نصبیات خانه در معاملات ملک شامل چه چیزهایی میشود

نصبیات خانه در معاملات ملک به مجموعه وسایل و تجهیزاتی اطلاق می شود که به صورت ثابت و دائمی به بنا متصل شده اند و جداسازی آن ها بدون وارد آمدن خسارت به ملک دشوار یا ناممکن است؛ مانند کابینت پکیج شیرآلات و سیستم های گرمایشی. این موارد به عنوان توابع مبیع به طور خودکار به خریدار منتقل می شوند مگر آنکه در قرارداد به صراحت خلاف آن ذکر شده باشد.

معاملات ملکی به ویژه خرید و فروش خانه همواره با پیچیدگی ها و جزئیات فراوانی همراه است که عدم آگاهی از آن ها می تواند منجر به بروز اختلافات حقوقی و مالی بین طرفین شود. یکی از موضوعات مهم و چالش برانگیز در این حوزه تعیین تکلیف «نصبیات» یا «متعلقات» خانه است. این مسئله به ویژه زمانی که در مبایعه نامه به صراحت به آن اشاره ای نشده باشد ابهامات بسیاری را برای خریداران و فروشندگان ایجاد می کند. آگاهی دقیق از مفهوم نصبیات مبانی قانونی و عرفی تعیین آن ها و همچنین مواردی که عموماً جزء این دسته قرار می گیرند یا نمی گیرند برای انجام یک معامله شفاف و بدون دغدغه ضروری است.

این مقاله با هدف روشن سازی ابهامات موجود پیرامون نصبیات خانه در معاملات ملک تدوین شده است. در ادامه به تفکیک مفاهیم حقوقی مرتبط بررسی مبانی قانونی و عرفی ارائه لیستی جامع از مواردی که معمولاً نصبیات محسوب می شوند یا نمی شوند و همچنین پیامدهای حقوقی برداشتن غیرقانونی این وسایل توسط فروشنده خواهیم پرداخت. هدف نهایی ارائه یک راهنمای کاربردی و مستند برای کلیه فعالان بازار مسکن است تا با اتکا به دانش تخصصی از بروز اختلافات پیشگیری کنند و حقوق خود را به درستی شناسایی و پیگیری نمایند.

نصبیات متعلقات و توابع مبیع: تعریف و تفکیک مفاهیم

در فضای معاملات ملکی اصطلاحات متعددی برای اشاره به وسایل و تجهیزات ثابت یا متصل به بنا به کار می روند که درک دقیق تفاوت ها و ارتباطات آن ها برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم ضروری است. اگرچه در کاربرد عامیانه ممکن است این واژه ها به جای یکدیگر استفاده شوند اما از منظر حقوقی و عرفی هر یک دارای بار معنایی خاص خود هستند.

۱.۱. نصبیات خانه چیست؟

اصطلاح «نصبیات» به آن دسته از وسایل و تجهیزاتی اشاره دارد که به صورت ثابت و دائمی در ساختمان نصب شده اند و به نحوی با سازه و اجزای اصلی آن عجین شده اند که جداسازی آن ها بدون ایجاد تخریب آسیب رساندن به بنا یا از بین بردن کارکرد اصلی ملک امکان پذیر نیست یا با دشواری و هزینه زیاد همراه است. هدف از نصب این وسایل افزایش کارایی و ارزش ملک و تبدیل شدن آن ها به جزء لاینفک ساختمان است. به عنوان مثال پکیج گرمایشی کابینت های آشپزخانه شیرآلات کلید و پریز و درب ها و پنجره ها عموماً در دسته نصبیات قرار می گیرند.

۱.۲. متعلقات خانه به چه معناست؟

«متعلقات خانه» مفهومی گسترده تر از نصبیات دارد. این اصطلاح علاوه بر نصبیات شامل هرگونه وسیله لوازم یا ابزاری می شود که عرفاً و عادتاً به ملک تعلق دارد. این وسایل ممکن است به طور فیزیکی به بنا متصل نباشند اما کارکرد آن ها به گونه ای است که بدون وجودشان ملک کارایی یا ارزش عرفی خود را از دست می دهد یا تجربه زندگی در آن ناقص به نظر می رسد. در واقع متعلقات نه تنها شامل اجزای ثابت بلکه می تواند شامل وسایلی باشد که به دلیل عرف و عادت محلی یا عمومی همراه با ملک معامله می شوند هرچند به صورت مکانیکی نصب نشده باشند. با این حال باید توجه داشت که این مفهوم نیز دارای مرزبندی های عرفی است و شامل کلیه وسایل شخصی فروشنده نمی شود.

۱.۳. توابع مبیع در قانون مدنی: شرح مفهوم حقوقی

«توابع مبیع» یک اصطلاح کاملاً حقوقی است که در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به ویژه در مواد ۳۵۶ تا ۳۶۰ تعریف شده است. مبیع به مالی گفته می شود که در قرارداد بیع (خرید و فروش) مورد معامله قرار می گیرد. توابع مبیع به آن دسته از اشیاء و حقوقی اشاره دارد که به تبع مبیع (مال اصلی فروخته شده) به خریدار منتقل می شوند. قانونگذار این مفهوم را برای روشن کردن تکلیف لوازم و متعلقات یک مال در زمان خرید و فروش بدون نیاز به ذکر صریح آن ها در قرارداد به کار برده است. مهمترین ماده در این زمینه ماده ۳۵۶ قانون مدنی است که تصریح می کند: «هر چیزی که بر حسب عرف و عادت جزء یا تابع مبیع شمرده شود یا قرائن دلالت بر داخل بودن آن در مبیع نماید داخل در بیع است مگر اینکه تصریح به خلاف شده باشد.» این ماده به وضوح نقش عرف و قرائن را در تعیین توابع مبیع برجسته می کند.

۱.۴. ارتباط و تمایز این اصطلاحات با یکدیگر

همانطور که ذکر شد «نصبیات» بر جنبه فیزیکی و دائمی اتصال وسایل به بنا تأکید دارد در حالی که «متعلقات» مفهومی وسیع تر و عرفی تر است که شامل نصبیات و سایر وسایلی می شود که بر حسب عادت به ملک تعلق دارند. «توابع مبیع» نیز چارچوب حقوقی است که هر دو مفهوم نصبیات و متعلقات را در بر می گیرد. به عبارت دیگر نصبیات و متعلقات مصادیقی از توابع مبیع محسوب می شوند که بر اساس معیارهای فیزیکی (برای نصبیات) و عرفی (برای متعلقات) قابل تشخیص هستند. در عمل در اغلب موارد زمانی که از نصبیات یا متعلقات صحبت می شود منظور همان توابع مبیع است که به طور خودکار به خریدار منتقل می شوند مگر اینکه طرفین قرارداد به صورت صریح و مکتوب توافق دیگری کرده باشند.

مبنای حقوقی و عرفی تعیین نصبیات (متعلقات) ملک

تشخیص اینکه کدام یک از وسایل و تجهیزات موجود در یک ملک جزو نصبیات یا متعلقات آن محسوب می شوند و باید به خریدار منتقل شوند همواره موضوعی حساس و نیازمند دقت است. این تشخیص بر دو پایه اصلی استوار است: مبانی حقوقی (قانون مدنی) و عرف و عادت رایج. درک صحیح این دو مبنا کلید حل بسیاری از اختلافات در معاملات ملکی است.

۲.۱. اهمیت عرف و عادت در تشخیص متعلقات

یکی از مهمترین معیارهای تشخیص متعلقات ملک «عرف و عادت» است. عرف به مجموعه ای از رویه ها سنت ها و انتظارات عمومی اطلاق می شود که در یک منطقه یا در میان افراد جامعه ای خاص در طول زمان شکل گرفته و پذیرفته شده اند. در نبود توافق صریح و کتبی میان خریدار و فروشنده عرف نقش تعیین کننده ای ایفا می کند. این بدان معناست که اگر بر اساس عرف رایج وسیله ای جزو لاینفک یک ملک تلقی شود حتی اگر در قرارداد به آن اشاره نشده باشد جزء متعلقات ملک محسوب شده و به خریدار منتقل می شود.

به عنوان مثال در اکثر مناطق ایران کابینت های آشپزخانه و پکیج دیواری عرفاً جزو متعلقات خانه به شمار می آیند و خریدار انتظار دارد که آن ها پس از خرید ملک در محل باقی بمانند. اگر اختلافی پیش آید و قرارداد نیز سکوت کرده باشد محاکم قضایی با استناد به عرف حکم صادر خواهند کرد. با این حال لازم است به این نکته توجه شود که عرف می تواند در مناطق مختلف جغرافیایی یا در بازه های زمانی متفاوت تغییر کند؛ بنابراین استناد به عرف نیازمند بررسی دقیق عرف رایج در زمان و مکان معامله است.

۲.۲. بررسی مواد قانونی مرتبط از قانون مدنی

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به طور خاص در مواد ۳۵۶ تا ۳۶۰ به موضوع توابع مبیع پرداخته و مبنای حقوقی تعیین نصبیات و متعلقات را فراهم آورده است. این مواد چارچوبی را ارائه می دهند که قاضی و طرفین معامله می توانند با استناد به آن تکلیف وسایل موجود در ملک را مشخص کنند.

• ماده ۳۵۶ قانون مدنی: «هر چیزی که بر حسب عرف و عادت جزء یا تابع مبیع شمرده شود یا قرائن دلالت بر داخل بودن آن در مبیع نماید داخل در بیع است مگر اینکه تصریح به خلاف شده باشد.» این ماده اصل کلی را بیان می کند و نقش عرف و قرائن را برجسته می سازد. به این معنی که اگر عرف یا شواهد موجود نشان دهد که وسیله ای جزئی از ملک است حتی اگر در قرارداد ذکر نشده باشد به خریدار تعلق دارد.
• ماده ۳۵۷ قانون مدنی: «هر چیزی که بر حسب عرف و عادت جزء یا تابع مبیع شمرده نشود داخل در بیع نخواهد بود مگر اینکه تصریح به خلاف شده باشد.» این ماده مکمل ماده ۳۵۶ است و قاعده را معکوس می کند. به بیان دیگر وسایلی که عرفاً جزء ملک نیستند به فروشنده تعلق دارند مگر اینکه در قرارداد به صراحت ذکر شود که آن ها نیز به خریدار منتقل می شوند.
• ماده ۳۵۸ قانون مدنی: «هر گاه زمین یا خانه یا باغی را به عنوان اینکه دارای درخت یا بنا یا چاه و امثال آن است بفروشند و بعد معلوم شود فاقد آن چیزها بوده است مشتری حق فسخ معامله را خواهد داشت و همچنین اگر معلوم شود آن چیزها موجود است ولی اوصافی که ذکر شده فاقد است.» این ماده به وضعیت ملک در صورت وجود یا عدم وجود متعلقات خاص اشاره دارد و حق فسخ را برای خریدار در صورت مغایرت وضعیت موجود با آنچه ادعا شده ایجاد می کند.
• ماده ۳۵۹ قانون مدنی: «هر چیزی که در حال انفصال از مبیع باشد مانند میوه قبل از چیدن و یا زراعت قبل از درو و یا نماء قبل از چیدن و یا محصولات قبل از برداشت و امثال آن داخل در مبیع نیست مگر اینکه تصریح به خلاف شده باشد.» این ماده به تفکیک محصولات کشاورزی و مواردی که در لحظه معامله از نظر فیزیکی جدا از ملک محسوب می شوند می پردازد.
• ماده ۳۶۰ قانون مدنی: «هر چیزی که برای استفاده از مبیع لازم و ضروری باشد و بدون آن مبیع قابل استفاده نباشد تابع مبیع است و همراه با آن به مشتری منتقل می شود مگر اینکه در قرارداد به خلاف آن تصریح شده باشد.» این ماده بر لزوم انتقال هر آنچه برای بهره برداری از ملک حیاتی است تأکید دارد حتی اگر به صراحت در قرارداد ذکر نشده باشد.

۲.۳. اراده طرفین (شرط ضمن عقد): اولویت با توافق صریح و کتبی

با وجود اهمیت عرف و قوانین مدنی بالاترین مرجع تعیین کننده تکلیف نصبیات و متعلقات اراده و توافق صریح طرفین معامله است. این توافق باید به صورت کتبی و شفاف در قرارداد (مبایعه نامه) قید شود. در واقع ماده ۳۵۶ و ۳۵۷ قانون مدنی هر دو با عبارت «مگر اینکه تصریح به خلاف شده باشد» بر این اصل تأکید می کنند.

اگر خریدار و فروشنده در مبایعه نامه به وضوح مشخص کنند که کدام یک از وسایل (اعم از ثابت یا متحرک) جزو معامله است یا نیست آن توافق بر عرف و حتی مفاد کلی مواد قانونی مقدم است. این بدان معناست که فروشنده می تواند با توافق خریدار حتی یک وسیله کاملاً ثابت مانند پکیج را از معامله خارج کند و یا برعکس خریدار می تواند با توافق فروشنده حتی یک وسیله متحرک مانند یخچال را جزو معامله قرار دهد. کلید حل اختلافات دقت در نگارش جزئیات و شفافیت در متن قرارداد است. تهیه لیستی دقیق از تمامی نصبیات و متعلقات و پیوست آن به مبایعه نامه با امضای طرفین بهترین راهکار برای جلوگیری از هرگونه ابهام و نزاع آتی است.

لیست جامع نصبیات (متعلقات) خانه که معمولاً به خریدار منتقل می شوند (با مثال های کاربردی)

همانطور که پیشتر گفته شد بسیاری از وسایل و تجهیزات به دلیل ماهیت ثابت خود و یا عرف رایج به عنوان نصبیات و متعلقات خانه شناخته شده و در زمان معامله به خریدار منتقل می شوند. در ادامه به تفکیک و با ذکر مثال های کاربردی به این موارد پرداخته می شود:

۳.۱. ساختار اصلی و تأسیسات ثابت

این دسته شامل عناصری است که بخش جدایی ناپذیری از خود بنا هستند و بدون آن ها ساختمان کارکرد اساسی خود را از دست می دهد یا دچار نقص جدی می شود. جداسازی این موارد بدون تخریب بخش هایی از ساختمان معمولاً غیرممکن است.

• درب ها و پنجره ها: تمامی درب های ورودی داخلی و درب های سرویس ها و همچنین تمامی پنجره های نصب شده با شیشه و فریم جزو نصبیات اصلی هستند.
• کلید و پریز: تمامی نقاط برق کلیدهای روشنایی و پریزهای برق و تلفن که جزء سیم کشی ساختمان محسوب می شوند.
• لوله کشی آب و فاضلاب: کلیه لوله کشی های داخل دیوار و روکار مربوط به آب سرد و گرم فاضلاب و سیستم های تخلیه.
• سیم کشی برق و تلفن: تمامی کابل کشی های برق و تلفن که در دیوارها و سقف تعبیه شده اند.
• آیفون تصویری یا صوتی: پنل داخلی و خارجی آیفون که برای ارتباط با درب ورودی ساختمان نصب شده است.
• سیستم اطفاء حریق: سنسورها دتکتورها و شیرآلات مربوط به سیستم اطفاء حریق (در صورت وجود و نصب دائمی).

۳.۲. تجهیزات گرمایشی و سرمایشی ثابت

این وسایل برای تأمین آسایش حرارتی ساکنین ضروری هستند و به سیستم های اصلی ساختمان متصل می باشند.

• پکیج و رادیاتور: واحد پکیج دیواری و تمامی رادیاتورهای نصب شده در فضاهای مختلف ملک.
• آبگرمکن دیواری یا مخزنی: در صورت نصب ثابت و اتصال به شبکه آب و گاز.
• شوفاژ مرکزی: کلیه اجزای مربوط به سیستم شوفاژ مرکزی (موتورخانه) و لوله کشی های آن.
• کولر گازی اسپلیت نصب شده: شامل یونیت داخلی و یونیت خارجی که به طور دائمی نصب شده اند و لوله کشی های مربوطه. (مدل های پرتابل جزو نصبیات نیستند).

۳.۳. تجهیزات آشپزخانه ثابت

آشپزخانه یکی از مهمترین بخش های خانه است و بسیاری از تجهیزات آن به طور معمول جزو نصبیات محسوب می شوند.

• کابینت ها: تمامی کابینت های زمینی دیواری و کمدی های مربوط به آشپزخانه سینک و صفحه روی کابینت.
• سینک ظرفشویی: سینک های تک لگنه یا دو لگنه که بر روی کابینت نصب شده اند.
• هود آشپزخانه: هودهای مکنده که بر روی اجاق گاز نصب می شوند.
• گاز صفحه ای توکار: اجاق گازهایی که به صورت توکار بر روی صفحه کابینت نصب شده اند.
• فر توکار و ماکروفر توکار: در صورت نصب دائمی در محل مخصوص خود در کابینت.
• شیرآلات آشپزخانه: شیر آب گرم و سرد سینک ظرفشویی.

۳.۴. متعلقات سرویس بهداشتی و حمام

تجهیزات این بخش ها نیز به دلیل نیازهای بهداشتی و اتصال به سیستم های آب و فاضلاب معمولاً جزو نصبیات تلقی می شوند.

• توالت فرنگی و ایرانی ثابت: هر دو نوع توالت که به سیستم فاضلاب و آب متصل هستند.
• روشویی و آینه باکس ثابت: روشویی های پایه دار یا کابینتی و آینه هایی که به دیوار چسبانده شده یا با پیچ محکم شده اند و باکس های دارویی ثابت.
• دوش و شیرآلات حمام: سردوش شیرآلات آب گرم و سرد حمام.
• وان و جکوزی توکار: در صورتی که به طور ثابت و جزء ساختار حمام نصب شده باشند.

۳.۵. سایر نصبیات و متعلقات عرفی

علاوه بر موارد فوق برخی دیگر از وسایل نیز بر حسب عرف یا نوع اتصال جزو نصبیات و متعلقات ملک شناخته می شوند.

• کمد دیواری: کمدها و قفسه هایی که به صورت توکار و دائمی در دیوارها تعبیه شده اند.
• جاکفشی توکار: جاکفشی هایی که به صورت ثابت و متصل به دیوار یا بخشی از دکوراسیون ورودی نصب شده اند.
• آینه های دیواری بزرگ و ثابت: آینه هایی که به صورت محکم به دیوار نصب شده و جداسازی آن ها به دیوار آسیب می رساند.
• پمپ آب: در صورتی که پمپ آب جزئی از تاسیسات اصلی ساختمان (مانند آپارتمان ها) برای تامین فشار آب باشد عموماً جزو متعلقات است.
• آنتن مرکزی: در صورت وجود و نصب برای تمامی واحدها.
• سیستم های تصفیه آب مرکزی: در صورتی که به لوله کشی اصلی ساختمان متصل باشند.

نکته کلیدی: ملاک اصلی انتقال ثابت بودن (نصب دائمی) و عدم امکان جداسازی بدون ایراد خسارت به ملک است. هر وسیله ای که برای جداسازی آن نیاز به ابزار خاص تخریب یا تعمیرات بعدی باشد به احتمال زیاد جزو نصبیات محسوب می شود.

مواردی که عموماً جزء نصبیات (متعلقات) خانه محسوب نمی شوند (با مثال های کاربردی)

در مقابل نصبیات و متعلقات ثابت بسیاری از وسایل موجود در خانه ماهیت منقول دارند و به عنوان جزئی از ملک فروخته شده تلقی نمی شوند. این وسایل عموماً قابلیت جابجایی آسان دارند و جداسازی آن ها به ملک آسیبی نمی رساند. شناخت این موارد نیز برای جلوگیری از بروز سوءتفاهمات ضروری است.

۴.۱. لوازم و وسایل منقول و قابل جابجایی

این دسته شامل وسایلی است که به راحتی می توان آن ها را از ملک خارج کرد و معمولاً به سلیقه و نیاز شخصی فروشنده یا خریدار بستگی دارد.

• مبلمان و سرویس خواب: تمامی اقلام مبلمان میزها صندلی ها تختخواب و سایر اثاثیه منزل.
• فرش و موکت های غیرچسبانده: قالی ها گلیم ها و موکت هایی که به کف چسبانده نشده اند و قابل حمل هستند.
• پرده ها و کرکره ها: پرده ها (شامل حریر توری کتان و…) و کرکره ها مگر اینکه در قرارداد به صراحت ذکر شده باشد که جزو معامله هستند (در برخی موارد ریل پرده ممکن است جزو نصبیات تلقی شود اما خود پرده خیر).
• تلویزیون و لوازم الکترونیکی: شامل تلویزیون سینمای خانگی سیستم صوتی کامپیوتر و سایر لوازم برقی قابل حمل.
• یخچال ماشین لباسشویی ماشین ظرفشویی: این وسایل اگرچه در آشپزخانه قرار دارند اما چون به راحتی قابل جابجایی هستند جزو نصبیات محسوب نمی شوند.
• لوستر و چراغ های آویز (غیرثابت و دکوری): لوسترهای بزرگ و کوچک چراغ های آویز و دیوارکوب های تزئینی مگر اینکه به طور خاص در قرارداد ذکر شوند (گاهی لوسترهای بسیار سنگین و خاص ممکن است با توافق جزو معامله قرار گیرند).
• تابلوهای نقاشی و هنری: هرگونه تابلوی نقاشی عکس یا اثر هنری که به دیوار آویزان است.
• گلدان ها و گیاهان آپارتمانی: تمامی گلدان ها چه بزرگ و چه کوچک که در فضاهای داخلی یا خارجی قرار دارند.

۴.۲. لوازم تزئینی و دکوری غیرثابت

این موارد همانطور که از نامشان پیداست جنبه تزئینی دارند و معمولاً به صورت موقت در فضا قرار می گیرند.

• اشیاء هنری و مجسمه ها: تندیس ها مجسمه های تزئینی ساعت های ایستاده و سایر اشیاء دکوری.
• آینه های کوچک و قابل حمل: آینه هایی که صرفاً به دیوار تکیه داده شده اند یا با قلاب های ساده آویزان هستند.

۴.۳. وسایل شخصی فروشنده

بدیهی است که تمامی لوازم شخصی فروشنده و اعضای خانواده اش از جمله لباس کتاب اسباب بازی مدارک و… جزو متعلقات ملک محسوب نمی شوند و فروشنده حق دارد آن ها را با خود ببرد.

۴.۴. محصولات کشاورزی و میوه های درختان

در مورد باغ ها و زمین های کشاورزی طبق ماده ۳۵۹ قانون مدنی محصولاتی که هنوز برداشت نشده اند (مانند میوه های روی درخت یا زراعت در حال رشد) جزو مبیع محسوب نمی شوند مگر اینکه در قرارداد به صراحت خلاف آن قید شده باشد. این قاعده برای جلوگیری از ابهامات در مورد زمان برداشت و مالکیت محصولات فصلی است.

بسیار مهم است که بدانید حتی در مورد وسایلی که عموماً جزو نصبیات نیستند توافق کتبی و صریح طرفین در قرارداد می تواند استثناء ایجاد کند. اگر خریدار و فروشنده بر سر انتقال یا عدم انتقال هر یک از این وسایل توافق کنند آن توافق معتبر و لازم الاجرا خواهد بود.

آیا فروشنده می تواند نصبیات (متعلقات) خانه فروخته شده را با خود ببرد؟ پیامدهای حقوقی

یکی از پرتکرارترین و حساس ترین پرسش ها در معاملات ملکی این است که آیا فروشنده پس از انعقاد قرارداد و پیش از تحویل ملک مجاز به برداشتن نصبیات یا متعلقات آن است؟ پاسخ این پرسش در گرو درک صحیح مبانی حقوقی و عرفی پیش تر ذکر شده است.

۵.۱. اصل کلی: ممنوعیت برداشتن متعلقات عرفی یا قراردادی

بر اساس اصل کلی حقوقی و مفاد مواد ۳۵۶ و ۳۶۰ قانون مدنی هر آنچه که بر حسب عرف و عادت جزء یا تابع مبیع شمرده شود و یا برای استفاده و بهره برداری از ملک لازم و ضروری باشد به خریدار تعلق می گیرد. این حکم حتی اگر در قرارداد بیع به صورت صریح ذکر نشده باشد و حتی اگر طرفین معامله از این عرف آگاهی نداشته باشند لازم الاجرا است. بنابراین فروشنده حق ندارد وسایلی را که عرفاً و قانوناً جزو نصبیات و متعلقات ملک محسوب می شوند با خود ببرد. برداشتن چنین وسایلی نقض تعهدات قراردادی و قانونی فروشنده تلقی می شود.

به عنوان مثال فروشنده نمی تواند پس از فروش خانه پکیج گرمایشی کابینت های آشپزخانه یا شیرآلات نصب شده را جدا کرده و با خود ببرد چرا که این موارد به وضوح جزو نصبیات و توابع مبیع هستند.

۵.۲. موارد مجاز برای برداشتن

تنها حالتی که فروشنده مجاز به برداشتن برخی از نصبیات یا متعلقات ملک است زمانی است که در قرارداد (مبایعه نامه) به صراحت و به صورت کتبی ذکر شده باشد که فلان وسیله یا تجهیز جزو نصبیات نیست و فروشنده حق برداشتن آن را دارد. در این صورت توافق طرفین بر عرف و قانون مقدم است و فروشنده می تواند آن وسایل مشخص را از ملک خارج کند. این شرط باید واضح بدون ابهام و با جزئیات کامل در متن قرارداد درج شود تا از هرگونه تفسیر نادرست و اختلاف بعدی جلوگیری شود.

همچنین فروشنده مجاز به برداشتن وسایلی است که اصولاً و بر حسب عرف جزو نصبیات و متعلقات خانه محسوب نمی شوند (مانند مبلمان یخچال یا لوسترهای غیرثابت). در این موارد نیز برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم می توان در قرارداد به عدم انتقال آن ها اشاره کرد.

۵.۳. پیامدهای حقوقی برداشتن غیرقانونی

در صورتی که فروشنده نصبیات یا متعلقات ملک را که به لحاظ عرفی یا قراردادی به خریدار تعلق دارد به صورت غیرقانونی از ملک خارج کند خریدار حق اقامه دعوی علیه وی را خواهد داشت. این دعوی می تواند شامل یکی از موارد زیر باشد:

• الزام به استرداد عین: خریدار می تواند از دادگاه بخواهد که فروشنده را ملزم به بازگرداندن همان وسایل برداشته شده به ملک کند. این گزینه در صورتی امکان پذیر است که وسایل از بین نرفته باشند و قابلیت بازگرداندن و نصب مجدد داشته باشند.
• مطالبه خسارت یا قیمت: اگر وسایل برداشته شده قابل استرداد نباشند (مثلاً از بین رفته یا فروخته شده باشند) و یا بازگرداندن آن ها معقول نباشد خریدار می تواند مطالبه خسارت وارده را (معادل قیمت روز آن وسایل) از فروشنده نماید.
• مسئولیت فروشنده در قبال خسارات وارده به ملک: اگر جداسازی نصبیات توسط فروشنده به بنای ملک خسارت وارد کرده باشد (مثلاً تخریب دیوار لوله کشی یا سیم کشی) فروشنده علاوه بر تکلیف به استرداد یا جبران قیمت نصبیات مسئول جبران خسارت وارده به خود ملک نیز خواهد بود.

برای پیگیری قانونی خریدار می تواند ابتدا از طریق ارسال اظهارنامه به فروشنده خواستار بازگرداندن وسایل یا جبران خسارت شود. در صورت عدم تمکین فروشنده خریدار می تواند با مراجعه به مراجع قضایی (دادگاه عمومی حقوقی) و ارائه مستندات (مبایعه نامه شهادت شهود عکس و فیلم از وضعیت اولیه ملک) دعوی خود را اقامه کند. حضور وکیل متخصص در امور ملکی در این فرآیند می تواند به تسریع و صحت پیگیری حقوقی کمک شایانی نماید.

نکات کاربردی برای پیشگیری از اختلافات در معاملات ملک

پیشگیری همواره بهتر از درمان است به ویژه در معاملاتی با ارزش بالا مانند خرید و فروش ملک. با رعایت برخی نکات کاربردی و توجه به جزئیات می توان از بروز بسیاری از اختلافات مربوط به نصبیات و متعلقات خانه جلوگیری کرد و معامله ای شفاف و رضایت بخش را رقم زد.

۶.۱. تنظیم دقیق و شفاف مبایعه نامه

مبایعه نامه سندی است که تمامی حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می کند و از این رو نقش حیاتی در جلوگیری از اختلافات دارد. در نگارش مبایعه نامه باید به نکات زیر توجه کرد:

• توصیه به تهیه لیست پیوست نصبیات: بهترین و مطمئن ترین راهکار تهیه یک لیست جامع و دقیق از تمامی نصبیات و متعلقات موجود در ملک است. این لیست باید به عنوان پیوست مبایعه نامه با جزئیات کامل (مثلاً ذکر برند رنگ یا مدل برخی اقلام مهم) تهیه شود و به امضای خریدار و فروشنده برسد. این لیست می تواند شامل مواردی باشد که قرار است بمانند و همچنین مواردی که فروشنده قصد برداشتن آن ها را دارد.
• استفاده از عبارات جامع و سپس ذکر استثنائات: می توان در مبایعه نامه بندی با این مضمون درج کرد: «ملک با تمامی نصبیات و متعلقات موجود در آن از قبیل (و سپس ذکر چند نمونه برجسته مانند کابینت پکیج شیرآلات و…) فروخته می شود. استثنائات این قاعده به شرح پیوست شماره ۱ (لیست اقلامی که فروشنده برمی دارد) می باشد.» این رویکرد جامعیت را تضمین کرده و سپس به موارد خاص می پردازد.

۶.۲. بازدید دقیق از ملک و تهیه مستندات

پیش از امضای قرارداد نهایی خریدار باید با دقت تمام از ملک بازدید کند و تمامی نصبیات و متعلقات مورد نظر خود را بررسی نماید:

• عکس برداری و فیلم برداری: توصیه می شود خریدار از تمامی قسمت های ملک به خصوص آشپزخانه حمام سرویس بهداشتی و سایر نقاطی که نصبیات مهمی در آنجا نصب شده است عکس و فیلم تهیه کند. این مستندات می توانند در صورت بروز اختلاف به عنوان مدرک اثباتی عمل کنند.
• مستندسازی وضعیت ملک در زمان تنظیم قرارداد: در صورت امکان می توان تاریخ و زمان بازدید را در قرارداد ذکر کرد و به وضعیت موجود ملک در آن زمان ارجاع داد.

۶.۳. مشاوره با وکیل متخصص املاک

در معاملات با ارزش بالا و برای جلوگیری از خطاهای احتمالی بهره گیری از مشاوره حقوقی تخصصی بسیار حائز اهمیت است:

• بررسی مفاد قرارداد: یک وکیل متخصص می تواند مبایعه نامه را از جنبه های حقوقی بررسی کرده و اطمینان حاصل کند که تمامی بندها به ویژه در مورد نصبیات به درستی و شفافیت کامل درج شده اند.
• ارائه راهکارهای حقوقی: در صورت بروز اختلاف وکیل می تواند بهترین راهکار حقوقی را برای پیگیری حقوق طرفین ارائه دهد.

۶.۴. توجه به عرف منطقه و پرس وجو از مشاورین باتجربه

همانطور که ذکر شد عرف نقش مهمی در تعیین نصبیات دارد. بنابراین:

• شناخت عرف محلی: به ویژه در مناطق مختلف جغرافیایی (مانند شمال یا جنوب کشور) که ممکن است عرف ها در مورد برخی وسایل متفاوت باشد پرس وجو از افراد مطلع و بومی اهمیت دارد.
• مشاوره با مشاورین املاک با تجربه: مشاورین املاک مجرب و معتمد به دلیل تجربه کاری خود با عرف منطقه آشنایی کامل دارند و می توانند راهنمایی های ارزشمندی ارائه دهند.

۶.۵. اهمیت صداقت و شفافیت در گفتگوهای اولیه

بسیاری از اختلافات از عدم صداقت یا عدم شفافیت در ابتدای مذاکرات ناشی می شوند. خریدار و فروشنده باید از همان ابتدا انتظارات و خواسته های خود را در مورد نصبیات و متعلقات ملک به صورت شفاف مطرح کنند. این گفتگوهای اولیه می تواند بستری برای توافقات کتبی بعدی باشد و از بروز سوءتفاهم در مراحل پایانی معامله جلوگیری کند.

نتیجه گیری

موضوع نصبیات خانه در معاملات ملکی فراتر از یک جزئیات ساده به یکی از چالش برانگیزترین مسائل در فرآیند خرید و فروش ملک تبدیل شده است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی به بررسی ابعاد حقوقی و عرفی این مفهوم پرداخت. در طول این مطلب شاهد بودیم که «نصبیات» به وسایل ثابت و متصل به بنا اطلاق می شود که جداسازی آن ها به ملک آسیب می رساند «متعلقات» مفهومی گسترده تر است که شامل نصبیات و سایر وسایل عرفی می شود و «توابع مبیع» چارچوب حقوقی این مفاهیم در قانون مدنی را شکل می دهد.

مبانی قانونی به ویژه مواد ۳۵۶ تا ۳۶۰ قانون مدنی به وضوح نقش عرف و عادت و همچنین اراده صریح و کتبی طرفین را در تعیین تکلیف نصبیات برجسته می سازند. تأکید شد که در صورت عدم ذکر صریح در قرارداد عرف معیار اصلی تشخیص است اما توافق کتبی طرفین بر هر دو مقدم خواهد بود. لیست های جامع ارائه شده از نصبیات رایج و مواردی که عموماً نصبیات محسوب نمی شوند ابزاری کارآمد برای پیشگیری از ابهامات فراهم می آورند. در نهایت پیامدهای حقوقی برداشتن غیرقانونی نصبیات توسط فروشنده از جمله حق خریدار برای استرداد عین یا مطالبه خسارت مورد بررسی قرار گرفت.

برای انجام یک معامله ملکی ایمن و عاری از هرگونه اختلاف توصیه اکید می شود که خریداران و فروشندگان با دقت و آگاهی کامل عمل کنند. تنظیم یک مبایعه نامه شفاف تهیه لیست پیوست نصبیات با امضای طرفین بازدید دقیق و مستندسازی وضعیت ملک و در صورت لزوم مشاوره با وکیل متخصص املاک گام های حیاتی برای تضمین حقوق و جلوگیری از ضرر و زیان های احتمالی است. آگاهی و دقت در این حوزه نه تنها به نفع طرفین معامله است بلکه به ارتقاء شفافیت و اعتماد در کل بازار املاک کمک شایانی خواهد کرد.