نحوه گرفتن اجراییه چک
نحوه گرفتن اجراییه چک
برای گرفتن اجراییه چک دارنده چک برگشتی باید ابتدا گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کرده و سپس با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی درخواست صدور اجراییه را بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک ثبت کند. دادگاه پس از بررسی مدارک بدون نیاز به دادرسی ماهوی دستور اجراییه را صادر می کند تا صادرکننده چک ظرف ۱۰ روز نسبت به پرداخت اقدام کند.
چک به عنوان یک سند تجاری ابزاری مطمئن برای پرداخت محسوب می شود که در روابط اقتصادی و تجاری جایگاه ویژه ای دارد. با این حال معضل چک های برگشتی همواره یکی از چالش های اصلی در نظام مالی و حقوقی کشور بوده است. در مواجهه با عدم پرداخت وجه چک در سررسید دارنده چک با مسیرهای قانونی متعددی برای وصول مطالبات خود روبرو می شود که یکی از سریع ترین و مؤثرترین آن ها درخواست صدور اجراییه چک است. قانون جدید صدور چک (مصوب ۱۳۹۷) با هدف کاهش پرونده های قضایی و تسهیل وصول مطالبات تحولات قابل توجهی در این زمینه ایجاد کرده که صدور اجراییه فوری برای چک های صیادی از جمله مهمترین آن هاست.
این مقاله با رویکردی تخصصی و کاربردی به بررسی تمامی ابعاد نحوه گرفتن اجراییه چک می پردازد. هدف ارائه یک راهنمای جامع و گام به گام است که به دارنده چک کمک کند تا با آگاهی کامل از شرایط مراحل روش ها هزینه ها و نکات حقوقی مربوطه در سریع ترین زمان ممکن به حقوق خود دست یابد. از تفاوت های اجراییه ثبتی و دادگاهی گرفته تا اقدامات پس از صدور اجراییه و اهمیت نقش وکیل متخصص تمامی جزئیات مورد نیاز برای پیگیری موفقیت آمیز مطالبات در این نوشتار تبیین خواهد شد.
اجراییه چک چیست و چه مزیتی دارد؟
اجراییه چک در اصطلاح حقوقی دستور قضایی است که پس از احراز شرایط قانونی بدون نیاز به رسیدگی ماهوی به اصل دین و اثبات طلب جهت وصول وجه چک برگشتی صادر می شود. ماهیت این دستور همانند یک حکم قطعی دادگاه است که قابلیت اجرا دارد و به دارنده چک این امکان را می دهد تا بدون طی فرآیندهای طولانی دادرسی مستقیماً به مرحله اجرای حکم وارد شود.
مزیت کلیدی اجراییه چک در مقایسه با طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه یا شکایت کیفری در سرعت و سهولت فرآیند آن نهفته است. در دعوای حقوقی دارنده چک باید از ابتدا تا انتها مراحل دادرسی را طی کند که شامل تقدیم دادخواست تعیین وقت رسیدگی تبادل لوایح حضور در جلسات دادگاه و در نهایت صدور رأی است. این فرآیند ممکن است ماه ها به طول انجامد. شکایت کیفری نیز اگرچه در مواردی منجر به مجازات صادرکننده می شود اما تنها در شرایط خاصی (مانند عدم گذشت مدت قانونی) قابل طرح است و لزوماً به وصول وجه چک نمی انجامد.
در مقابل در نحوه گرفتن اجراییه چک دادگاه فقط به انطباق مدارک با شرایط قانونی صدور اجراییه بسنده می کند و وارد ماهیت اختلاف (مثلاً علت عدم پرداخت یا وجود رابطه حقوقی) نمی شود. این ویژگی باعث می شود تا زمان وصول مطالبات به طرز چشمگیری کاهش یابد و دارنده چک بتواند در مدت زمان کوتاه تری نسبت به توقیف اموال و دریافت طلب خود اقدام کند.
اجراییه چک مسیری سریع و مستقیم برای وصول مطالبات از طریق مراجع قضایی است که نیاز به دادرسی ماهوی را مرتفع می سازد و این مهمترین مزیت آن به شمار می رود.
شرایط اساسی برای صدور اجراییه فوری چک بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک
قانون جدید صدور چک که در سال ۱۳۹۷ به تصویب رسید با اصلاح ماده ۲۳ فرآیند صدور اجراییه را برای چک های برگشتی (به ویژه چک های صیادی) به طرز چشمگیری تسهیل کرد. برای آنکه دارنده چک بتواند از مزیت صدور اجراییه فوری چک بهره مند شود لازم است شرایط زیر رعایت شده باشد:
- ثبت چک در سامانه صیاد و دارا بودن کد رهگیری: این مهمترین شرط برای چک های جدید است. چک های صیادی که از سال ۱۳۹۸ صادر می شوند باید در سامانه صیاد ثبت و تأیید شده باشند و گواهی عدم پرداخت آن ها نیز حاوی کد رهگیری یکتا باشد. بدون این کد رهگیری امکان صدور اجراییه فوری وجود نخواهد داشت. این شرط برای چک های قدیمی (غیرصیادی) که قبل از سال ۱۳۹۸ صادر شده اند صادق نیست.
- چک نباید سفید امضا باشد: یعنی تمامی اطلاعات اساسی چک از قبیل مبلغ تاریخ و نام ذی نفع باید هنگام صدور توسط صادرکننده تکمیل شده باشد. اگر چک به صورت سفید امضا صادر شده باشد امکان صدور اجراییه فوری وجود نخواهد داشت.
- متن چک نباید مشروط به تحقق امری باشد: اگر در متن چک قید شده باشد که وصول وجه آن منوط به انجام یک معامله خاص ارائه خدمتی مشخص یا وقوع رویدادی معین است چک مشروط محسوب شده و دارنده آن نمی تواند از طریق اجراییه فوری اقدام کند.
- چک نباید به عنوان تضمین یا تعهد صادر شده باشد: چک هایی که بابت ضمانت انجام یک قرارداد تعهد یا وثیقه صادر شده اند مشمول ماده ۲۳ قانون صدور چک نیستند. در این موارد دارنده چک ابتدا باید ثابت کند که تعهد اصلی محقق نشده یا ضمانت به اجرا درآمده است که این امر مستلزم طرح دعوای حقوقی مجزا خواهد بود. به عنوان مثال اگر چک بابت تضمین تخلیه ملک یا انجام یک پروژه صادر شده باشد و این موضوع در متن چک قید یا با دلایل محکمه پسند اثبات شود صدور اجراییه فوری ممکن نیست.
- چک باید دارای تاریخ معتبر باشد و بدون تاریخ یا با تاریخ غیرقانونی نباشد: تاریخ سررسید چک باید مشخص و قانونی باشد. در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ آن به صورت غیرقانونی (مثلاً تاریخ مقدم بر تاریخ صدور واقعی) درج شده است امکان صدور اجراییه فوری از بین می رود.
- نباید دستور عدم پرداخت موقت صادر شده باشد: بر اساس ماده ۱۴ قانون صدور چک صادرکننده می تواند در صورت مفقودی سرقت جعل خیانت در امانت یا کلاهبرداری دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد. در این شرایط دارنده چک نمی تواند از طریق اجراییه فوری اقدام کند مگر اینکه دعوای مرتبط با دستور عدم پرداخت در مراجع قضایی مطرح و پیگیری شده باشد و حکم بر بی اعتباری دستور صادر شده باشد.
نکته حیاتی: عدم رعایت هر یک از شرایط فوق به معنای آن نیست که دارنده چک نمی تواند به وجه خود دست یابد بلکه بدین معناست که امکان صدور اجراییه فوری چک از طریق ماده ۲۳ قانون صدور چک وجود ندارد و دارنده باید از طریق طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه (که فرآیندی طولانی تر و با نیاز به پرداخت هزینه دادرسی بالاتری است) یا در موارد خاص از طریق شکایت کیفری اقدام کند.
بررسی روش های درخواست اجراییه چک: دادگاه یا اداره ثبت؟
برای نحوه گرفتن اجراییه چک دو مسیر اصلی قانونی وجود دارد که دارنده چک برگشتی می تواند برای وصول مطالبات خود انتخاب کند: از طریق دادگاه های عمومی حقوقی و از طریق اداره ثبت اسناد و املاک. انتخاب هر یک از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارد که در ادامه به تفصیل بررسی می شود.
الف) درخواست اجراییه از طریق دادگاه (روش ارجح در قانون جدید)
با تصویب قانون جدید صدور چک در سال ۱۳۹۷ مسیر دادگاه برای صدور اجراییه چک به طور قابل توجهی تسهیل و تسریع شده و به روشی کارآمدتر تبدیل گشته است.
-
مزایا:
- سرعت بالاتر: دادگاه پس از بررسی شکلی مدارک و احراز شرایط ماده ۲۳ قانون چک بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی و رسیدگی ماهوی دستور اجراییه را صادر می کند.
- امکان توقیف تمامی اموال: از طریق دادگاه امکان توقیف انواع اموال منقول و غیرمنقول (اعم از دارای سند رسمی یا فاقد سند رسمی مانند خودرو و موجودی حساب های بانکی) وجود دارد.
- امکان ممنوع الخروجی: دارنده چک می تواند پس از صدور اجراییه و در صورت عدم پرداخت وجه درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده چک را مطرح کند.
- عدم نیاز به گواهی مطابقت امضا: برخلاف اداره ثبت دادگاه برای صدور اجراییه چک نیازی به گواهی مطابقت امضا از سوی بانک ندارد که این خود باعث تسریع فرآیند می شود.
- اقدام علیه سایر مسئولین (در صورت نیاز): اگرچه اجراییه فوری فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب صادر می شود اما از طریق دادگاه می توان دعوای مطالبه وجه را علیه ظهرنویس و ضامن نیز مطرح کرد.
- صلاحیت: درخواست صدور اجراییه چک تنها در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی است. دادگاه های شورای حل اختلاف حتی برای مبالغ کمتر از نصاب قانونی خود صلاحیت صدور اجراییه فوری چک را ندارند و باید درخواست به دادگاه عمومی حقوقی ارجاع شود.
- روند کلی: دارنده چک پس از دریافت گواهی عدم پرداخت با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه را ثبت می کند. سپس پرونده به دادگاه صالح ارسال شده و دادگاه پس از بررسی شکلی دستور اجراییه را صادر می کند.
ب) درخواست اجراییه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
روش ثبتی که در گذشته رایج تر بود امروزه با توجه به تغییرات قانون چک و مزایای روش دادگاه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و دارای محدودیت هایی است.
- مزایا: در موارد خاص و برای اموال دارای سند رسمی (مانند ملک ثبت شده) می تواند فرآیند اجرایی را مستقیم تر کند اما عموماً مزیت چشمگیری نسبت به دادگاه ندارد.
-
معایب و محدودیت ها:
- کندتر از دادگاه: فرآیند اجراییه ثبتی معمولاً طولانی تر از روش دادگاه است.
- فقط برای اموال دارای سند رسمی: اداره ثبت تنها قادر به توقیف اموالی است که دارای سند رسمی بوده و در ادارات ثبت به نام بدهکار ثبت شده باشند (مانند املاک).
- لاشه چک نزد ثبت می ماند: پس از ثبت درخواست اجراییه لاشه چک نزد اداره ثبت باقی می ماند و دارنده دیگر نمی تواند با همان چک از طریق دادگاه دعوای حقوقی یا کیفری مطرح کند.
- عدم امکان اقدام علیه ظهرنویس و ضامن: اجراییه ثبتی تنها علیه صادرکننده چک صادر می شود و نمی توان علیه ظهرنویس یا ضامن چک اقدام کرد.
- نیاز به گواهی مطابقت امضا از بانک: یکی از شروط اصلی اجراییه ثبتی گواهی بانک مبنی بر مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک است که اخذ آن می تواند زمان بر باشد.
نتیجه گیری: انتخاب روش مناسب
با توجه به مزایای بارز روش دادگاه (سرعت امکان توقیف همه اموال ممنوع الخروجی و عدم نیاز به مطابقت امضا) و محدودیت های روش ثبتی به خصوص برای چک های صیادی و بر اساس قانون جدید چک روش درخواست اجراییه از طریق دادگاه عمومی حقوقی ارجحیت دارد و توصیه می شود. این روش مسیر وصول مطالبات را هموارتر و سریع تر می سازد.
| ویژگی | روش دادگاه | روش اداره ثبت |
|---|---|---|
| سرعت | بالاتر و سریع تر | کندتر |
| توقیف اموال | اموال منقول و غیرمنقول (با سند و بدون سند) | فقط اموال دارای سند رسمی |
| ممنوع الخروجی | امکان پذیر است | امکان پذیر نیست |
| اقدام علیه ظهرنویس/ضامن | امکان طرح دعوای مجزا | امکان پذیر نیست |
| نیاز به مطابقت امضا | ندارد | دارد |
| لاشه چک | نزد دارنده باقی می ماند | نزد اداره ثبت می ماند |
راهنمای گام به گام دریافت اجراییه چک از طریق دادگاه
برای موفقیت در نحوه گرفتن اجراییه چک از طریق مراجع قضایی رعایت مراحل زیر به صورت دقیق و گام به گام ضروری است. این مراحل برای چک هایی که واجد شرایط ماده ۲۳ قانون صدور چک هستند اعمال می شود:
گام ۱: دریافت گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک
اولین و اساسی ترین قدم مراجعه به بانک صادرکننده چک (بانک محال علیه) و درخواست دریافت گواهی عدم پرداخت است. این گواهی سندی رسمی است که نشان می دهد وجه چک در تاریخ سررسید در حساب صادرکننده موجود نبوده یا به دلایل قانونی دیگری (مانند مسدودی حساب) قابل پرداخت نبوده است.
- لزوم درج کد رهگیری: برای چک های صیادی بانک موظف است علاوه بر مهر برگشت کد رهگیری مربوط به عدم پرداخت را نیز بر روی گواهی درج کند. این کد رهگیری برای پیگیری های بعدی در سامانه قوه قضاییه الزامی است.
- مهلت قانونی برای مراجعه به بانک: اگرچه قانون جدید چک مهلت خاصی برای برگشت زدن چک جهت صدور اجراییه فوری در نظر نگرفته است اما برای استفاده از امتیازات دیگر (مانند شکایت کیفری که در این مقاله موضوعیت ندارد) و جلوگیری از ایجاد ابهام یا مرور زمان توصیه می شود در اسرع وقت (حداکثر ظرف ۶ ماه از تاریخ سررسید) به بانک مراجعه و چک را برگشت بزنید.
گام ۲: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم
پیش از مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی لازم است مدارک زیر را آماده کنید:
- اصل چک برگشتی: این مهمترین مدرک است که نشان دهنده طلب شماست.
- اصل گواهی عدم پرداخت: که از بانک دریافت کرده اید و حاوی مهر برگشت و در مورد چک های صیادی کد رهگیری است.
- کارت ملی دارنده چک: جهت احراز هویت.
- در صورت داشتن وکیل وکالتنامه وکیل دادگستری: که نشان دهنده نمایندگی قانونی وکیل است.
گام ۳: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت درخواست اجراییه
با در دست داشتن مدارک فوق به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این دفاتر درخواست شما به صورت الکترونیکی ثبت و به دادگاه صالح ارسال می شود:
- نحوه تکمیل فرم درخواست: کارشناس دفتر خدمات قضایی اطلاعات مربوط به چک صادرکننده و دارنده را در فرم مخصوص درخواست اجراییه ثبت می کند.
- انتخاب دادگاه صالح: دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست اجراییه چک دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت صادرکننده چک یا محل صدور چک (بانک محال علیه) یا محل انعقاد قرارداد و ایفای تعهد (در صورت وجود) است. دارنده چک می تواند از بین این موارد دادگاه مورد نظر خود را انتخاب کند.
گام ۴: بررسی مدارک توسط دادگاه و صدور دستور اجراییه
پس از ثبت درخواست در دفاتر خدمات قضایی پرونده به شعبه دادگاه عمومی حقوقی ارجاع می شود. قاضی شعبه:
- مدارک ارائه شده (چک و گواهی عدم پرداخت) را از نظر شکلی بررسی می کند.
- احراز می کند که چک واجد شرایط ماده ۲۳ قانون صدور چک است (یعنی سفید امضا مشروط یا تضمینی نیست و دارای کد رهگیری است).
- پس از تأیید شرایط بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی و شنیدن دفاعیات صادرکننده دستور صدور اجراییه چک را صادر می کند.
گام ۵: ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک
پس از صدور دستور اجراییه این دستور از طریق سامانه ابلاغ الکترونیک (ثنا) به صادرکننده چک ابلاغ می شود. از زمان ابلاغ صادرکننده چک ۱۰ روز مهلت دارد تا وجه چک را به حساب اعلام شده توسط دادگاه (یا حساب دارنده چک) واریز کند. اگر صادرکننده در این مهلت اقدام به پرداخت کند پرونده مختومه می شود.
اقدامات پس از صدور و ابلاغ اجراییه چک: وصول طلب و توقیف اموال
پس از اینکه دستور اجراییه چک صادر و به صادرکننده چک ابلاغ شد یک مهلت ۱۰ روزه برای او در نظر گرفته می شود تا وجه چک را پرداخت کند. این مرحله بسیار حیاتی است و تعیین کننده اقدامات بعدی دارنده چک خواهد بود.
مهلت ۱۰ روزه صادرکننده برای پرداخت
از زمان ابلاغ اجراییه از طریق سامانه ثنا صادرکننده چک (محکوم علیه) فرصت دارد که ظرف ده روز کاری نسبت به پرداخت کامل مبلغ چک اقدام کند. این پرداخت باید به حساب بانکی که توسط دادگاه در اجراییه تعیین شده صورت گیرد. در صورتی که مبلغ به موقع پرداخت شود پرونده اجراییه مختومه و دارنده چک به طلب خود می رسد.
پس از انقضای مهلت ۱۰ روزه و عدم پرداخت
اگر مهلت ۱۰ روزه منقضی شود و صادرکننده چک وجه را پرداخت نکند دارنده چک (محکوم له) می تواند درخواست ارسال پرونده به واحد اجرای احکام را مطرح کند. این اقدام معمولاً ۱۲ روز پس از ابلاغ اجراییه (پس از اتمام مهلت ۱۰ روزه و گذشت زمان اداری) امکان پذیر است. مراحل بعدی به شرح زیر خواهد بود:
- مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری: پس از انقضای مهلت دارنده چک باید به واحد اجرای احکام دادگستری مراجعه کرده و درخواست تشکیل پرونده اجرایی را بدهد.
- تشکیل پرونده اجرایی: با تشکیل پرونده در اجرای احکام فرآیند عملی وصول طلب آغاز می شود.
اقدامات قابل انجام توسط دارنده چک برای وصول طلب
پس از تشکیل پرونده در اجرای احکام و عدم پرداخت وجه چک دارنده می تواند از طریق واحد اجرای احکام اقدامات قانونی زیر را برای توقیف اموال و وصول مطالبات خود انجام دهد:
- توقیف اموال محکوم علیه (استعلام سه گانه): این یکی از مؤثرترین راه ها برای وصول طلب است. دارنده چک می تواند درخواست استعلام و توقیف اموال صادرکننده را مطرح کند. این استعلام ها شامل موارد زیر می شود:
- استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی و توقیف هرگونه ملک و مستغلات ثبت شده به نام صادرکننده چک.
- استعلام از راهنمایی و رانندگی: برای شناسایی و توقیف خودروهای ثبت شده به نام صادرکننده چک.
- استعلام و مسدودسازی حساب های بانکی: برای شناسایی تمامی حساب های بانکی صادرکننده در بانک های مختلف و توقیف موجودی آن ها.
- درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده چک: در صورتی که صادرکننده از پرداخت وجه چک امتناع کند و دارنده چک بیم فرار او را داشته باشد می تواند از طریق واحد اجرای احکام درخواست ممنوع الخروجی وی را مطرح کند.
- درخواست جلب صادرکننده چک: در شرایطی که با وجود استعلامات و تحقیقات کافی هیچ مال قابل توقیفی از صادرکننده چک شناسایی نشود یا اموال موجود کفاف مبلغ چک را ندهد دارنده چک می تواند درخواست جلب (بازداشت) صادرکننده را از دادگاه مطالبه کند تا از این طریق بدهکار تحت فشار قرار گرفته و نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام نماید.
نکته مهم: مستثنیات دین
لازم است بدانید که همه اموال بدهکار قابل توقیف نیستند. قانون مواردی را به عنوان مستثنیات دین برشمرده است که تحت هیچ شرایطی نمی توان آن ها را توقیف کرد. این موارد شامل منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار باشد لوازم ضروری زندگی ابزار و وسایل کار و امرار معاش مبلغ ودیعه مسکن (در صورت اجاره نشینی) و در برخی موارد حقوق و مزایای کارمندان تا یک سوم می شود. هدف از این قانون تضمین حداقل های زندگی برای بدهکار است تا او در اثر توقیف اموال به وضعیت بحرانی نیفتد.
هزینه های مربوط به فرآیند اجراییه چک
آگاهی از هزینه های گرفتن اجراییه چک برای هر دارنده چک برگشتی حائز اهمیت است. این هزینه ها بسته به مسیر انتخابی (دادگاه یا اداره ثبت) و مراحل پیگیری می تواند متفاوت باشد:
- هزینه دادرسی برای درخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه: یکی از مزایای مهم قانون جدید چک این است که در مرحله درخواست صدور اجراییه فوری چک از طریق دادگاه نیاز به پرداخت هزینه دادرسی به نسبت مبلغ چک (که برای دعوای حقوقی مطالبه وجه معمولاً ۳.۵% در مرحله بدوی و ۴.۵% در مراحل تجدیدنظر است) وجود ندارد. در این مرحله فقط هزینه های جزئی مانند هزینه ابلاغ و ثبت درخواست در دفاتر خدمات قضایی دریافت می شود که مبلغ آن ناچیز است.
- هزینه اجرای حکم (نیم عشر اجرایی): اصلی ترین هزینه اجرایی نیم عشر اجرایی است که معادل ۵% از مبلغ محکوم به (وجه چک) می باشد. این مبلغ پس از صدور اجراییه و در صورتی که صادرکننده چک در مهلت قانونی (۱۰ روز) وجه را پرداخت نکند از محکوم علیه (صادرکننده چک) اخذ می شود و به حساب دولت واریز می گردد. در صورتی که دارنده چک مجبور به پیگیری در اجرای احکام شود و در نهایت موفق به وصول طلب خود شود این نیم عشر از محکوم علیه اخذ و به صندوق دولت واریز خواهد شد. در برخی موارد و در صورت عدم توانایی محکوم علیه ممکن است از دارنده چک مطالبه شود که بعداً از بدهکار قابل مطالبه است.
- هزینه حق الوکاله وکیل: در صورتی که دارنده چک تصمیم به استفاده از خدمات وکیل متخصص بگیرد باید هزینه حق الوکاله را نیز در نظر داشته باشد. این هزینه بر اساس تعرفه مصوب قوه قضاییه و توافق بین وکیل و موکل تعیین می شود که بستگی به مبلغ چک پیچیدگی پرونده و مراحل پیگیری دارد.
- هزینه های جانبی: برخی هزینه های دیگر نیز ممکن است در طول فرآیند اجراییه پیش آید از جمله:
- هزینه های مربوط به استعلام اموال (اداره ثبت راهنمایی و رانندگی بانک ها).
- هزینه های کارشناسی (در صورت نیاز به ارزیابی اموال توقیف شده).
- هزینه های مربوط به اقدامات توقیفی مانند توقیف پلاک خودرو یا مسدودی حساب.
- هزینه های انتشار آگهی (در صورت نیاز به مزایده اموال).
توضیح تکمیلی: لازم به ذکر است که پرداخت ۳.۵% یا ۴.۵% هزینه دادرسی تنها زمانی مطرح می شود که دارنده چک به جای درخواست اجراییه فوری (ماده ۲۳) اقدام به طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک در دادگاه کند. در این صورت با توجه به مالی بودن دعوا هزینه دادرسی بر اساس مبلغ خواسته محاسبه و دریافت می شود.
نکات حقوقی مهم و ابهامات رایج پیرامون اجراییه چک
در فرآیند نحوه گرفتن اجراییه چک آگاهی از نکات حقوقی دقیق و پاسخ به سوالات رایج می تواند از بروز مشکلات و اتلاف وقت جلوگیری کند. در ادامه به مهمترین این نکات اشاره می شود:
- امکان اقدام علیه ظهرنویس یا ضامن چک: اجراییه فوری بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک صرفاً علیه صادرکننده چک و صاحب حساب قابل صدور است. بنابراین دارنده چک نمی تواند از این طریق علیه ظهرنویسان (کسانی که پشت چک را امضا کرده اند) یا ضامنان چک اقدام کند. برای مطالبه وجه از ظهرنویسان و ضامنان باید یک دعوای حقوقی مجزا در دادگاه صالح مطرح شود.
- امکان طرح دعوای اعسار توسط صادرکننده چک: پس از ابلاغ اجراییه و در مهلت قانونی (۱۰ روزه یا حتی پس از آن) صادرکننده چک می تواند با ارائه دلایل و مدارک کافی درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را به دادگاه تقدیم کند (بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی). در صورت پذیرش اعسار دادگاه برای بدهکار تقسیط بدهی تعیین می کند و او مکلف به پرداخت اقساطی خواهد بود.
- خسارت تأخیر تأدیه: اجراییه فوری چک فقط برای اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل (در صورت وجود) صادر می شود. خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد) با این روش قابل وصول نیست و دارنده چک باید برای مطالبه آن دعوای حقوقی جداگانه ای مطرح کند. مطابق با رأی وحدت رویه شماره ۸۱۲ مورخ ۰۱/۰۴/۱۴۰۰ هیأت عمومی دیوان عالی کشور مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک تاریخ سررسید چک است و از شمول ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی خارج است.
- اجراییه برای چک های قدیمی و غیرصیادی: برای چک هایی که قبل از سال ۱۳۹۸ صادر شده اند و جزء چک های صیادی نیستند امکان صدور اجراییه فوری بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک وجود دارد مشروط بر اینکه:
- در گواهی عدم پرداخت کد رهگیری (که توسط بانک مرکزی برای چک های قدیمی صادر می شود) درج شده باشد.
- از تاریخ صدور چک یا تاریخ گواهی عدم پرداخت بیش از پنج سال سپری نشده باشد.
- فوت صادرکننده چک: در صورت فوت صادرکننده چک دارنده می تواند درخواست صدور اجراییه را به طرفیت ورثه متوفی مطرح کند. البته در این خصوص رعایت قوانین امور حسبی (مواد ۲۲۶ ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی) مبنی بر لزوم پذیرش ترکه توسط ورثه و پرداخت دیون از محل ترکه الزامی است.
- انتقال چک پس از برگشت: در خصوص اینکه آیا شخصی که چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت به او منتقل شده است می تواند درخواست صدور اجراییه کند یا خیر اختلاف نظر وجود دارد. رویه غالب قضایی و نظریه مشورتی قوه قضاییه (مانند نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۴/۱۲۴ مورخه ۲۹/۰۴/۱۴۰۴) بر این است که منتقل الیه پس از برگشت دارنده قانونی به معنای ماده ۲۳ قانون صدور چک محسوب نشده و درخواست اجراییه از او پذیرفته نمی شود. در این حالت منتقل الیه باید از طریق طرح دعوای حقوقی اقدام کند.
- اعتراض به اجراییه صادره: صادرکننده چک می تواند در شرایط خاص به اجراییه صادره اعتراض کند. به عنوان مثال اگر چک واقعاً مشروط تضمینی یا سفید امضا بوده و دادگاه بدون توجه به این موضوع اجراییه صادر کرده باشد بدهکار می تواند با طرح دعوای ابطال اجراییه در دادگاه صالح نسبت به بطلان اجراییه اقدام کند. در صورت اثبات ادعا اجراییه باطل خواهد شد.
- دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴ قانون صدور چک): اگر صادرکننده چک به دلیل مفقودی سرقت جعل یا کلاهبرداری دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد مکلف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور دعوای حقوقی یا کیفری مربوطه را در مراجع قضایی مطرح و گواهی آن را به بانک تحویل دهد. در غیر این صورت بانک پس از انقضای مهلت یک هفته وجه چک را پرداخت خواهد کرد و دارنده می تواند درخواست اجراییه کند.
- عدم نیاز به گواهی مطابقت امضا در دادگاه: یکی از تفاوت های مهم نحوه گرفتن اجراییه چک از طریق دادگاه و ثبت این است که دادگاه برای صدور اجراییه نیازی به گواهی بانک مبنی بر مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک ندارد. این گواهی تنها برای اجراییه ثبتی الزامی است.
- چک موردی: کلیه قوانین و مقررات مربوط به چک های عادی و صیادی شامل چک های موردی (چک هایی که اشخاص فاقد دسته چک برای یک بار از بانک دریافت می کنند) نیز می شود و دارنده چک موردی می تواند برای وصول آن درخواست اجراییه کند.
این نکات جنبه های مختلف حقوقی اجراییه چک را پوشش می دهند و به دارنده چک کمک می کنند تا با بینش عمیق تری به پیگیری مطالبات خود بپردازد و از بروز اشتباهات رایج جلوگیری کند.
نقش وکیل متخصص در فرآیند اجراییه چک
فرآیند نحوه گرفتن اجراییه چک گرچه با هدف تسریع و تسهیل وصول مطالبات طراحی شده است اما همچنان دارای پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی خاص خود است. در این میان نقش وکیل متخصص و باتجربه در امور چک و اسناد تجاری می تواند تعیین کننده و بسیار حائز اهمیت باشد.
اهمیت مشاوره حقوقی پیش از هر اقدام:
اولین و مهمترین گام برای هر دارنده چک برگشتی دریافت مشاوره حقوقی از یک وکیل متخصص است. وکیل با بررسی دقیق شرایط چک (اعم از صیادی یا قدیمی بودن مشروط یا تضمینی نبودن) و وضعیت صادرکننده (وجود اموال امکان اعسار) بهترین مسیر قانونی را پیشنهاد می دهد. این مشاوره می تواند از انتخاب روش نادرست اتلاف وقت و متحمل شدن هزینه های اضافی جلوگیری کند.
چگونه یک وکیل می تواند فرآیند را تسهیل کند:
یک وکیل متخصص با دانش حقوقی عمیق و تجربه عملی خود می تواند:
- کاهش زمان: با آشنایی کامل به مراحل اداری و قضایی وکیل می تواند فرآیند را با سرعت بیشتری پیش ببرد و از توقف های بی مورد پرونده جلوگیری کند.
- جلوگیری از اشتباهات: کوچکترین خطا در تهیه مدارک ثبت درخواست یا پیگیری های بعدی می تواند منجر به تأخیر طولانی یا حتی رد درخواست شود. وکیل با دقت نظر خود از بروز این اشتباهات جلوگیری می کند.
- پیگیری دقیق: وکیل به نمایندگی از موکل مسئولیت پیگیری پرونده در دفاتر خدمات قضایی دادگاه و واحد اجرای احکام را بر عهده می گیرد. این پیگیری ها شامل اطلاع از وضعیت پرونده درخواست استعلام اموال درخواست ممنوع الخروجی یا جلب صادرکننده و حضور در جلسات مربوط به اجرای احکام است.
- مذاکره و توافق: در برخی موارد وکیل می تواند با صادرکننده چک یا وکیل او مذاکره کرده و برای وصول مبلغ چک به صورت مسالمت آمیز یا از طریق تقسیط به توافقی مطلوب برای موکل دست یابد.
خدمات یک وکیل در این زمینه:
خدمات وکیل در پیگیری اجراییه چک شامل طیف وسیعی از اقدامات می شود:
- ارائه مشاوره تخصصی در خصوص بهترین روش وصول چک (اجراییه دعوای حقوقی شکایت کیفری).
- جمع آوری و آماده سازی دقیق کلیه مدارک مورد نیاز (اصل چک گواهی عدم پرداخت کارت ملی).
- ثبت درخواست صدور اجراییه چک در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.
- پیگیری پرونده در دادگاه تا صدور دستور اجراییه.
- پیگیری ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک.
- تشکیل پرونده در واحد اجرای احکام پس از انقضای مهلت ۱۰ روزه.
- درخواست شناسایی و توقیف اموال (استعلام سه گانه از ثبت راهور بانک ها).
- درخواست ممنوع الخروجی یا جلب صادرکننده چک در صورت لزوم.
- رسیدگی به اعتراضات احتمالی صادرکننده چک (مانند دعوای اعسار یا ابطال اجراییه).
به طور خلاصه استفاده از خدمات یک وکیل متخصص نه تنها سرعت و دقت در فرآیند اجراییه چک را تضمین می کند بلکه با دانش و تجربه خود می تواند از حقوق دارنده چک به بهترین نحو دفاع کرده و احتمال موفقیت در وصول مطالبات را به میزان چشمگیری افزایش دهد.
نتیجه گیری: سرعت و دقت در پیگیری وصول چک
نحوه گرفتن اجراییه چک به عنوان یکی از مؤثرترین و سریع ترین راه های قانونی برای وصول مطالبات ناشی از چک های برگشتی به خصوص پس از اصلاحات قانون جدید چک در سال ۱۳۹۷ جایگاه ویژه ای یافته است. این مسیر با حذف فرآیندهای طولانی دادرسی ماهوی به دارنده چک این امکان را می دهد که با رعایت شرایط مشخص شده در ماده ۲۳ قانون صدور چک مستقیماً به مرحله اجرای حکم وارد شود و نسبت به توقیف اموال و دریافت طلب خود اقدام کند.
در این مقاله به صورت جامع و گام به گام از تعریف اجراییه و مزایای آن گرفته تا شرایط دقیق صدور اجراییه فوری برای چک های صیادی و غیرصیادی تفاوت های کلیدی بین درخواست اجراییه از طریق دادگاه و اداره ثبت مراحل عملیاتی پس از صدور اجراییه شامل توقیف اموال و درخواست ممنوع الخروجی یا جلب و همچنین هزینه های مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. تأکید بر نکات حقوقی مهمی نظیر امکان طرح دعوای اعسار ماهیت خسارت تأخیر تأدیه و شرایط اقدام علیه ظهرنویسان و ضامنان بینش عمیق تری را برای خوانندگان فراهم آورد.
پیگیری وصول مطالبات چک برگشتی به دلیل پیچیدگی های حقوقی و اداری نیازمند دقت و آگاهی کامل است. اقدام به موقع و صحیح کلید موفقیت در این فرآیند است و می تواند به طور قابل توجهی زمان و هزینه های شما را کاهش دهد. با توجه به جزئیات مطرح شده و اهمیت رعایت دقیق مراحل توصیه می شود در صورت مواجهه با چک برگشتی حتماً از مشاوره وکلای متخصص در امور اسناد تجاری بهره مند شوید. این تخصص می تواند شما را در مسیر پرپیچ و خم قانونی تا وصول کامل مطالباتتان یاری رساند.