غش کردن چیست؟

غش کردن که در اصطلاح پزشکی به آن سنکوپ گفته می شود به از دست دادن موقت هوشیاری اطلاق می گردد که اغلب به دلیل کاهش موقتی جریان خون به مغز اتفاق می افتد. این پدیده معمولاً برای چند ثانیه تا حداکثر چند دقیقه به طول می انجامد و فرد پس از آن به صورت خودبه خودی هوشیاری خود را بازمی یابد.

گرچه غش کردن ممکن است نگران کننده به نظر برسد اما در بسیاری از موارد علت جدی و خطرناکی ندارد. با این حال از آنجایی که سنکوپ می تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای مهم به ویژه در سیستم قلبی-عروقی یا عصبی باشد بررسی و تشخیص علت اصلی آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله به بررسی دقیق مکانیسم های بروز غش علائم هشداردهنده دلایل اصلی راهکارهای تشخیص و درمان و همچنین روش های پیشگیری از این پدیده می پردازیم تا درک جامعی از سنکوپ و نحوه مدیریت آن ارائه شود.

سنکوپ (غش کردن) چیست؟ تعریف و مکانیسم فیزیولوژیکی

سنکوپ یا غش کردن به از دست دادن موقت و ناگهانی هوشیاری گفته می شود که معمولاً با از دست دادن تون عضلانی و به دنبال آن سقوط همراه است. این وضعیت ناشی از کاهش موقتی و گذرا در خون رسانی به مغز است. مغز برای عملکرد صحیح به اکسیژن و مواد مغذی که از طریق جریان خون تأمین می شود نیاز مبرمی دارد. هنگامی که به هر دلیلی عرضه خون و به تبع آن اکسیژن به مغز به طور ناگهانی کاهش می یابد مغز به صورت موقت قادر به انجام فعالیت های طبیعی خود نخواهد بود و در نتیجه فرد هوشیاری اش را از دست می دهد.

مکانیسم فیزیولوژیکی این پدیده اغلب شامل اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودمختار است که مسئول تنظیم ضربان قلب فشار خون و توزیع جریان خون در بدن است. به عنوان مثال در شرایط خاص واکنش بیش از حد این سیستم می تواند منجر به گشاد شدن رگ های خونی در پاها و کاهش ضربان قلب شود. این تغییرات سبب جمع شدن خون در قسمت های پایینی بدن و کاهش بازگشت خون به قلب می گردد. در نتیجه حجم خونی که قلب به مغز پمپاژ می کند به سرعت افت پیدا کرده و در پی آن فرد دچار غش می شود. ویژگی بارز سنکوپ بازگشت سریع هوشیاری پس از قرار گرفتن بدن در وضعیت افقی (مانند دراز کشیدن) است چرا که در این حالت جریان خون به مغز به سرعت بازیابی می شود.

غش کردن یا سنکوپ از دست دادن موقت هوشیاری است که در اثر کاهش ناگهانی جریان خون به مغز رخ می دهد و اغلب پس از چند ثانیه یا دقیقه هوشیاری به صورت خودبه خودی بازمی گردد. این پدیده گرچه معمولاً بی خطر است اما ارزیابی پزشکی برای رد دلایل جدی زمینه ای حائز اهمیت است.

علائم و نشانه های غش کردن: پیش از وقوع حین و پس از آن

شناخت علائم غش کردن برای فرد و اطرافیانش ضروری است زیرا می تواند به پیشگیری از سقوط و آسیب های احتمالی کمک کند و همچنین در تشخیص علت زمینه ای به پزشک یاری رساند. این علائم را می توان به سه مرحله تقسیم کرد: پیش از غش حین غش و پس از غش.

علائم هشداردهنده (پیش از غش)

پیش از از دست دادن هوشیاری بسیاری از افراد علائم خاصی را تجربه می کنند که به عنوان نشانه های هشداردهنده شناخته می شوند. توجه به این علائم می تواند فرصت لازم برای نشستن یا دراز کشیدن و جلوگیری از سقوط را فراهم آورد. این نشانه ها شامل موارد زیر است:

• سرگیجه یا سبکی سر: احساس عدم تعادل یا شناور بودن.
• حالت تهوع یا استفراغ: ناراحتی در معده که ممکن است با استفراغ همراه باشد.
• تغییرات بینایی: از جمله تاری دید دید تونلی (محدود شدن میدان دید به مرکز) سیاه شدن یا سفید شدن چشم ها.
• احساس ضعف عمومی یا سنگینی در پاها: ناتوانی در نگه داشتن وزن بدن.
• تعریق ناگهانی و احساس گرما یا سرمای شدید: تغییر دمای بدن بدون دلیل محیطی.
• رنگ پریدگی غیرعادی صورت: پوست صورت ممکن است ناگهان بی رنگ به نظر برسد.
• خمیازه مکرر: که نشانه ای از کاهش اکسیژن رسانی به مغز است.
• تغییر در شنوایی: احساس کاهش صداهای اطراف یا شنیدن صدای زنگ در گوش.
• احساس عصبی بودن یا اضطراب ناگهانی.

علائم حین غش کردن

در زمان وقوع غش فرد هوشیاری خود را به طور کامل از دست می دهد و معمولاً به زمین می افتد. علائم فیزیکی در این مرحله عبارتند از:

• از دست دادن کامل هوشیاری و سقوط ناگهانی: فرد بدون هشدار قبلی از حال می رود.
• نبض ضعیف یا نامنظم: ضربان قلب ممکن است کند یا نامنظم شود.
• افت ناگهانی فشار خون: کاهش قابل توجه فشار خون به دلیل نقص در خون رسانی.
• در برخی موارد حرکات خفیف و تکانه های عضلانی: این حرکات معمولاً کوتاه و محدود به اندام ها هستند و نباید با تشنج اشتباه گرفته شوند.
• صورت رنگ پریده: به دلیل کاهش جریان خون به سطح پوست.

علائم پس از غش کردن

پس از بازیابی هوشیاری فرد معمولاً علائم زیر را تجربه می کند:

• بازگشت سریع هوشیاری: هوشیاری معمولاً در عرض چند ثانیه تا یک دقیقه بازمی گردد.
• احساس گیجی منگی یا خستگی موقت: فرد ممکن است برای مدتی کوتاه احساس سردرگمی داشته باشد.
• عدم به یاد آوردن اتفاقات حین بیهوشی: معمولاً فرد هیچ خاطره ای از زمان غش کردن ندارد.
• احساس ضعف پایدار: ممکن است تا مدتی پس از به هوش آمدن ضعف و بی حالی ادامه داشته باشد.

تمایز کلیدی غش از تشنج

تشخیص تفاوت بین غش و تشنج بسیار مهم است زیرا رویکرد درمانی و فوریت پزشکی آن ها متفاوت است. در حالی که هر دو پدیده می توانند شامل از دست دادن هوشیاری باشند ویژگی های متمایزی دارند:

غش (سنکوپ):

• معمولاً ناشی از کاهش موقت جریان خون به مغز است.
• از دست دادن هوشیاری معمولاً کوتاه (چند ثانیه تا یک دقیقه) و بازگشت سریع است.
• پرش های عضلانی در صورت وجود خفیف و محدود هستند.
• عدم کنترل ادرار یا مدفوع نادر است.
• گاز گرفتن زبان یا لب معمولاً رخ نمی دهد.
• پس از به هوش آمدن فرد ممکن است کمی گیج باشد اما به سرعت به حالت طبیعی بازمی گردد.
• اغلب با علائم هشداردهنده ای مانند سرگیجه تهوع و تاری دید همراه است.

تشنج:

• ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و ناگهانی در مغز است.
• از دست دادن هوشیاری می تواند طولانی تر باشد و بازگشت آن آهسته تر است.
• حرکات تشنجی (پرش های شدید و ریتمیک عضلانی) معمولاً بارزتر هستند.
• عدم کنترل ادرار یا مدفوع شایع تر است.
• گاز گرفتن زبان یا لب ممکن است اتفاق بیفتد.
• پس از تشنج فرد معمولاً برای مدت طولانی تری (چند دقیقه تا ساعت) گیج خواب آلود و خسته است (وضعیت پس از تشنج یا Post-ictal state).
• ممکن است با علائم هشداردهنده (aura) مانند بوهای عجیب تغییرات بینایی خاص یا احساسات ناگهانی همراه باشد.

تشخیص دقیق بین این دو حالت نیازمند بررسی پزشکی و آزمایشات تخصصی است. در صورت مشاهده هرگونه از دست دادن هوشیاری به ویژه اگر با حرکات غیرمعمول یا طولانی مدت همراه باشد مراجعه به پزشک متخصص ضروری است.

دلایل اصلی سنکوپ (چرا بیهوش می شویم؟)

غش کردن می تواند دلایل متعددی داشته باشد که از عوامل نسبتاً بی خطر تا مشکلات پزشکی جدی متغیر هستند. درک این دلایل به تشخیص و درمان صحیح کمک شایانی می کند. در ادامه به بررسی شایع ترین علل سنکوپ می پردازیم:

سنکوپ وازوواگال (قلبی-عصبی) – شایع ترین نوع

سنکوپ وازوواگال که به آن سنکوپ رفلکسی یا نوروکاردیوژنیک نیز گفته می شود شایع ترین نوع غش است. این حالت زمانی رخ می دهد که بدن به محرک های خاصی بیش از حد واکنش نشان می دهد و منجر به افت ناگهانی ضربان قلب و فشار خون می شود. این افت فشار خون جریان خون به مغز را کاهش داده و باعث غش می شود. مکانیزم این نوع سنکوپ شامل فعال شدن بیش از حد عصب واگ (بخشی از سیستم عصبی پاراسمپاتیک) است. محرک های این نوع غش متنوع هستند و شامل موارد زیر می شوند:

• محرک های عاطفی و روانی: ترس شدید اضطراب استرس شوک ناگهانی (مانند دیدن خون صحنه های ناخوشایند یا شنیدن اخبار بد).
• محرک های فیزیکی:
  • ایستادن طولانی مدت (به ویژه در محیط گرم یا شلوغ).
  • خستگی مفرط و کم خوابی.
  • گرمازدگی یا قرار گرفتن در محیط های بسته و بدون تهویه.
  • درد شدید.

سنکوپ موقعیتی (Situational Syncope)

این نوع سنکوپ زیرمجموعه ای از سنکوپ وازوواگال است که در پاسخ به فعالیت های فیزیکی خاصی که باعث افزایش فشار داخل قفسه سینه یا شکم می شوند رخ می دهد. این افزایش فشار بازگشت خون به قلب را کاهش داده و منجر به افت فشار خون مغزی می گردد. محرک های رایج عبارتند از:

• سرفه یا عطسه شدید.
• خنده یا بلعیدن غذا.
• زور زدن حین اجابت مزاج یا ادرار.
• فعالیت بدنی شدید مانند بلند کردن وزنه سنگین یا ورزش های طاقت فرسا.
• نواختن آلات موسیقی بادی.

افت فشار خون وضعیتی (Orthostatic Hypotension)

این نوع سنکوپ زمانی اتفاق می افتد که فرد به سرعت از حالت نشسته یا خوابیده بلند می شود. در این حالت جاذبه باعث جمع شدن خون در رگ های خونی پاها و شکم می شود. بدن به طور طبیعی با افزایش ضربان قلب و انقباض رگ های خونی در پاها به این وضعیت پاسخ می دهد تا فشار خون را ثابت نگه دارد. اما اگر این مکانیسم جبرانی به درستی عمل نکند فشار خون به سرعت افت می کند و جریان خون کافی به مغز نمی رسد که منجر به غش می شود. عوامل تشدیدکننده این وضعیت عبارتند از:

• کم آبی بدن (دهیدراسیون) شدید: ناشی از مصرف ناکافی مایعات تعریق بیش از حد استفراغ یا اسهال.
• برخی داروها:
  • داروهای ادرارآور (دیورتیک ها).
  • داروهای فشار خون (ضد فشار خون).
  • بتا بلاکرها.
  • داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب.
  • داروهای مورد استفاده در درمان بیماری پارکینسون.
• بیماری های عصبی: مانند پارکینسون برخی نوروپاتی ها (آسیب به اعصاب) که بر اعصاب کنترل کننده فشار خون تأثیر می گذارند.
• دیابت درمان نشده: که می تواند به اعصاب کنترل کننده فشار خون آسیب برساند و همچنین باعث افزایش ادرار و دهیدراسیون شود.
• کهولت سن: با افزایش سن سیستم عصبی خودکار کمتر کارآمد می شود.

سنکوپ قلبی (Cardiac Syncope)

این نوع سنکوپ ناشی از مشکلات ساختاری یا ریتمیک قلب است که مانع از پمپاژ کافی خون به مغز می شود. سنکوپ قلبی اغلب جدی تر از سایر انواع سنکوپ است و نیاز به ارزیابی و درمان فوری پزشکی دارد. دلایل قلبی شامل:

• آریتمی (ضربان قلب نامنظم): ضربان قلب ممکن است خیلی سریع (تاکی کاردی) یا خیلی کند (برادی کاردی) باشد که هر دو می توانند خون رسانی به مغز را مختل کنند.
• مشکلات ساختاری قلب:
  • تنگی یا انسداد دریچه های قلب (مانند تنگی آئورت).
  • نارسایی قلبی.
  • حمله قلبی یا ایسکمی میوکارد (کاهش خون رسانی به عضله قلب).
  • کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب).
  • تومورهای قلبی.
• آمبولی ریه: لخته خونی که به ریه ها می رود و جریان خون به ریه ها را مسدود می کند می تواند فشار خون را به شدت کاهش داده و منجر به غش شود.
• فشار خون بالا: در مواردی که کنترل نشده یا با دارو در تداخل باشد می تواند به مرور زمان به قلب آسیب رسانده و در مکانیسم های پمپاژ خون اختلال ایجاد کند.

سندرم سینوس کاروتید

در این سندرم سنسورهای فشار واقع در شریان کاروتید گردن (رگ های اصلی خون رسان به مغز) بیش از حد حساس هستند. هرگونه فشار فیزیکی روی این ناحیه می تواند منجر به افت ناگهانی ضربان قلب و فشار خون و در نتیجه غش شود. محرک ها عبارتند از:

• پوشیدن یقه تنگ یا کراوات.
• تراشیدن ریش یا فشار آوردن به گردن.
• چرخاندن ناگهانی سر.

سایر عوامل متفرقه مؤثر بر غش

علاوه بر موارد فوق برخی شرایط دیگر نیز می توانند باعث غش کردن شوند:

• کم خونی شدید: کاهش تعداد گلبول های قرمز خون یا هموگلوبین که اکسیژن رسانی به مغز را مختل می کند.
• گرسنگی طولانی مدت و افت قند خون (هیپوگلیسمی): مغز برای عملکرد صحیح به قند نیاز دارد و کمبود آن می تواند منجر به غش شود.
• مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر: این مواد می توانند بر سیستم عصبی مرکزی و فشار خون تأثیر بگذارند.
• مسمومیت با مونوکسید کربن: مونوکسید کربن جایگزین اکسیژن در خون شده و به مغز آسیب می رساند.
• اختلالات اضطرابی و حملات پانیک: گاهی اوقات حملات پانیک شدید می توانند منجر به علائم شبیه به غش شوند هرچند که معمولاً از دست دادن کامل هوشیاری در آن ها کمتر شایع است.

تأثیر خوراکی ها و عادات غذایی بر بروز غش

رژیم غذایی و عادات خوردن می توانند نقش مهمی در بروز سنکوپ به ویژه در افرادی که مستعد غش هستند ایفا کنند. تغییرات در سطح قند خون حجم مایعات بدن و نحوه توزیع جریان خون پس از مصرف غذا همگی می توانند در این زمینه مؤثر باشند.

عوامل غذایی مؤثر

• غذاهای پر از سدیم (نمک): مصرف بیش از حد نمک می تواند در برخی افراد به ویژه سالمندان باعث افت فشار خون پس از غذا (پست پراندیال هیپوتنشن) شود. این وضعیت به دلیل هدایت حجم زیادی از خون به دستگاه گوارش برای هضم غذا و عدم جبران کافی توسط سیستم گردش خون مرکزی می تواند به سرگیجه و غش منجر شود. نمونه هایی از این غذاها شامل سوپ های کنسروی گوشت های فرآوری شده ترشی و تنقلات شور هستند.
• کربوهیدرات های با هضم سریع: مصرف غذاهایی با شاخص گلیسمی بالا که به سرعت جذب می شوند (مانند نان سفید برنج سفید سیب زمینی و نوشیدنی های شیرین) می تواند باعث افزایش ناگهانی و سپس افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی واکنشی) شود که خود یکی از دلایل غش است.
• مصرف بیش از حد الکل و کافئین: الکل با ایجاد دهیدراسیون و تأثیر بر سیستم عصبی و کافئین با افزایش ضربان قلب و در برخی افراد حساس با ایجاد آریتمی می توانند خطر غش را افزایش دهند.
• وعده های غذایی حجیم: خوردن وعده های غذایی بسیار بزرگ به خصوص وعده های سنگین باعث می شود بخش قابل توجهی از جریان خون به سمت دستگاه گوارش هدایت شود تا به هضم غذا کمک کند. این امر می تواند منجر به کاهش موقتی جریان خون به مغز و افت فشار خون مرکزی شده و در نتیجه احتمال غش را بالا ببرد.
• آلرژی های غذایی: واکنش های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) به برخی غذاها می تواند منجر به افت فشار خون ناگهانی و غش شود.
• غذاهای محرک میگرن: در افرادی که میگرن دارند برخی غذاها (مانند شکلات پنیرهای کهنه غذاهای حاوی MSG) می توانند علاوه بر سردرد علائمی مانند سرگیجه شدید و حتی غش را تحریک کنند.

راهکارهای پیشگیری از غش مرتبط با مصرف خوراکی

برای کاهش خطر غش کردن ناشی از عوامل غذایی رعایت نکات زیر توصیه می شود:

• مصرف وعده های غذایی کوچک و متعدد: به جای سه وعده غذایی بزرگ مصرف پنج تا شش وعده کوچک در طول روز می تواند به تثبیت قند خون و جلوگیری از تغییرات شدید جریان خون کمک کند.
• انتخاب غذاهای با هضم آهسته: غلات کامل میوه ها سبزیجات و پروتئین ها که به آرامی هضم می شوند به حفظ سطح پایدار قند خون و جلوگیری از افت ناگهانی آن کمک می کنند.
• هیدراته ماندن بدن: نوشیدن آب کافی در طول روز به خصوص قبل و بعد از غذا برای حفظ حجم خون و جلوگیری از دهیدراسیون حیاتی است.
• پرهیز از محرک های شناخته شده: اگر به میگرن یا حساسیت غذایی مبتلا هستید از غذاهایی که باعث تحریک علائم شما می شوند دوری کنید.
• محدود کردن مصرف الکل و کافئین: کاهش مصرف این مواد به ویژه در افراد حساس می تواند از نوسانات فشار خون و ضربان قلب جلوگیری کند.

در صورت تکرار سرگیجه یا غش پس از غذا خوردن مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای شناسایی دقیق علت و دریافت راهنمایی های تخصصی بسیار مهم است.

غش کردن در جمعیت های خاص

غش کردن می تواند در هر سنی و هر شرایطی اتفاق بیفتد اما در برخی گروه های جمعیتی خاص علل و ویژگی های متفاوتی دارد که توجه ویژه ای را می طلبد.

غش در کودکان و نوجوانان

غش در کودکان و نوجوانان پدیده ای نسبتاً شایع است و اغلب اوقات علت خوش خیمی دارد اما هرگز نباید نادیده گرفته شود. شایع ترین علت غش در این گروه سنی سنکوپ وازوواگال است که توسط محرک های عاطفی یا فیزیکی ایجاد می شود. علل شایع غش در کودکان و نوجوانان عبارتند از:

• کم آبی بدن: فعالیت بالای فیزیکی عدم مصرف کافی مایعات و یا از دست دادن مایعات از طریق تعریق زیاد استفراغ و اسهال.
• ترس درد یا اضطراب: مانند ترس از تزریق دیدن خون یا تجربه درد شدید.
• محیط های شلوغ یا گرم: ایستادن طولانی مدت در محیط های پرجمعیت یا با تهویه نامناسب.
• کم خونی: به ویژه کم خونی فقر آهن که در دختران نوجوان شایع تر است.
• افت قند خون: ناشی از گرسنگی طولانی مدت یا فعالیت فیزیکی شدید بدون تغذیه کافی.
• برخی داروها: که ممکن است منجر به افت فشار خون شوند.
• مشکلات قلبی زمینه ای: اگرچه کمتر شایع است اما مشکلات قلبی مادرزادی یا اکتسابی می تواند منجر به سنکوپ در کودکان شود و نیاز به پیگیری جدی دارد. در این موارد سنکوپ ممکن است حین یا بلافاصله پس از فعالیت ورزشی رخ دهد.

توجه به تکرار غش در کودکان وقوع آن حین ورزش یا همراهی با علائم قلبی مانند تپش قلب زنگ خطر محسوب می شود و نیاز به مراجعه فوری به متخصص قلب کودکان یا متخصص مغز و اعصاب دارد.

غش در دوران بارداری

احساس سرگیجه و غش کردن در دوران بارداری به ویژه در سه ماهه اول و دوم بسیار شایع است. این پدیده معمولاً نگران کننده نیست اما می تواند باعث سقوط و آسیب های احتمالی شود. دلایل اصلی غش در بارداری شامل:

• تغییرات هورمونی: افزایش سطح هورمون هایی مانند پروژسترون می تواند باعث گشاد شدن رگ های خونی و افت فشار خون شود.
• افزایش حجم خون: اگرچه حجم خون در بارداری افزایش می یابد اما رگ های خونی نیز گشادتر می شوند که می تواند باعث کاهش بازگشت خون به قلب و در نتیجه افت فشار خون شود.
• فشار رحم بر رگ های خونی: در سه ماهه دوم و سوم بارداری رحم در حال رشد می تواند به ورید اجوف تحتانی (رگ اصلی بازگرداننده خون از اندام های تحتانی به قلب) فشار وارد کند به ویژه هنگام دراز کشیدن به پشت. این فشار بازگشت خون به قلب را کاهش داده و منجر به افت فشار خون و غش می شود.
• افت قند خون: نیاز بدن به انرژی در دوران بارداری افزایش می یابد و عدم تغذیه منظم می تواند به افت قند خون منجر شود.
• کم خونی: کم خونی فقر آهن در بارداری شایع است و می تواند باعث سرگیجه و غش شود.
• دهیدراسیون: تهوع و استفراغ بارداری (ویار) می تواند منجر به کم آبی شود.

غش در بارداری معمولاً برای مادر و جنین خطر جدی ندارد مگر اینکه سقوط منجر به ضربه یا آسیب شود. با این حال در صورت تکرار غش یا همراهی آن با علائم نگران کننده مانند درد شکم خونریزی واژینال یا تپش قلب مراجعه فوری به پزشک متخصص زنان و زایمان یا متخصص قلب ضروری است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟ علائم هشداردهنده و موارد اورژانسی

غش کردن با وجود اینکه در بسیاری از موارد بی خطر تلقی می شود می تواند نشانه ای از یک وضعیت پزشکی جدی و نیازمند توجه فوری باشد. تشخیص زمان مناسب برای مراجعه به پزشک یا تماس با اورژانس گام مهمی در حفظ سلامت فرد است.

موارد نیاز به تماس فوری با اورژانس (۱۱۵)

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در فردی که غش کرده است باید فوراً با مرکز فوریت های پزشکی (۱۱۵) تماس بگیرید:

• بیمار نفس نمی کشد یا هوشیاری او باز نمی گردد: اگر بیهوشی بیش از چند دقیقه به طول انجامد باید آن را یک وضعیت اورژانسی تلقی کرد.
• آسیب دیدگی جدی در اثر سقوط: شامل خونریزی شدید ضربه به سر (به ویژه اگر باعث گیجی استفراغ یا از دست دادن حافظه شود) شکستگی استخوان ها یا هرگونه درد شدید پس از سقوط.
• بارداری فرد غش کننده: هرگونه از دست دادن هوشیاری در دوران بارداری حتی اگر کوتاه باشد نیاز به بررسی فوری دارد.
• دیابت فرد غش کننده: غش در بیماران دیابتی می تواند نشانه افت یا افزایش شدید قند خون باشد که هر دو فوریت پزشکی هستند.
• سن بالای ۵۰ سال و سابقه قبلی غش نداشتن: در این گروه سنی غش ممکن است نشانه ای از یک مشکل قلبی یا عصبی جدی تر باشد.
• درد قفسه سینه تپش قلب شدید یا هرگونه مشکل قلبی شناخته شده: این علائم می توانند نشان دهنده سنکوپ قلبی باشند.
• بروز تشنج: شامل حرکات غیرقابل کنترل اندام ها گاز گرفتن زبان یا عدم کنترل ادرار/مدفوع.
• مشکلات گفتاری یا بینایی پس از به هوش آمدن: مانند لکنت زبان دوبینی یا از دست دادن بخشی از میدان دید.
• گیجی مداوم یا عدم توانایی در حرکت اندام ها: اگر فرد پس از به هوش آمدن همچنان گیج است یا ضعف یا فلج در یک سمت بدن مشاهده شود.
• رنگ پریدگی شدید کبودی لب ها یا ناخن ها: نشان دهنده کمبود اکسیژن است.

موارد نیاز به مراجعه فوری به پزشک (غیر اورژانسی)

حتی اگر غش به صورت اورژانسی نباشد در صورت وجود شرایط زیر مراجعه به پزشک در اسرع وقت توصیه می شود:

• تکرار غش کردن (بیش از یک بار): اگر فرد بدون دلیل واضحی چندین بار غش کرده است.
• عدم شناسایی علت واضح برای غش: اگر نمی توانید محرک یا علت مشخصی برای غش پیدا کنید.
• سابقه بیماری های زمینه ای: مانند بیماری های قلبی عصبی (صرع پارکینسون) دیابت یا کم خونی.
• هرگونه نگرانی یا ترس در مورد علت غش کردن: اگر خود فرد یا اطرافیانش از بابت دلیل غش نگران هستند.
• سابقه خانوادگی غش های مکرر یا مرگ ناگهانی در سنین پایین.

همیشه بهتر است در مورد از دست دادن هوشیاری با پزشک مشورت شود تا هرگونه علت جدی رد یا درمان شود.

روش های تشخیص علت غش کردن توسط پزشک

هنگامی که فردی دچار سنکوپ می شود تشخیص علت زمینه ای از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوان درمان مناسب را آغاز کرد و از تکرار آن جلوگیری نمود. پزشک برای این منظور از ترکیبی از شرح حال دقیق معاینه فیزیکی و آزمایشات تشخیصی استفاده می کند.

شرح حال پزشکی دقیق

شروع فرآیند تشخیص با جمع آوری اطلاعات جامع از بیمار (یا همراهان وی) آغاز می شود. پزشک سوالات متعددی را در مورد شرایط وقوع غش می پرسد تا تصویر کاملی از حادثه به دست آورد. این سوالات شامل موارد زیر است:

• شرایط دقیق غش: فرد در کجا بود؟ چه کاری انجام می داد؟ آیا ایستاده بود نشسته بود یا دراز کشیده بود؟ آیا در محیطی گرم شلوغ یا استرس زا بود؟
• علائم قبل از غش: آیا علائم هشداردهنده ای مانند سرگیجه تهوع تاری دید تپش قلب یا تعریق احساس شد؟
• علائم حین غش: مدت زمان بیهوشی چقدر بود؟ آیا حرکاتی در اندام ها مشاهده شد؟ آیا کنترل ادرار یا مدفوع از دست رفت؟
• علائم پس از غش: آیا هوشیاری به سرعت بازگشت؟ فرد پس از به هوش آمدن چه احساسی داشت (گیجی خستگی سردرد)؟
• سابقه پزشکی فرد: آیا بیماری های زمینه ای مانند دیابت بیماری قلبی فشار خون بالا یا پایین صرع یا بیماری های عصبی وجود دارد؟
• داروهای مصرفی: فهرست کامل داروهای فعلی شامل داروهای تجویزی بدون نسخه مکمل ها و داروهای گیاهی.
• سوابق خانوادگی: آیا سابقه غش تشنج بیماری قلبی یا مرگ ناگهانی در خانواده وجود دارد؟
• مصرف الکل یا مواد مخدر.

معاینات فیزیکی

پزشک پس از گرفتن شرح حال معاینه فیزیکی کاملی را انجام می دهد. این معاینات شامل:

• اندازه گیری فشار خون: در حالت های مختلف (خوابیده نشسته ایستاده) برای بررسی افت فشار خون وضعیتی.
• بررسی نبض و ضربان قلب: از نظر ریتم و قوت.
• گوش دادن به صداهای قلب و ریه: برای تشخیص هرگونه ناهنجاری.
• معاینه عصبی: برای ارزیابی عملکرد سیستم عصبی تعادل و رفلکس ها.

آزمایشات تشخیصی رایج

بر اساس شرح حال و معاینه فیزیکی پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش تشخیصی را برای شناسایی دقیق علت غش تجویز کند:

• نوار قلب (Electrocardiogram – EKG/ECG): این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می کند و می تواند ناهنجاری های ریتم قلب (آریتمی ها) یا علائم آسیب قلبی را نشان دهد.
• هولتر مونیتورینگ (Holter Monitoring): یک EKG سیار است که برای پایش طولانی مدت (۲۴ تا ۴۸ ساعت یا بیشتر) ریتم قلب در حین فعالیت های روزمره به کار می رود. این تست برای تشخیص آریتمی هایی که ممکن است در زمان EKG معمولی ظاهر نشوند مفید است.
• اکوکاردیوگرافی (Echocardiography): با استفاده از امواج صوتی تصاویر متحرکی از قلب تهیه می کند. این تست برای بررسی ساختار قلب عملکرد دریچه ها اندازه حفرات قلبی و قدرت پمپاژ قلب به کار می رود.
• تست تیلت تیبل (Tilt Table Test): این آزمایش برای تشخیص سنکوپ وازوواگال یا افت فشار خون وضعیتی طراحی شده است. در این تست بیمار روی تختی دراز می کشد که به آرامی به حالت عمودی متمایل می شود در حالی که ضربان قلب و فشار خون او به طور مداوم پایش می شود.
• نوار مغز (Electroencephalogram – EEG): در صورتی که شک به تشنج یا سایر مشکلات مغزی وجود داشته باشد نوار مغز فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می کند و می تواند الگوهای غیرطبیعی مرتبط با تشنج را نشان دهد.
• سی تی اسکن (CT Scan) یا ام آر آی (MRI) سر: در صورت مشکوک بودن به مشکلات ساختاری مغز (مانند تومور خونریزی) یا آسیب ناشی از سقوط این تصویربرداری ها انجام می شوند.
• آزمایش خون: برای بررسی عواملی مانند کم خونی (هموگلوبین) سطح قند خون (هیپوگلیسمی) الکترولیت ها (مانند سدیم پتاسیم) و نشانگرهای قلبی (در صورت مشکوک بودن به حمله قلبی).

انتخاب آزمایشات بر اساس یافته های اولیه و میزان شک به علت خاص تعیین می شود. هدف اصلی تشخیص دقیق علت زمینه ای غش است تا بتوان مناسب ترین و مؤثرترین برنامه درمانی را تدوین کرد.

درمان سنکوپ (بر اساس علت زمینه ای)

درمان غش کردن به طور مستقیم به علت زمینه ای آن بستگی دارد. پس از تشخیص دقیق پزشک یک برنامه درمانی متناسب با شرایط بیمار و نوع سنکوپ او پیشنهاد خواهد کرد. در بسیاری از موارد که سنکوپ خوش خیم و بدون علت جدی است درمان های ساده و تغییرات در سبک زندگی کافی خواهند بود. اما در موارد جدی تر نیاز به مداخلات پزشکی یا دارویی وجود دارد.

درمان های غیردارویی و تغییر سبک زندگی

این رویکردها برای انواع سنکوپ به ویژه سنکوپ وازوواگال و افت فشار خون وضعیتی بسیار مؤثر هستند:

• افزایش مصرف مایعات و نمک (با مشورت پزشک): هیدراته نگه داشتن بدن و افزایش مصرف نمک (در صورت عدم وجود محدودیت پزشکی مانند فشار خون بالا) می تواند به افزایش حجم خون و پیشگیری از افت فشار کمک کند.
• تغییر وضعیت آهسته: هنگام برخاستن از حالت نشسته یا خوابیده باید این کار را به آرامی و در چند مرحله انجام داد. ابتدا بنشینید سپس پاها را آویزان کرده چند لحظه مکث کنید و سپس به آرامی بایستید.
• مصرف وعده های غذایی کوچک و متعدد: به جای وعده های حجیم که می توانند باعث افت فشار خون پس از غذا شوند مصرف وعده های کوچک تر و متناوب به تثبیت قند خون و فشار خون کمک می کند.
• اجتناب از محرک های شناخته شده: اگر محرک های خاصی (مانند گرمای شدید ایستادن طولانی مدت دیدن خون استرس یا اضطراب) شناسایی شده اند باید از آن ها پرهیز کرد یا روش های مقابله با آن ها را آموخت.
• مدیریت استرس و اضطراب: تکنیک های آرام سازی مدیتیشن یوگا و در صورت لزوم مشاوره روان شناختی می تواند به کنترل واکنش های فیزیولوژیکی ناشی از استرس کمک کند.
• پوشیدن جوراب های فشاری: در برخی موارد افت فشار خون وضعیتی پوشیدن جوراب های فشاری می تواند به بازگشت خون از پاها به سمت قلب کمک کند.
• تمرینات ایزومتریک پا: سفت کردن عضلات پا و باسن در هنگام ایستادن طولانی مدت می تواند به بهبود بازگشت خون به قلب کمک کند.

درمان های دارویی

در صورتی که تغییرات سبک زندگی کافی نباشد یا علت زمینه ای نیاز به درمان دارویی داشته باشد پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند:

• داروهای کنترل فشار خون: در مواردی که غش ناشی از نوسانات فشار خون است ممکن است داروهایی برای تنظیم آن تجویز شود.
• بتا بلاکرها: در برخی موارد سنکوپ وازوواگال بتا بلاکرها می توانند برای کاهش پاسخ بیش از حد سیستم عصبی استفاده شوند.
• داروهای مربوط به بیماری های زمینه ای: اگر غش ناشی از دیابت (افت یا افزایش قند خون) آریتمی قلبی یا سایر بیماری ها باشد درمان بیماری اصلی با داروهای مربوطه (مانند داروهای ضد دیابت داروهای ضد آریتمی) ضروری است.
• فلودروکورتیزون (Fludrocortisone): این دارو می تواند به افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار خون کمک کند و در برخی موارد افت فشار خون وضعیتی به کار می رود.

اقدامات اولیه هنگام مواجهه با فرد غش کرده

دانستن اقدامات اولیه صحیح در زمان غش کردن یک فرد می تواند از آسیب های جدی جلوگیری کند و به فرد کمک کند تا سریع تر بهبود یابد:

• برای فردی که احساس غش دارد:
  • فوراً دراز بکشید به خصوص اگر علائم هشداردهنده (سرگیجه تهوع) را احساس می کنید.
  • پاها را بالاتر از سطح قلب قرار دهید (حدود ۳۰ سانتی متر). این کار به بازگشت خون به مغز کمک می کند.
  • لباس های تنگ را شل کنید به خصوص در ناحیه گردن و کمر.
  • عمیق نفس بکشید.
• برای اطرافیان یک فرد غش کرده:
  • حفظ خونسردی: آرامش خود را حفظ کنید و با آرامش به فرد کمک کنید.
  • کمک به فرد برای دراز کشیدن: اگر فرد ایستاده است به او کمک کنید به آرامی به پشت دراز بکشد.
  • بالا نگه داشتن پاها: پاهای فرد را حدود ۳۰ سانتی متر بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
  • باز کردن راه هوایی: اطمینان حاصل کنید که راه تنفسی فرد باز است. اگر زبان به پشت حلق افتاده است سر را کمی به عقب متمایل کنید و چانه را به سمت بالا بیاورید.
  • عدم تجمع افراد: از تجمع افراد زیاد در اطراف فرد غش کرده خودداری کنید تا هوا به راحتی جریان یابد.
  • عدم تکان دادن شدید فرد: فرد را به زور تکان ندهید یا روی او آب نریزید. اجازه دهید هوشیاری به صورت طبیعی بازگردد.
  • عدم دادن آب یا غذا: تا زمانی که فرد به طور کامل به هوش نیامده است چیزی به او نخورانید زیرا ممکن است باعث خفگی شود.
  • مدت زمان را یادداشت کنید: زمان از دست دادن هوشیاری و زمان بازگشت آن را یادداشت کنید.
  • تماس با اورژانس (۱۱۵): اگر فرد پس از یک دقیقه به هوش نیامد یا علائم هشداردهنده جدی (مانند تشنج درد قفسه سینه یا آسیب در اثر سقوط) مشاهده شد فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

پس از به هوش آمدن فرد باید برای مدتی دراز کشیده بماند و سپس به آرامی بنشیند. مصرف مایعات و یک میان وعده کوچک می تواند به بهبود سریع تر کمک کند.

راهکارهای پیشگیری از تکرار غش کردن

پیشگیری از غش کردن به ویژه در افرادی که سابقه آن را دارند با شناسایی و مدیریت عوامل خطر و محرک ها امکان پذیر است. تمرکز بر تغییرات سبک زندگی و آگاهی از وضعیت بدن می تواند نقش مهمی در جلوگیری از اپیزودهای بعدی سنکوپ داشته باشد.

• شناسایی و پرهیز از محرک های شخصی: هر فردی ممکن است محرک های خاص خود را برای غش کردن داشته باشد (مانند دیدن خون محیط های گرم و شلوغ استرس شدید یا ایستادن طولانی مدت). با آگاهی از این محرک ها می توان تا حد امکان از آن ها دوری کرد یا در صورت مواجهه آمادگی لازم را داشت.
• هیدراته نگه داشتن بدن: نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات در طول روز به خصوص در هوای گرم یا هنگام فعالیت بدنی برای حفظ حجم خون و جلوگیری از دهیدراسیون ضروری است. مصرف آب میوه های طبیعی یا نوشیدنی های حاوی الکترولیت نیز می تواند مفید باشد.
• مصرف منظم و متعادل وعده های غذایی: عدم گرسنگی طولانی مدت و مصرف منظم و متعادل وعده های غذایی و میان وعده ها به تثبیت سطح قند خون کمک می کند و از افت ناگهانی قند خون که می تواند منجر به غش شود جلوگیری می نماید.
• اجتناب از ایستادن طولانی مدت: اگر مجبور به ایستادن طولانی هستید سعی کنید پاهای خود را حرکت دهید یا از یک پا به پای دیگر وزن خود را منتقل کنید. همچنین می توانید پاهای خود را به صورت متناوب سفت و شل کنید تا به بازگشت خون به قلب کمک شود. در صورت امکان بنشینید یا دراز بکشید.
• تغییر وضعیت آهسته از حالت نشسته یا خوابیده: هنگام برخاستن عجله نکنید. ابتدا به آرامی بنشینید سپس چند لحظه مکث کنید و بعد به آهستگی بایستید. این کار به بدن فرصت می دهد تا فشار خون را تنظیم کند.
• اطلاع دادن به پزشک یا پرستار در مورد سابقه غش: اگر سابقه غش دارید به خصوص هنگام تزریقات خون گیری یا اقدامات پزشکی حتماً پزشک یا پرستار را مطلع کنید. آن ها می توانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از غش انجام دهند (مانند انجام تزریق در حالت درازکش).
• پوشیدن جوراب های فشاری: در برخی موارد پزشک ممکن است استفاده از جوراب های فشاری را برای کمک به بازگشت خون از پاها به قلب توصیه کند به ویژه برای افرادی که از افت فشار خون وضعیتی رنج می برند.
• مدیریت استرس و اضطراب: تکنیک های آرام سازی تنفس عمیق یوگا یا مشاوره روان شناختی می تواند در کاهش حملات غش ناشی از استرس کمک کننده باشد.
• توجه به علائم هشداردهنده و اقدام فوری: به محض احساس علائمی مانند سرگیجه سبکی سر تاری دید یا تهوع فوراً بنشینید یا دراز بکشید و پاهای خود را بالا ببرید. این اقدام ساده می تواند از از دست دادن کامل هوشیاری و سقوط جلوگیری کند.

در صورت تکرار غش کردن یا مشاهده هرگونه علائم نگران کننده مشورت با پزشک متخصص (مانند متخصص قلب و عروق یا متخصص مغز و اعصاب) برای ارزیابی دقیق و تشخیص علت زمینه ای ضروری است. این اقدام می تواند از بروز مشکلات جدی تر در آینده پیشگیری کند.

سوالات متداول

آیا غش کردن همیشه نشانه بیماری جدی است؟

خیر غش کردن همیشه نشانه بیماری جدی نیست. در بسیاری از موارد به خصوص در سنین پایین غش کردن ناشی از واکنش های طبیعی بدن به استرس ترس درد یا تغییرات ناگهانی وضعیت بدن (مانند ایستادن سریع) است. این نوع غش معمولاً خوش خیم تلقی می شود و به آن سنکوپ وازوواگال می گویند. با این حال غش می تواند گاهی اوقات نشانه ای از یک بیماری زمینه ای مهم تر مانند مشکلات قلبی عصبی یا متابولیک باشد. از این رو هر بار که فردی دچار غش می شود به ویژه اگر اولین بار باشد یا با علائم هشداردهنده جدی همراه باشد توصیه می شود برای اطمینان خاطر و بررسی علت اصلی به پزشک مراجعه کند.

اگر کسی غش کرد چه کارهای اورژانسی می توانم انجام دهم؟

اگر کسی غش کرد باید فوراً اقدامات زیر را انجام دهید: ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید. فرد را به آرامی به پشت بخوابانید و پاهای او را حدود ۳۰ سانتی متر بالاتر از سطح قلب قرار دهید. این کار به بازگشت خون به مغز کمک می کند. لباس های تنگ به خصوص در ناحیه گردن را شل کنید تا راه تنفسی باز شود. اطمینان حاصل کنید که فرد می تواند به راحتی نفس بکشد و راه هوایی او مسدود نیست. از تجمع افراد در اطراف بیمار خودداری کنید تا جریان هوا مناسب باشد. به هیچ عنوان فرد را به زور تکان ندهید یا روی صورتش آب نریزید. تا زمانی که فرد به طور کامل به هوش نیامده چیزی به او نخورانید. اگر فرد پس از یک دقیقه به هوش نیامد یا در حین غش کردن دچار حرکات تشنجی آسیب در اثر سقوط درد قفسه سینه یا هرگونه علامت نگران کننده دیگری شد فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

آیا کم خونی باعث غش می شود؟

بله کم خونی می تواند یکی از دلایل غش کردن باشد به خصوص اگر کم خونی شدید باشد. کم خونی وضعیتی است که در آن بدن گلبول های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی ندارد. هموگلوبین پروتئینی در گلبول های قرمز است که وظیفه حمل اکسیژن به بافت ها و اندام های بدن از جمله مغز را بر عهده دارد. هنگامی که میزان هموگلوبین یا گلبول های قرمز به شدت کاهش می یابد اکسیژن رسانی به مغز مختل می شود و این کمبود اکسیژن می تواند منجر به سرگیجه ضعف و در نهایت غش کردن شود. کم خونی فقر آهن یکی از شایع ترین انواع کم خونی است که می تواند به چنین علائمی منجر شود.

چگونه می توانم بفهمم که غش کرده ام یا تشنج؟

تشخیص دقیق بین غش (سنکوپ) و تشنج باید توسط پزشک انجام شود اما تفاوت های کلیدی وجود دارد. غش معمولاً ناشی از کاهش موقت جریان خون به مغز است و کوتاه (چند ثانیه تا یک دقیقه) بوده و بازگشت هوشیاری سریع است. پرش های عضلانی در غش در صورت وجود خفیف و محدود هستند و عدم کنترل ادرار/مدفوع و گاز گرفتن زبان نادر است. پس از غش فرد ممکن است کمی گیج و خسته باشد اما به سرعت بهبود می یابد. در مقابل تشنج ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز است از دست دادن هوشیاری می تواند طولانی تر باشد حرکات تشنجی شدیدتر و ریتمیک تر هستند عدم کنترل ادرار/مدفوع و گاز گرفتن زبان شایع تر است و پس از تشنج فرد معمولاً برای مدت طولانی تری گیج و خواب آلود است. شرح حال دقیق از شاهدان عینی و انجام آزمایشاتی مانند نوار قلب (EKG) و نوار مغز (EEG) برای تشخیص افتراقی ضروری است.

سخن پایانی

غش کردن یا سنکوپ پدیده ای است که می تواند تجربه ای نگران کننده برای فرد و اطرافیانش باشد. همانطور که بیان شد گرچه در بسیاری از موارد غش کردن علت خوش خیمی دارد و ناشی از واکنش های طبیعی بدن به محرک های محیطی یا عاطفی است اما همواره این احتمال وجود دارد که نشانه ای از یک بیماری زمینه ای جدی تر به ویژه در سیستم قلبی-عروقی یا عصبی باشد. بنابراین هیچ گاه نباید غش کردن را نادیده گرفت.

آگاهی از علائم هشداردهنده پیش از وقوع غش شناخت دلایل شایع آن از جمله سنکوپ وازوواگال افت فشار خون وضعیتی و سنکوپ های قلبی و همچنین توانایی تمایز آن از تشنج می تواند به افراد کمک کند تا در صورت بروز این پدیده اقدامات اولیه صحیح را انجام دهند و از آسیب های احتمالی جلوگیری کنند. از همه مهم تر در صورت تکرار غش یا بروز آن در شرایط خاص (مانند بارداری سالمندی یا همراهی با علائم قلبی) مراجعه به پزشک متخصص برای ارزیابی دقیق و انجام آزمایشات تشخیصی لازم (نوار قلب هولتر اکوکاردیوگرافی تست تیلت و غیره) اکیداً توصیه می شود. این رویکرد پیشگیرانه و درمانی سلامت و آرامش خاطر افراد را تضمین خواهد کرد.