرگونه مکاتبات پیامک ها یا مستندات دیگر که ادعای خواهان را تأیید کند.
۳. تعیین خواهان و خوانده
لازم است مشخص شود چه کسی (خواهان) قصد ابطال توافق نامه را دارد و علیه چه کسی (خوانده) این دعوا مطرح می شود. خواهان معمولاً یکی از طرفین توافق نامه است که ضرر دیده یا امضایش جعل شده است. خوانده نیز طرف مقابل توافق نامه است.
۴. تعیین خواسته دقیق
خواسته دعوا باید به طور دقیق و صریح در دادخواست ذکر شود. برای مثال: «تقاضای صدور حکم بر ابطال توافق نامه عادی مورخ […] به دلیل جعل امضا و محکومیت خوانده به پرداخت خسارات دادرسی.» در صورت نیاز می توان خواسته های مرتبط دیگری مانند مطالبه خسارت نیز به آن اضافه کرد.
۵. تنظیم و ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی
دادخواست سند رسمی شروع دعوا در دادگاه است. این سند باید با دقت و مطابق فرم های قانونی تنظیم شود و تمامی مشخصات خواهان خوانده خواسته دلایل و منضمات و شرح دعوا در آن قید گردد. پس از تنظیم دادخواست باید به همراه مدارک پیوست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صالح ارسال شود.
۶. پیگیری مراحل دادرسی
پس از ثبت دادخواست پرونده به شعبه مربوطه ارجاع شده و مراحل دادرسی آغاز می شود. این مراحل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ابلاغ دادخواست به خوانده و دفاع کتبی او.
- تشکیل جلسات رسیدگی در دادگاه با حضور طرفین یا وکلای آن ها.
- ارجاع پرونده به کارشناسی (مثلاً کارشناسی خط و امضا کارشناسی ارزش گذاری ملک).
- اخذ شهادت شهود در صورت لزوم.
۷. اجرای حکم نهایی
پس از صدور رأی توسط دادگاه بدوی و در صورت عدم اعتراض یا تأیید در مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی حکم قطعی می شود و مراحل اجرای آن آغاز می گردد. حکم به بطلان توافق نامه آن را از ابتدا بی اثر می سازد و طرفین را به وضعیت قبل از عقد بازمی گرداند.
نمونه دادخواست ابطال توافق نامه: جزئیات و مثال ها
تنظیم یک دادخواست دقیق و کامل نقش حیاتی در موفقیت دعوای ابطال توافق نامه دارد. این بخش به تشریح اجزای اصلی یک دادخواست و ارائه چند نمونه کاربردی در سناریوهای مختلف می پردازد.
اجزای اصلی دادخواست
یک دادخواست حقوقی شامل بخش های مشخصی است که هر یک باید با دقت تکمیل شوند:
- مشخصات خواهان و خوانده: شامل نام نام خانوادگی نام پدر شماره ملی نشانی کامل و شغل. در صورت وجود وکیل مشخصات وکیل نیز درج می شود.
- تعیین خواسته: بخش اصلی که نوع دعوا (مثلاً ابطال توافق نامه) و جزئیات آن (تاریخ موضوع توافق نامه و دلیل ابطال) را مشخص می کند. همچنین خواسته های تبعی مانند مطالبه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل نیز در این قسمت قید می شوند.
- دلایل و منضمات: لیستی از کلیه اسناد و مدارکی که برای اثبات ادعا ارائه می شوند مانند اصل توافق نامه نظریه کارشناسی گواهی پزشکی و… .
- شرح خواسته: این قسمت مهم ترین بخش دادخواست است که در آن خواهان به تشریح کامل ماجرا دلایل حقوقی برای ابطال توافق نامه و استناد به مواد قانونی مربوطه می پردازد. نگارش دقیق و مستدل این بخش تأثیر بسزایی در اقناع دادگاه دارد.
نمونه دادخواست ۱: ابطال توافق نامه عادی به دلیل جعل امضا
خواهان: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
خوانده: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
وکیل خواهان: (در صورت وجود) [نام و نام خانوادگی وکیل] به نشانی: [نشانی دفتر وکیل]
خواسته: ۱. صدور حکم بر ابطال توافق نامه عادی مورخ [تاریخ توافق نامه] منعقده فی مابین اینجانب (خواهان) و خوانده محترم به دلیل جعل امضا و عدم تعلق امضای ذیل سند به اینجانب. ۲. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل.
دلایل و منضمات:
- کپی برابر اصل کارت ملی خواهان.
- اصل توافق نامه عادی مورخ [تاریخ توافق نامه] (جهت ارائه به کارشناسی).
- کپی برابر اصل نظریه کارشناسی خط و امضا (در صورت وجود).
- کپی برابر اصل دادنامه/قرار پیگیری کیفری جعل (در صورت طرح شکایت کیفری).
- در صورت لزوم: استشهادیه محلی/شهادت شهود.
شرح خواسته:
با احترام به استحضار عالی می رساند اینجانب خواهان مدعی هستم توافق نامه عادی مورخ [تاریخ توافق نامه] که ظاهراً فی مابین اینجانب و خوانده محترم در خصوص [موضوع توافق نامه] تنظیم گردیده است فاقد اعتبار قانونی و باطل می باشد. دلیل این ادعا جعل امضای اینجانب در ذیل توافق نامه مذکور است. اینجانب هیچ گاه چنین توافق نامه ای را امضا نکرده و از مفاد آن بی خبر بوده ام. با توجه به اینکه امضای ذیل سند متعلق به اینجانب نبوده و جعل شده است رکن قصد و رضای اینجانب در انعقاد این توافق نامه به کلی مفقود می باشد و لذا مطابق با ماده ۱۹۰ قانون مدنی این توافق نامه از اساس باطل و فاقد هرگونه اثر حقوقی است. جهت اثبات جعلیت امضا تقاضای ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری در رشته خط و امضا را دارم. همچنین با توجه به تحمیل ضرر و زیان ناشی از این اقدام به اینجانب درخواست محکومیت خوانده به پرداخت تمامی خسارات دادرسی از جمله هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل را از محضر محترم دادگاه استدعا دارم.
نمونه دادخواست ۲: ابطال توافق نامه به دلیل اکراه و عدم رضایت
خواهان: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
خوانده: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
وکیل خواهان: (در صورت وجود) [نام و نام خانوادگی وکیل] به نشانی: [نشانی دفتر وکیل]
خواسته: ۱. صدور حکم بر ابطال توافق نامه مورخ [تاریخ توافق نامه] منعقده فی مابین اینجانب (خواهان) و خوانده محترم به دلیل اکراه و عدم وجود رضایت واقعی در زمان انعقاد. ۲. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل.
دلایل و منضمات:
- کپی برابر اصل کارت ملی خواهان.
- اصل توافق نامه مورخ [تاریخ توافق نامه].
- استشهادیه محلی/شهادت شهود (نام و نشانی شهود ضمیمه شود).
- کپی برابر اصل گزارش کلانتری/شکایت کیفری (در صورت وجود تهدید).
- مدارک پزشکی (در صورت بروز مشکلات جسمی یا روحی ناشی از اکراه).
شرح خواسته:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی [محل دادگاه]
با سلام و احترام به استحضار عالی می رساند اینجانب خواهان در تاریخ [تاریخ توافق نامه] و در شرایطی که تحت شدیدترین فشارها و تهدیدات (شرح نوع تهدیدات مثلاً تهدید جانی مالی یا آبرویی) از سوی خوانده محترم قرار داشتم مجبور به امضای توافق نامه ای در خصوص [موضوع توافق نامه] شدم. در آن زمان هیچ گونه قصد و رضایت واقعی برای انعقاد این توافق در اینجانب وجود نداشته و امضای من صرفاً تحت تأثیر اکراه و برای رفع خطر قریب الوقوع صورت گرفته است.
با توجه به اینکه طبق ماده ۱۹۰ و ماده ۲۰۲ قانون مدنی قصد و رضای آزاد از ارکان اصلی صحت عقد است و توافقات حاصل از اکراه فاقد نفوذ حقوقی می باشند و از آنجا که اینجانب پس از رفع حالت اکراه نیز هرگز این توافق را تنفیذ نکرده ام لذا درخواست صدور حکم بر ابطال توافق نامه مذکور را از محضر محترم دادگاه دارم. دلایل و مدارک لازم برای اثبات اکراه از جمله [ذکر نوع دلیل مثلاً استشهادیه و شهادت شهود] تقدیم می گردد. همچنین تقاضای محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل مورد استدعاست.
نمونه دادخواست ۳: ابطال توافق نامه به دلیل عدم اهلیت یکی از طرفین
خواهان: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان (ولی قیم یا ذی نفع دیگر)] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
خوانده: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده (طرف دیگر توافق)] فرزند [نام پدر] شماره ملی [شماره ملی] به نشانی: [نشانی کامل]
وکیل خواهان: (در صورت وجود) [نام و نام خانوادگی وکیل] به نشانی: [نشانی دفتر وکیل]
خواسته: ۱. صدور حکم بر ابطال توافق نامه مورخ [تاریخ توافق نامه] منعقده فی مابین [نام شخص فاقد اهلیت] و خوانده محترم به دلیل عدم اهلیت [نام شخص فاقد اهلیت] در زمان انعقاد توافق. ۲. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل.
دلایل و منضمات:
- کپی برابر اصل کارت ملی خواهان و [شخص فاقد اهلیت].
- اصل توافق نامه مورخ [تاریخ توافق نامه].
- کپی برابر اصل گواهی پزشکی قانونی/دادنامه حجر/رشد/قیم نامه (اثبات کننده عدم اهلیت).
- در صورت لزوم: شهادت شهود مطلع از وضعیت [شخص فاقد اهلیت].
شرح خواسته:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی [محل دادگاه]
با سلام و احترام به استحضار عالی می رساند به موجب توافق نامه مورخ [تاریخ توافق نامه] معامله ای در خصوص [موضوع توافق نامه] فی مابین [نام شخص فاقد اهلیت] (که تحت قیمومت/ولایت اینجانب قرار دارد) و خوانده محترم منعقد شده است. این در حالی است که [نام شخص فاقد اهلیت] در زمان انعقاد توافق مذکور فاقد اهلیت قانونی جهت انجام معاملات مالی بوده است. [در اینجا دلیل عدم اهلیت به تفصیل بیان شود مثلاً: ایشان به دلیل ابتلا به بیماری روحی و روانی (جنون) از تاریخ [تاریخ شروع جنون] توسط دادگاه محترم [نام دادگاه] محجور اعلام شده اند و قیمومت ایشان به اینجانب محول گردیده است یا ایشان صغیر غیرممیز بوده و فاقد قوه تمییز جهت انجام معاملات بوده اند یا ایشان سفیه بوده و بدون اذن قیم/ولی خود اقدام به معامله کرده اند].
با عنایت به ماده ۱۹۰ قانون مدنی که اهلیت طرفین را از شروط اساسی صحت عقد برشمرده است و با توجه به اینکه [نام شخص فاقد اهلیت] در تاریخ [تاریخ توافق نامه] فاقد اهلیت قانونی لازم برای انجام معامله بوده است لذا این توافق نامه از اساس باطل و فاقد هرگونه اثر حقوقی است. مستندات اثبات کننده عدم اهلیت (مانند [نوع مدرک مثلاً گواهی پزشکی قانونی یا دادنامه حجر]) ضمیمه دادخواست تقدیم می گردد. لذا از محضر محترم دادگاه تقاضای صدور حکم بر ابطال توافق نامه فوق الذکر و نیز محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل را دارم.
چک لیست مدارک ضروری برای دادخواست ابطال توافق نامه
جهت تسهیل فرآیند تهیه و تنظیم دادخواست جدول زیر چک لیستی از مدارک ضروری را ارائه می دهد:
| ردیف | نوع مدرک | توضیحات |
|---|---|---|
| ۱ | اصل یا کپی برابر اصل توافق نامه | مورد ادعای ابطال (جهت ارائه به کارشناسی) |
| ۲ | کپی برابر اصل مدارک هویتی خواهان | کارت ملی و شناسنامه |
| ۳ | وکالت نامه | در صورت مراجعه به وکیل دادگستری |
| ۴ | مدارک اثباتی دلیل ابطال | گواهی پزشکی نظریه کارشناسی خط و امضا دادنامه حجر/رشد |
| ۵ | استشهادیه محلی/شهادت نامه شهود | در صورت لزوم (برای اثبات اکراه فریب یا عدم وقوع توافق) |
| ۶ | مکاتبات و مستندات دیگر | پیامک ایمیل یا هر سند مرتبط دیگر که مؤید ادعای خواهان باشد |
| ۷ | فیش واریزی هزینه دادرسی | بر اساس تعرفه قانونی و ارزش خواسته |
سوالات متداول (FAQ)
آیا توافق نامه عادی بدون امضای شاهد معتبر است؟
بله اعتبار یک توافق نامه عادی لزوماً به امضای شاهد بستگی ندارد. آنچه برای اعتبار قانونی توافق نامه عادی مهم است وجود قصد و رضای طرفین اهلیت آن ها معین بودن موضوع و مشروعیت جهت معامله است (شرایط ماده 190 قانون مدنی). حضور شاهد می تواند به اثبات صحت توافق نامه در صورت بروز اختلاف کمک کند اما عدم وجود آن به خودی خود موجب بطلان توافق نامه نمی شود. در صورت انکار یا تردید نسبت به امضا اصالت امضا از طریق کارشناسی احراز می گردد.
مهلت قانونی برای طرح دعوای ابطال توافق نامه چقدر است؟
برای طرح دعوای ابطال توافق نامه بر خلاف دعوای فسخ که دارای فوریت است (خصوصاً در خیارات غبن عیب و تدلیس) مهلت قانونی مشخصی وجود ندارد. بطلان یک توافق نامه به معنای بی اعتباری آن از همان ابتداست و چنین توافقی اصولاً هیچ گاه وجود حقوقی پیدا نکرده است. بنابراین هر زمان که ذی نفع از دلیل بطلان آگاه شود می تواند طرح دعوا کند. با این حال هرچه زمان طولانی تری بگذرد اثبات دلایل بطلان دشوارتر خواهد شد.
هزینه های دادرسی برای ابطال توافق نامه چقدر است؟
هزینه های دادرسی برای دعوای ابطال توافق نامه به ارزش مالی مورد توافق بستگی دارد. در دعاوی مالی هزینه دادرسی به صورت درصدی از ارزش خواسته (مبلغ توافق نامه یا ارزش موضوع آن) تعیین می شود. علاوه بر هزینه دادرسی هزینه های دیگری مانند هزینه کارشناسی (خط و امضا ارزش گذاری ملک و…) و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) نیز به این مبلغ اضافه خواهد شد.
آیا بدون وکیل می توان دعوای ابطال را پیگیری کرد؟
بله از نظر قانونی پیگیری دعوای ابطال توافق نامه بدون وکیل امکان پذیر است. با این حال با توجه به پیچیدگی های حقوقی نیاز به نگارش دقیق دادخواست جمع آوری مستندات و دفاع مؤثر در دادگاه توصیه اکید می شود که از تخصص و تجربه یک وکیل پایه یک دادگستری استفاده شود. وکیل می تواند شانس موفقیت پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و از اشتباهات احتمالی جلوگیری کند.
پس از ابطال توافق نامه تکلیف وضعیت قبل از آن چه می شود؟
حکم به بطلان توافق نامه به معنای بی اعتبار ساختن آن از زمان انعقاد است. بنابراین طرفین به وضعیت حقوقی قبل از انجام توافق بازمی گردند. اگر مالی مبادله شده باشد باید به صاحب اصلی آن بازگردانده شود. اگر خدماتی ارائه شده باشد ممکن است نیاز به تعیین اجرت المثل یا جبران خسارت باشد. هدف اصلی اعاده وضع به حالت سابق و رفع آثار حقوقی توافق باطل است.
آیا ابطال توافق نامه منجر به پیگرد کیفری طرف مقابل نیز می شود؟
بستگی به دلیل ابطال توافق نامه دارد. اگر دلیل ابطال انجام یک عمل مجرمانه مانند جعل امضا فریب (تدلیس مجرمانه) یا کلاهبرداری باشد علاوه بر ابطال حقوقی توافق نامه می توان هم زمان یا به صورت جداگانه از طرف مقابل شکایت کیفری نیز مطرح کرد. در این صورت ممکن است طرف مقابل علاوه بر ابطال توافق نامه به مجازات های کیفری مربوط به جرم ارتکابی نیز محکوم شود. اما اگر دلیل ابطال نقصی غیرجرمانه مانند عدم اهلیت یا اشتباه ساده باشد پیگرد کیفری در پی نخواهد داشت.
نتیجه گیری و توصیه پایانی
دعوای ابطال توافق نامه از جمله پیچیده ترین و تخصصی ترین دعاوی در نظام حقوقی ایران است که نیازمند شناخت عمیق از مبانی قانون مدنی رویه قضایی و ادله اثبات دعواست. دلایل متعددی از جمله جعل امضا عدم وجود قصد و رضا (اکراه اشتباه فریب) فقدان اهلیت قانونی و مغایرت با قوانین آمره یا نظم عمومی می توانند موجبات بطلان یک توافق نامه را فراهم آورند.
در این مقاله به تفکیک شرایط ابطال انواع توافق نامه ها از جمله توافق نامه های عادی رسمی طلاق با شهرداری و مالیات بر ارث مورد بررسی قرار گرفت. مراحل عملی طرح دعوا از مشاوره حقوقی اولیه تا اجرای حکم نهایی تشریح شد و سه نمونه دادخواست ابطال توافق نامه برای سناریوهای رایج (جعل اکراه عدم اهلیت) به همراه یک چک لیست از مدارک ضروری ارائه گردید. همچنین به پرتکرارترین سوالات کاربران در این زمینه پاسخ داده شد.
با توجه به ماهیت فنی و حساس این دعاوی و اهمیت جمع آوری مدارک مستدل و تنظیم دادخواست دقیق توصیه قاطع می شود که پیش از هرگونه اقدام حقوقی حتماً با یک وکیل پایه یک دادگستری متخصص در امور قراردادها و دعاوی ابطال مشاوره حقوقی تخصصی دریافت نمایید. این اقدام نه تنها شانس موفقیت پرونده شما را به شکل چشمگیری افزایش می دهد بلکه از اتلاف وقت و هزینه های اضافی نیز جلوگیری خواهد کرد. یک وکیل کارآزموده می تواند شما را در تمامی مراحل دعوا از نگارش دادخواست تا دفاع در جلسات دادگاه و پیگیری کارشناسی ها یاری رساند تا حقوق قانونی شما به بهترین نحو ممکن استیفا گردد.