مهریه چگونه پرداخت میشود
مهریه چگونه پرداخت میشود؟
مهریه حق مالی زن است که با جاری شدن عقد ازدواج بر عهده مرد قرار می گیرد. مطالبه مهریه می تواند در هر زمانی صورت پذیرد و نحوه پرداخت آن بستگی به توانایی مالی زوج و توافق طرفین دارد؛ در صورت عدم توانایی مرد برای پرداخت یکجا مهریه می تواند از طریق دادگاه یا اداره ثبت اسناد تقسیط و به صورت دوره ای پرداخت شود. در ادامه به تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی پرداخت مهریه می پردازیم.
مهریه این حق مالی مهم که در فرهنگ و شرع ایران جایگاه ویژه ای دارد یکی از ارکان اصلی عقد نکاح محسوب می شود. درک صحیح چگونگی مطالبه و پرداخت آن برای هر دو طرف عقد و حتی افراد در شرف ازدواج ضروری است. این حق که به محض جاری شدن صیغه عقد زن مالک آن می شود می تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین گردد که هر یک مسیرهای قانونی متفاوتی برای وصول و پرداخت دارند. با توجه به پیچیدگی های روزافزون اقتصادی و تحولات قانونی آگاهی از جزئیات مربوط به فرآیندهای قضایی شرایط اعسار تقسیط مهریه مستثنیات دین و نیز آخرین رویه های قضایی در خصوص سقف ۱۱۰ سکه و ابهامات مربوط به ۱۴ سکه می تواند راهگشای بسیاری از چالش ها باشد.
این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و شفاف تلاش می کند تا تمامی جنبه های قانونی و عملی پرداخت مهریه را تبیین کرده و به رفع ابهامات رایج در این زمینه بپردازد. با مطالعه این راهنما مخاطبان قادر خواهند بود تا با درک عمیق تر از حقوق و تکالیف خود تصمیم گیری آگاهانه تری داشته و با اطمینان بیشتری مراحل قانونی را طی کنند.
مبانی مهریه و انواع آن
مهریه که در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران از آن به عنوان «مَهر» یاد می شود مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق مالی به محض جاری شدن صیغه عقد به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر نوع تصرفی را در آن انجام دهد. ماهیت حقوقی مهریه دین بر ذمه مرد و حق مسلم زن است.
مهریه چیست؟ (تعریف حقوقی و شرعی)
از منظر حقوقی مهریه به عنوان یک تعهد مالی شناخته می شود که با توافق طرفین در زمان عقد نکاح تعیین می گردد. این تعهد الزام آور بوده و مرد مکلف به ایفای آن است. شرع اسلام نیز مهریه را حق زن دانسته و آن را به عنوان نشانه ای از صداقت و تعهد مرد در زندگی مشترک معرفی می کند. در فقه اسلامی مهریه دارای انواع مختلفی است که مهرالمسمی (مهریه مشخص و توافق شده) مهرالمثل (مهریه ای که در صورت عدم تعیین در عقد یا بطلان آن بر اساس شأن زن و عرف تعیین می شود) و مهرالمتعه (در طلاق قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه بر اساس توانایی مرد تعیین می شود) از جمله مهم ترین آن ها هستند. با این حال در رویه قضایی و عرف جامعه دو نوع عندالمطالبه و عندالاستطاعه کاربرد بیشتری دارند.
انواع مهریه و تفاوت های کلیدی
انتخاب نوع مهریه تأثیر بسزایی در شیوه و زمان مطالبه و پرداخت آن دارد. فهم تفاوت های بین این انواع برای زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است.
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن هر زمان که بخواهد می تواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را از همسرش مطالبه کند. در این نوع مهریه اثبات توانایی مالی مرد برای پرداخت بر عهده زن نیست و مرد مکلف است به محض مطالبه مهریه را بپردازد. مگر اینکه مرد دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) خود را تقدیم دادگاه کند و اعسار وی در دادگاه به اثبات برسد. در عمل اکثریت مهریه ها در ایران از نوع عندالمطالبه تعیین می شوند. این نوع مهریه به زن این حق را می دهد که حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق نیز آن را مطالبه کند. مسئولیت مرد در قبال پرداخت فوری از ویژگی های اصلی این نوع مهریه است.
مهریه عندالاستطاعه
در مقابل مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که پرداخت آن از سوی مرد منوط به اثبات توانایی مالی او (استطاعت مالی) از جانب زن است. به عبارت دیگر زن تنها زمانی می تواند این مهریه را از شوهر خود مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی پرداخت آن را دارد. اثبات استطاعت مالی زوج معمولاً از طریق معرفی اموال دارایی ها حقوق و درآمد وی صورت می گیرد که باید در دادگاه خانواده بررسی و تأیید شود. این امر فرآیند مطالبه مهریه را برای زن طولانی تر و پیچیده تر می سازد و مسئولیت اثبات بر عهده اوست.
تفاوت اصلی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در بار اثبات توانایی مالی زوج برای پرداخت است. در عندالمطالبه مرد باید عدم توانایی خود (اعسار) را اثبات کند اما در عندالاستطاعه زن باید توانایی مالی مرد را اثبات نماید.
مهرالمثل و مهرالمسمی (شرح مختصر)
مهرالمسمی: این نوع مهریه همان است که مقدار و جنس آن در عقدنامه و با توافق طرفین مشخص شده و نامی برای آن تعیین شده است. بخش عمده مهریه های مرسوم در ایران از این دسته است.
مهرالمثل: در صورتی که در زمان عقد مهریه ای برای زن تعیین نشده باشد یا مهریه تعیین شده باطل باشد (مثل مهریه نامشروع) و بین زوجین نزدیکی واقع شود دادگاه با در نظر گرفتن سن شأن خانوادگی تحصیلات وضعیت اجتماعی و سایر خصوصیات زن و عرف جامعه مهریه ای را به عنوان مهرالمثل برای او تعیین می کند. این مهریه به واسطه نزدیکی به زن تعلق می گیرد.
زمان قانونی مطالبه مهریه
برخلاف تصور رایج مطالبه مهریه صرفاً در زمان طلاق صورت نمی گیرد. طبق قانون زن به محض جاری شدن عقد نکاح مالک مهریه می شود و هر زمان که اراده کند حتی در طول زندگی مشترک و بدون وجود هیچ اختلاف یا تصمیم به جدایی می تواند مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند. این حق از حقوق مالی مستقل زن است و هیچ ارتباطی به تمکین زن (انجام وظایف زناشویی) ندارد؛ مگر اینکه در خود عقدنامه شرطی مبنی بر عدم مطالبه مهریه تا زمان مشخصی قید شده باشد که در آن صورت زن موظف به رعایت آن شرط است. البته مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک ممکن است چالش هایی را در روابط زناشویی ایجاد کند اما از نظر قانونی این حق برای زن محفوظ است.
راه های قانونی مطالبه و اجرای مهریه
مطالبه و وصول مهریه در ایران از دو طریق اصلی اداره ثبت اسناد و دادگاه خانواده امکان پذیر است. هر یک از این روش ها دارای مراحل مزایا و معایب خاص خود هستند که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شوند.
مطالبه و اجرای مهریه از طریق اداره ثبت اسناد
این روش به دلیل ماهیت اسنادی عقدنامه رسمی ازدواج اغلب به عنوان راهی سریع تر برای مطالبه مهریه شناخته می شود به خصوص اگر اموالی قابل توقیف از مرد شناسایی شده باشد.
مراحل گام به گام:
- مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: زن (زوجه) ابتدا باید به دفترخانه رسمی ازدواج که عقد در آن ثبت شده است مراجعه کند و درخواست صدور اجرائیه مهریه را ارائه دهد. این درخواست به منزله آغاز رسمی فرآیند اجرایی است.
- تقاضای صدور اجرائیه مهریه: دفترخانه پس از بررسی سند ازدواج و احراز هویت زوجه اجرائیه ای مبنی بر مطالبه مهریه صادر می کند. این اجرائیه به اداره اجرای ثبت اسناد فرستاده می شود.
- ابلاغ اجرائیه به زوج و مهلت 10 روزه: اداره اجرای ثبت اجرائیه را به اطلاع زوج (مرد) می رساند و به او ۱۰ روز مهلت می دهد تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی اموال خود اقدام کند.
- معرفی اموال زوج برای توقیف و عملیات اجرایی: اگر زوج ظرف مهلت مقرر اقدامی برای پرداخت یا توافق نکند زن می تواند با معرفی اموال قابل توقیف از همسرش (مانند حساب های بانکی حقوق املاک خودرو و…) به اداره اجرای ثبت تقاضای توقیف و فروش آن ها را برای وصول مهریه کند. اداره ثبت پس از شناسایی و توقیف اموال مراحل مزایده و فروش را برای پرداخت مهریه طی می کند.
مزایا و معایب:
- مزایا: این روش در برخی موارد می تواند از سرعت بیشتری برخوردار باشد زیرا نیاز به طی کردن فرآیند طولانی رسیدگی قضایی در دادگاه ندارد. در مراحل اولیه نیازی به وکیل نیست و خود زوجه می تواند اقدامات را انجام دهد. همچنین امکان توقیف فوری اموال شناسایی شده وجود دارد.
- معایب: اداره ثبت فقط می تواند اموال شناسایی شده و موجود را توقیف کند و توانایی رسیدگی به دعاوی پیچیده تر مانند اعسار یا مخفی کردن اموال توسط زوج را ندارد. در چنین مواردی نهایتاً پرونده به دادگاه ارجاع داده خواهد شد. همچنین در حال حاضر طبق رویه جدید ابتدا باید اموال زوج از طریق اجرای ثبت مورد شناسایی قرار گیرد و در صورتی که اموالی یافت نشد یا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد زن ناگزیر به مراجعه به دادگاه خانواده است.
توقیف حقوق و مزایای زوج:
یکی از راه های موثر در اجرای ثبت توقیف حقوق و مزایای زوج است. اگر زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد زوجه می تواند درخواست توقیف قسمتی از حقوق وی را بدهد. طبق قانون میزان توقیف حقوق به شرح زیر است:
- در صورتی که زوج متأهل باشد و زن و شوهر در زندگی مشترک باشند تا یک چهارم (۱/۴) حقوق قابل توقیف است.
- در صورتی که زن و شوهر از یکدیگر جدا شده باشند و زوج همسر دیگری اختیار نکرده باشد تا یک سوم (۱/۳) حقوق قابل توقیف است.
- در صورت داشتن همسر دوم مجدداً یک چهارم (۱/۴) حقوق قابل توقیف است.
این توقیف تا زمان پرداخت کامل مهریه ادامه خواهد داشت.
مطالبه و اجرای مهریه از طریق دادگاه خانواده
در مواردی که اموالی از مرد شناسایی نمی شود یا مرد توانایی پرداخت یکجا را ندارد و یا مهریه از نوع عندالاستطاعه است مراجعه به دادگاه خانواده ضروری است.
مراحل گام به گام:
- تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده: زوجه با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم دادگاه خانواده محل اقامت زوج می کند. در دادخواست باید مشخصات طرفین میزان مهریه و دلایل مطالبه قید شود.
- روند رسیدگی و صدور حکم: دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی و استماع اظهارات طرفین و بررسی مدارک در خصوص مهریه (و در صورت وجود دادخواست اعسار مرد) حکم صادر می کند.
- امکان توقیف اموال زوج (قرار تأمین خواسته): زن می تواند همزمان با تقدیم دادخواست مهریه یا قبل از آن درخواست «قرار تأمین خواسته» کند. با صدور این قرار دادگاه دستور توقیف اموال زوج را تا میزان مهریه صادر می کند تا از انتقال احتمالی اموال توسط مرد جلوگیری شود. این قرار می تواند شامل توقیف املاک خودرو حساب های بانکی و هر نوع دارایی دیگر باشد.
- اجرای حکم: پس از صدور حکم قطعی به نفع زن پرونده به اجرای احکام دادگستری فرستاده می شود و مراحل اجرایی برای وصول مهریه از طریق توقیف و فروش اموال یا توقیف حقوق انجام می پذیرد.
مزایا و معایب:
- مزایا: دادگاه خانواده به دعاوی اعسار و تقسیط به صورت تخصصی رسیدگی می کند و می تواند با بررسی جامع وضعیت مالی زوج حکم عادلانه ای صادر کند. همچنین امکان توقیف اموال (قرار تأمین خواسته) قبل از صدور حکم نهایی یکی از مزایای مهم این روش است.
- معایب: فرآیند رسیدگی در دادگاه ممکن است زمان برتر باشد و به دلیل مراحل دادرسی نیاز به صرف هزینه و زمان بیشتری دارد. در بسیاری از موارد برای پیگیری پرونده نیاز به وکیل متخصص است.
پرداخت مهریه در صورت عدم توانایی مالی (اعسار و تقسیط)
یکی از مهم ترین بخش های حقوقی مرتبط با مهریه زمانی است که مرد توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد. در چنین شرایطی قانون راهکاری به نام اعسار و تقسیط مهریه را پیش بینی کرده است تا از حبس و فشارهای غیرمنطقی بر زوج جلوگیری شود و در عین حال حق زن نیز تضییع نگردد.
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه چیست؟
اصطلاح معسر در قانون به فردی اطلاق می شود که به دلیل نداشتن مال کافی یا عدم دسترسی به اموال خود توانایی پرداخت دیون (بدهی ها) را به صورت یکجا ندارد. در مورد مهریه اگر مرد نتواند مهریه را به صورت کامل و یکجا پرداخت کند می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه کند. این دادخواست به دادگاه خانواده ارائه می شود و مرد باید در آن ادعا کند که توانایی مالی لازم برای پرداخت مهریه به صورت دفعی را ندارد.
مهلت قانونی و اهمیت تقدیم به موقع دادخواست اعسار:
بسیار مهم است که دادخواست اعسار به موقع تقدیم شود. طبق قانون مرد ۳۰ روز پس از ابلاغ حکم قطعی مبنی بر محکومیت به پرداخت مهریه فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را تقدیم دادگاه صادرکننده رأی کند. تقدیم به موقع این دادخواست مانع از صدور حکم جلب یا بازداشت مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه تا زمان رسیدگی به دادخواست اعسار می شود. در غیر این صورت زن می تواند درخواست جلب مرد را از اجرای احکام بخواهد.
مدارک لازم برای اثبات اعسار:
اثبات اعسار بر عهده مرد است و او باید مدارکی را برای تأیید ادعای خود به دادگاه ارائه دهد. این مدارک شامل موارد زیر می شوند:
- لیست کامل اموال: مرد باید لیست دقیقی از تمامی اموال منقول و غیرمنقول خود از جمله موجودی حساب های بانکی سهام اوراق بهادار خودرو املاک و هرگونه دارایی دیگر را ارائه دهد. این لیست باید به صورت کتبی و با جزئیات کامل باشد.
- شهادت شهود: ارائه شهادت حداقل دو نفر شاهد موثق که از وضعیت مالی مرد آگاهی کامل دارند و می توانند فقر و ناتوانی او را تأیید کنند در اثبات اعسار نقش مهمی دارد. شهود باید در دادگاه حاضر شده و شهادت خود را سوگند یاد کنند.
- صورت حساب های بانکی: ارائه گردش حساب های بانکی برای مدت مشخصی (مثلاً یک سال اخیر) می تواند به دادگاه در بررسی وضعیت درآمد و هزینه های مرد کمک کند.
- فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال: در صورت شاغل بودن فیش حقوقی و در صورت بیکاری گواهی عدم اشتغال باید ارائه شود.
- اظهارنامه مالیاتی: برای افرادی که کسب و کار دارند اظهارنامه مالیاتی می تواند دلیلی بر وضعیت مالی باشد.
روند رسیدگی به دادخواست اعسار و صدور حکم تقسیط
پس از تقدیم دادخواست اعسار و ارائه مدارک دادگاه خانواده به پرونده رسیدگی می کند. هدف دادگاه بررسی دقیق وضعیت مالی زوج و تصمیم گیری در مورد چگونگی پرداخت مهریه است.
بررسی دادگاه به وضعیت مالی زوج:
دادگاه با دقت به موارد زیر توجه می کند:
- میزان درآمد: حقوق ثابت درآمد ناشی از شغل آزاد اجاره املاک و هرگونه منبع درآمدی دیگر بررسی می شود.
- هزینه های زندگی: شامل هزینه های ضروری معیشتی اجاره مسکن خوراک پوشاک درمان و سایر مخارج متعارف زندگی.
- تعداد افراد تحت تکفل: مسئولیت مرد در قبال همسر فرزندان (چه از همین ازدواج و چه از ازدواج های قبلی) و سایر افراد تحت سرپرستی قانونی در تعیین اقساط مؤثر است.
- سایر دیون و بدهی ها: اگر مرد بدهی های قانونی دیگری نیز داشته باشد این موارد نیز در محاسبات دادگاه لحاظ می شوند.
نحوه تعیین پیش قسط و اقساط ماهیانه یا دوره ای مهریه:
پس از بررسی های لازم دادگاه در صورت احراز اعسار مرد حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل موارد زیر است:
- پیش قسط: مبلغی به عنوان پیش پرداخت که مرد باید به صورت یکجا پرداخت کند. میزان پیش قسط بستگی به وضعیت مالی اولیه مرد و نظر قاضی دارد.
- اقساط ماهیانه یا دوره ای: دادگاه مبلغ مشخصی را به عنوان قسط ماهانه یا دوره ای (مثلاً هر سه ماه یک سکه) برای پرداخت مهریه تعیین می کند.
عوامل موثر بر میزان اقساط:
میزان پیش قسط و اقساط متأثر از عوامل متعددی است:
- توانایی مالی زوج: مهم ترین عامل میزان درآمد و دارایی مرد است.
- تعداد مهریه: هرچه مهریه بیشتر باشد اقساط نیز (با توجه به توان مالی) تنظیم می شوند تا زمان بازپرداخت معقول باشد.
- وضعیت زندگی و شغل: نوع شغل پایداری درآمد و هزینه های ضروری زندگی مرد.
- عرف و رویه قضایی: قاضی با توجه به رویه های معمول در دادگاه های مشابه و با در نظر گرفتن عدالت اقساط را تعیین می کند.
مستثنیات دین (اموالی که قابل توقیف نیستند)
در فرآیند مطالبه و اجرای مهریه برخی اموال مرد تحت عنوان مستثنیات دین از توقیف معاف هستند. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه و شرافتمندانه مرد و خانواده اش ضروری تلقی می شوند. ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی موارد مستثنیات دین را به طور کامل تشریح کرده است:
- منزل مسکونی: منزل مسکونی متناسب با شأن محکوم علیه (مرد) در حالت اعسار او.
- اثاثیه ضروری زندگی: اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است (مانند یخچال تلویزیون وسایل خواب و پخت و پز).
- آذوقه موجود: آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی: برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها (مانند کتابخانه شخصی یا تجهیزات آزمایشگاهی).
- وسایل و ابزار کار: وسایل و ابزار کار کسبه پیشه وران کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است (مانند ابزار یک نجار یا خودروی یک راننده تاکسی).
- تلفن مورد نیاز مدیون: یک خط تلفن و دستگاه آن که برای برقراری ارتباط ضروری است.
- مبلغ ودیعه اجاره: مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نکات مهم در مورد مستثنیات دین:
تشخیص مصادیق مستثنیات دین بر عهده قاضی است و با توجه به شأن عرفی و وضعیت زندگی فرد تعیین می شود. به عنوان مثال در مورد خودرو اگر خودرو وسیله امرار معاش مرد باشد (مثلاً راننده تاکسی) ممکن است جزو مستثنیات دین محسوب شود اما اگر صرفاً وسیله ای برای رفاه باشد قابل توقیف است. همچنین مبلغ ودیعه مسکن در صورت نیاز ضروری و متناسب با شأن از مستثنیات دین محسوب می شود.
قوانین جدید و ابهامات رایج (آپدیت 1403 و 1404)
مبحث مهریه همواره با تحولات و ابهامات حقوقی همراه بوده است به خصوص با تغییرات اقتصادی و اجتماعی. در سال های اخیر بحث هایی پیرامون ۱۱۰ سکه و ۱۴ سکه مهریه مطرح شده که بسیاری از افراد را دچار سردرگمی کرده است. در این بخش به بررسی دقیق این قوانین و ابهامات رایج می پردازیم.
قانون ۱۱۰ سکه مهریه (حد نصاب حبس و نه محدودیت پرداخت)
یکی از مهم ترین اصلاحات در زمینه مهریه مربوط به قانون ۱۱۰ سکه است. این قانون که از سال ۱۳۹۱ اجرایی شده به اشتباه توسط برخی به معنای محدودیت پرداخت مهریه به ۱۱۰ سکه تفسیر می شود در حالی که این برداشت صحیح نیست.
توضیح دقیق این قانون: بر اساس قانون حمایت خانواده مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) مشمول حکم جلب و حبس می شود. این بدان معناست که اگر مهریه زن ۱۱۰ سکه یا کمتر باشد و مرد توانایی پرداخت آن را نداشته باشد و اعسار وی نیز اثبات نشود یا اقساط را پرداخت نکند حکم جلب و بازداشت او صادر خواهد شد. اما اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد (مثلاً ۲۰۰ سکه) مرد فقط تا سقف ۱۱۰ سکه تحت ضمانت کیفری قرار گرفته و امکان جلب و حبس او وجود دارد. برای مابقی مهریه (در این مثال ۹۰ سکه باقی مانده) حکم جلب صادر نمی شود و مطالبه آن صرفاً از طریق توقیف اموال زوج و منوط به اثبات ملائت (تمکن مالی) اوست. به عبارت دیگر زن باید ثابت کند که مرد برای پرداخت باقی مانده مهریه توانایی مالی دارد و می تواند اموالی را برای توقیف معرفی کند.
تأکید بر این نکته که بیش از ۱۱۰ سکه نیز باید پرداخت شود: این قانون هرگز به معنای بخشش یا عدم پرداخت مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه نیست. تمامی سکه های تعیین شده در عقدنامه دین بر ذمه مرد است و باید پرداخت شود. تنها تفاوت در ابزار قانونی برای وصول آن است. برای بیش از ۱۱۰ سکه زن باید اموالی را از مرد شناسایی و معرفی کند تا از طریق اجرای ثبت یا اجرای احکام دادگستری نسبت به توقیف و وصول آن اقدام شود. در صورتی که مرد توانایی مالی برای پرداخت بیش از ۱۱۰ سکه را نداشته باشد این بخش از مهریه نیز به صورت اقساطی (در صورت اثبات اعسار) یا در صورت تحصیل اموال در آینده قابل وصول خواهد بود.
توضیح رویه فعلی دادگاه ها: رویه فعلی دادگاه ها در راستای حبس زدایی و اولویت تقسیط است. حتی برای مهریه های کمتر از ۱۱۰ سکه نیز دادگاه ها ابتدا تلاش می کنند تا با بررسی وضعیت مالی مرد حکم به تقسیط مهریه دهند تا از بازداشت و حبس زوج جلوگیری شود. هدف از این رویه حفظ بنیان خانواده و کاهش پرونده های زندانیان مهریه است.
موضوع قانون جدید مهریه ۱۴ سکه (بررسی دقیق ابهامات و واقعیت)
در سال های اخیر اخباری مبنی بر تصویب «قانون جدید مهریه ۱۴ سکه» به صورت گسترده منتشر شده است که باعث نگرانی و سردرگمی بسیاری از زوجین و افراد در شرف ازدواج گردیده است. لازم است به صراحت توضیح داده شود که:
آیا این یک قانون مصوب است یا پیشنهاد؟ تاکنون هیچ قانون رسمی و مصوبی تحت عنوان «قانون جدید مهریه ۱۴ سکه» به تصویب نرسیده است. آنچه در رسانه ها و افکار عمومی مطرح می شود عمدتاً در حد «طرح» «پیشنهاد» یا «دیدگاه برخی نمایندگان مجلس» بوده است که به دلایل مختلف (مانند عدم توافق مخالفت فراکسیون زنان یا عدم اولویت بندی) به مرحله قانون گذاری نهایی نرسیده است. این طرح ها معمولاً برای تعیین سقف مهریه در زمان عقد برای ازدواج های آینده یا اعمال مالیات بر مهریه های سنگین یا تغییر در میزان «حق الثبت» مهریه در دفاتر اسناد رسمی مطرح شده اند اما هیچ کدام تاکنون به عنوان قانون لازم الاجرا در نیامده اند.
توضیح صریح که این موضوع به معنای محدود شدن تمام مهریه های قبلی به ۱۴ سکه نیست: این یک سوءتفاهم بسیار رایج و خطرناک است. مهریه هایی که پیش از این با هر تعدادی (مثلاً ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سکه) در عقدنامه ها به ثبت رسیده اند همچنان به قوت خود باقی هستند و قانون ۱۱۰ سکه نیز (که صرفاً حد نصاب حبس را تعیین می کند) به آن ها اعمال می شود. طرح ۱۴ سکه (در صورت تصویب احتمالی در آینده) احتمالاً برای ازدواج های جدید و به منظور ساماندهی بیشتر در تعیین مهریه خواهد بود و عطف به ماسبق نخواهد شد. بنابراین زنانی که مهریه هایی بیش از ۱۴ سکه یا ۱۱۰ سکه دارند نباید نگران از دست دادن حق خود باشند.
تفاوت های اساسی با قانون ۱۱۰ سکه: قانون ۱۱۰ سکه یک قانون اجرایی است که حد نصاب حبس مرد را تعیین می کند و به معنای محدود کردن مقدار مهریه نیست. در حالی که بحث ۱۴ سکه در صورت تصویب به دنبال محدود کردن خود مقدار مهریه در زمان عقد برای ازدواج های جدید خواهد بود و ماهیت آن با قانون ۱۱۰ سکه کاملاً متفاوت است.
تأثیر تورم و نرخ روز سکه بر محاسبه مهریه
در کشور ما با توجه به شرایط اقتصادی و نرخ بالای تورم موضوع محاسبه مهریه به نرخ روز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نحوه محاسبه مهریه (وجه نقد) به نرخ روز: اگر مهریه به صورت وجه نقد (مثلاً ۱۰۰ میلیون تومان) تعیین شده باشد طبق تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی این مبلغ متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین مهریه نسبت به سال اجرای عقد (توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) محاسبه و پرداخت خواهد شد. به عبارت دیگر ارزش واقعی مهریه نقدی در طول زمان حفظ می شود و مرد باید معادل ریالی آن را به نرخ روز پرداخت کند. این شاخص هر سال توسط بانک مرکزی اعلام می شود.
نقش قیمت روز سکه در پرونده های مهریه سکه: در مورد مهریه ای که به صورت سکه یا طلا تعیین شده است ملاک پرداخت همان تعداد سکه یا طلای قید شده در عقدنامه است. نوسانات قیمت سکه و طلا به طور مستقیم بر ارزش مهریه تأثیر می گذارد. مرد موظف است همان تعداد سکه را به زن پرداخت کند و اگر توانایی پرداخت نقدی آن را نداشته باشد باید معادل قیمت روز آن را بپردازد. به عنوان مثال اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و در زمان مطالبه قیمت هر سکه ۵۰ میلیون تومان باشد مرد باید معادل ۵ میلیارد تومان (در صورت عدم اعسار و توانایی پرداخت) را بپردازد. دادگاه در فرآیند اعسار و تقسیط این قیمت روز را در نظر می گیرد تا اقساط متناسب با ارزش فعلی مهریه تعیین شود.
نکات حقوقی مهم در پرداخت مهریه
برای درک کامل ابعاد پرداخت مهریه آگاهی از برخی نکات حقوقی و شرایط خاص ضروری است. این بخش به بررسی این موارد می پردازد تا دید جامع تری از موضوع مهریه ارائه شود.
عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه چیست؟
پس از اینکه دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند مرد مکلف است اقساط را در مواعد مقرر واریز کند. عدم پرداخت منظم اقساط دارای عواقب جدی است. در صورتی که مرد سه قسط متوالی را پرداخت نکند زن می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری درخواست جلب مجدد مرد را مطرح کند. در این حالت حکم جلب صادر شده و مرد تا زمان پرداخت اقساط معوقه و یا جلب رضایت زن بازداشت خواهد شد. این موضوع نشان دهنده اهمیت پایبندی به حکم دادگاه و توافقات صورت گرفته است.
آیا مهریه بعد از فوت زوج قابل مطالبه است؟
بله مهریه حق مالی زن است و با فوت زوج (مرد) این حق از بین نمی رود. مهریه به عنوان یک دین ممتاز شناخته می شود و زن می تواند آن را از ماترک (اموال و دارایی های باقی مانده از متوفی) قبل از تقسیم ارث بین وراث مطالبه کند. به عبارت دیگر پرداخت مهریه زن بر سایر دیون و تقسیم ارث اولویت دارد. زن باید دادخواست مطالبه مهریه از ماترک متوفی را به دادگاه خانواده ارائه دهد.
آیا مهریه بعد از فوت زوجه به ورثه می رسد؟
بله مهریه نیز مانند سایر اموال پس از فوت زن به ورثه او منتقل می شود. اگر زن قبل از دریافت مهریه خود فوت کند وراث قانونی او (شامل فرزندان پدر و مادر و همسر) می توانند به نسبت سهم الارث خود مهریه را از مرد مطالبه کنند. ورثه باید دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم دادگاه کنند و در این صورت مرد مکلف به پرداخت مهریه به ورثه متوفی خواهد بود.
در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟
در برخی شرایط خاص ممکن است تمام یا بخشی از مهریه به زن تعلق نگیرد:
- عدم وقوع نزدیکی و طلاق قبل از آن: اگر عقد ازدواج جاری شده باشد اما قبل از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) طلاق صورت گیرد نصف مهریه به زن تعلق می گیرد و مرد مکلف به پرداخت نصف مهریه است.
- بذل یا بخشش مهریه: اگر زن با اراده و اختیار خود تمام یا قسمتی از مهریه را به مرد ببخشد دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. این بخشش باید به صورت رسمی و با رضایت کامل زن صورت گیرد.
- طلاق خلع با بخشش کامل: در طلاق خلع زن با کراهت از ادامه زندگی حاضر به بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه خود در ازای طلاق می شود. در این صورت مهریه به میزانی که بخشیده شده به زن تعلق نمی گیرد.
- فسخ نکاح در برخی موارد: در صورتی که نکاح به دلیل برخی عیوب (مانند جنون یا عنن) فسخ شود ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا به مهرالمثل تبدیل شود. شرایط فسخ نکاح پیچیده است و نیاز به بررسی قضایی دارد.
اگر مرد تقاضای طلاق دهد وضعیت مهریه چگونه است؟
اگر طلاق از سوی مرد باشد و زن هیچ تقصیری در آن نداشته باشد مرد موظف به پرداخت تمام مهریه زن است. در این حالت شرایط برای اعسار و تقسیط مهریه نیز ممکن است سخت گیرانه تر از زمانی باشد که زن متقاضی طلاق است زیرا مرد عامل اصلی جدایی تلقی می شود. با این حال مرد همچنان می تواند دادخواست اعسار دهد اما دادگاه ممکن است در تعیین پیش قسط و اقساط جانب زن را بیشتر رعایت کند.
اهمیت مشاوره با وکیل متخصص مهریه
با توجه به پیچیدگی های قوانین مهریه تفاوت های انواع آن رویه های قضایی در حال تغییر و ابهامات موجود مراجعه به یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یک وکیل مجرب می تواند:
- شما را در انتخاب بهترین مسیر قانونی (اجرای ثبت یا دادگاه) راهنمایی کند.
- در تنظیم دادخواست اعسار یا مطالبه مهریه شما را یاری رساند.
- مدارک لازم برای اثبات یا رد اعسار را جمع آوری و ارائه کند.
- در جلسات دادگاه از حقوق شما دفاع کرده و شانس موفقیت پرونده را افزایش دهد.
- آخرین قوانین و رویه های قضایی را به شما اطلاع دهد و از بروز اشتباهات حقوقی جلوگیری کند.
مشاوره حقوقی تخصصی می تواند از اتلاف وقت هزینه و درگیری های عاطفی و مالی بیشتر جلوگیری کرده و به شما در رسیدن به نتیجه مطلوب کمک کند.
نتیجه گیری
مهریه به عنوان یک حق مالی مشروع و قانونی نقش حیاتی در روابط زناشویی و پس از آن ایفا می کند. درک صحیح از نحوه مطالبه انواع آن (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) راه های اجرایی (ثبت و دادگاه) و همچنین آگاهی از سازوکارهای قانونی برای پرداخت در صورت عدم توانایی (اعسار و تقسیط) برای تمامی افراد جامعه ضروری است. تحولات اخیر در قوانین و رویه های قضایی به خصوص در مورد ۱۱۰ سکه مهریه (به عنوان حد نصاب حبس) و ابهامات پیرامون ۱۴ سکه (که فعلاً جنبه قانونی ندارد) اهمیت به روز بودن اطلاعات حقوقی را دوچندان می سازد. پرهیز از اطلاعات نادرست و شایعات رایج تنها با تکیه بر منابع قانونی معتبر و مشاوره با متخصصین حقوقی امکان پذیر است.
در نهایت آگاهی کامل از حقوق و تکالیف مربوط به مهریه نه تنها می تواند از بروز مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری کند بلکه به زوجین کمک می کند تا با تعهد و تفاهم بیشتر در مسیر زندگی مشترک گام بردارند و در صورت بروز چالش از مسیرهای قانونی صحیح و عادلانه برای حل و فصل مسائل بهره مند شوند.
منابع
- قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران
- قانون حمایت خانواده
- قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی
- آخرین بخشنامه ها و رویه های قضایی مربوطه