شرایط قسطی کردن مهریه

زمانی که مرد توانایی مالی پرداخت یکجای مهریه را ندارد می تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه خانواده تقاضای قسطی شدن مهریه را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی زوج و احراز عدم استطاعت مهریه را متناسب با درآمد و هزینه های ضروری او قسط بندی می کند.

مهریه که از ارکان مهم عقد نکاح در حقوق ایران به شمار می رود همواره یکی از دغدغه های اصلی زوجین بوده است. این حق مالی که به محض جاری شدن صیغه عقد برای زوجه ایجاد می شود در بسیاری از مواقع به دلیل مشکلات اقتصادی و افزایش ارزش سکه به یک چالش جدی برای زوجین تبدیل می گردد. آشنایی با شرایط قسطی کردن مهریه و جوانب حقوقی آن هم برای مردانی که به دنبال راهکارهای قانونی برای پرداخت اقساطی مهریه هستند و هم برای زنانی که می خواهند از حقوق خود در این فرآیند مطلع شوند ضروری است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع تمامی ابهامات حقوقی مراحل عملی و پیامدهای قسط بندی مهریه را با رویکردی تخصصی اما قابل فهم برای عموم مخاطبان شفاف سازی می کند تا هر دو طرف بتوانند آگاهانه تصمیم گیری کنند.

تقسیط مهریه چیست و چه زمانی اعمال می شود؟

تقسیط مهریه به معنای تقسیم کل مبلغ مهریه به دفعات و اقساط معین است که زوج متعهد به پرداخت آن در فواصل زمانی مشخص می شود. این روش پرداخت در مقابل پرداخت یکجای مهریه قرار می گیرد و معمولاً در شرایطی که زوج توانایی مالی پرداخت کامل مهریه را به صورت نقدی در یک مرحله نداشته باشد به کار گرفته می شود. دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی مرد میزان پیش قسط و اقساط ماهیانه یا دوره ای را تعیین می کند تا پرداخت مهریه برای او امکان پذیر گردد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در امکان قسط بندی

مهریه در حقوق ایران به دو نوع اصلی تقسیم می شود:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به محض جاری شدن عقد بر ذمه زوج قرار می گیرد و زوجه هر زمان که بخواهد می تواند آن را مطالبه کند. در این حالت زوج مکلف به پرداخت فوری است مگر اینکه ادعای اعسار کند و شرایط قسطی کردن مهریه را فراهم آورد.
• مهریه عندالاستطاعه: پرداخت این نوع مهریه منوط به استطاعت و توانایی مالی زوج است. به این معنا که زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد. اگرچه در مهریه عندالاستطاعه اصلاً فرض بر عدم توانایی مرد است اما در صورت اثبات توانایی وی و عدم امکان پرداخت یکجا باز هم امکان تقسیط وجود دارد.

شروع فرآیند قسط بندی: مطالبه مهریه توسط زوجه

فرآیند قسط بندی مهریه با مطالبه آن توسط زوجه آغاز می شود. زن می تواند مهریه خود را از طریق دو مرجع اصلی مطالبه کند:

1. اداره اجرای ثبت اسناد رسمی: اگر عقدنامه رسمی باشد و زوجه قصد مطالبه مهریه را داشته باشد می تواند از طریق اداره اجرای ثبت اقدام کند. در این روش ابتدا اموال قابل شناسایی زوج توقیف می شود. در صورتی که اموالی شناسایی نشود یا کافی نباشد زوجه می تواند به دادگاه مراجعه کند.
2. دادگاه خانواده: زوجه می تواند مستقیماً با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده اقدام کند. این روش بیشتر در مواردی کاربرد دارد که زوجه از وجود اموال زوج اطمینان ندارد یا تمایل به توقیف اموال از طریق دادگاه را دارد.

پس از مطالبه مهریه از سوی زوجه چنانچه زوج مدعی عدم توانایی پرداخت یکجا باشد می تواند دادخواست اعسار تقدیم کند که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.

اعسار از پرداخت مهریه: مبنای قانونی تقسیط

اعسار در لغت به معنای تنگدستی و ناتوانی است و در اصطلاح حقوقی به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت دیون خود گفته می شود. مبنای اصلی شرایط قسطی کردن مهریه اثبات همین اعسار از سوی زوج است.

تعریف حقوقی اعسار و معسر

معسر کسی است که به دلیل نداشتن مال و دارایی به جز مستثنیات دین یا عدم دسترسی به اموال خود توانایی پرداخت بدهی هایش را ندارد. در پرونده های مهریه اگر مرد نتواند مهریه را به صورت یکجا بپردازد و دادگاه این ناتوانی را احراز کند به او معسر اطلاق می شود.

تفاوت اعسار با عدم شناسایی اموال

تفاوت مهمی بین اعسار و عدم شناسایی اموال وجود دارد که در مسیر قسط بندی مهریه حیاتی است.
عدم شناسایی اموال: به این معناست که زوجه با جستجو در مراجع مختلف (مانند اداره ثبت راهنمایی و رانندگی بانک مرکزی و…) نتوانسته است مال یا اموالی از زوج پیدا کند که قابل توقیف باشد. در این حالت ممکن است مرد دارای اموال باشد اما زوجه موفق به شناسایی آن ها نشده باشد.
اعسار: به معنای ناتوانی واقعی زوج در پرداخت دین حتی در صورت شناسایی اموال وی است. به عبارت دیگر مرد اثبات می کند که هیچ مال قابل توقیفی ندارد و تنها دارایی او از مستثنیات دین محسوب می شود یا درآمد او کفاف پرداخت یکجای مهریه را نمی دهد.

نحوه اثبات اعسار در دادگاه

اثبات اعسار بر عهده زوج است. او باید با ارائه مدارک و شواهد کافی عدم توانایی مالی خود را به دادگاه ثابت کند. مهمترین مدارک و روش های اثبات اعسار عبارتند از:

1. لیست اموال و دارایی: زوج باید لیستی دقیق از تمامی اموال منقول و غیرمنقول خود حساب های بانکی سهام خودرو اوراق بهادار و هر نوع دارایی دیگر را به دادگاه ارائه دهد. عدم ذکر برخی از اموال می تواند به ضرر زوج تمام شود.
2. شهادت شهود: ارائه استشهادیه از حداقل دو نفر شاهد مرد که از وضعیت مالی و زندگی زوج مطلع بوده و شهادت دهند که زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. این شهود در دادگاه سوگند یاد کرده و اظهارات خود را تأیید می کنند.
3. فیش حقوقی و مدارک درآمدی: اگر زوج شاغل است باید فیش حقوقی گواهی اشتغال به کار و هر مدرکی که نشان دهنده میزان درآمد اوست را ارائه کند.
4. مدارک مربوط به بدهی ها و تعهدات مالی: ارائه اسناد مربوط به بدهی های دیگر زوج (مانند وام بانکی چک برگشتی نفقه فرزندان از ازدواج قبلی و…) می تواند به اثبات اعسار کمک کند.
5. مدارک مربوط به هزینه های ضروری زندگی: اجاره نامه قبوض هزینه های درمانی و سایر مخارج ضروری زندگی زوج و افراد تحت تکفل او.

دادگاه با بررسی این مدارک و انجام تحقیقات لازم در خصوص پذیرش یا رد دادخواست اعسار تصمیم گیری می کند.

اهمیت و مهلت ۳۰ روزه تقدیم دادخواست اعسار

پس از صدور اجراییه مهریه (چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه) زوج تنها ۳۰ روز مهلت دارد تا دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند. رعایت این مهلت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است زیرا:

• اگر زوج در این مهلت اقدام کند تا زمان رسیدگی و صدور رأی قطعی در مورد اعسار امکان جلب و بازداشت او بابت مهریه وجود نخواهد داشت.
• در صورتی که زوج پس از مهلت ۳۰ روزه دادخواست اعسار را تقدیم کند احتمال جلب و بازداشت او تا پیش از صدور رأی اعسار بسیار بالاست و وی باید برای آزادی وثیقه یا کفالت ارائه دهد.

بنابراین زمان بندی دقیق در تقدیم دادخواست اعسار می تواند از بروز مشکلات جدی برای زوج جلوگیری کند.

مراحل قانونی گام به گام قسطی کردن مهریه

فرآیند قسطی کردن مهریه یک روند حقوقی است که مراحل مشخصی را شامل می شود. آگاهی از این مراحل برای هر دو طرف پرونده ضروری است.

الف) مطالبه مهریه توسط زوجه

همانطور که پیشتر ذکر شد مطالبه مهریه نقطه آغازین این فرآیند است:

• از طریق اداره اجرای ثبت: زوجه می تواند با مراجعه به دفتر ازدواج و طلاق و دریافت اجراییه مهریه آن را به اداره ثبت اسناد رسمی ارائه دهد. اداره ثبت اقدام به شناسایی و توقیف اموال زوج می کند. اگر اموالی شناسایی نشود یا کافی نباشد زن می تواند برای مابقی مهریه به دادگاه مراجعه کند.
• از طریق دادگاه خانواده: زوجه می تواند مستقیماً با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده این امر را پیگیری کند. دادگاه پس از بررسی حکم به پرداخت مهریه صادر می کند و زوجه می تواند تقاضای توقیف اموال زوج را از دادگاه نماید.

ب) تقدیم دادخواست اعسار توسط زوج

پس از مطالبه مهریه و در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت یکجا او باید اقدام به تقدیم دادخواست اعسار کند:

• نحوه تنظیم دادخواست: دادخواست اعسار باید به دقت و با ذکر جزئیات کامل وضعیت مالی درآمدها هزینه ها بدهی ها و اموال (در صورت وجود و مستثنیات دین بودن) تنظیم شود. باید به این نکته توجه داشت که دادخواست اعسار یک سند رسمی و حقوقی است و باید مطابق با مقررات تنظیم گردد.
• پیوست های لازم: به همراه دادخواست اعسار لازم است مدارکی نظیر لیست اموال استشهادیه کتبی با امضای دو شاهد که از وضعیت مالی زوج مطلع هستند کپی مدارک هویتی فیش های حقوقی (در صورت شاغل بودن) و مدارک مربوط به هزینه های زندگی پیوست شود.
• مرجع صالح برای رسیدگی: دادگاه خانواده ای که به پرونده اصلی مهریه رسیدگی می کند مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار نیز می باشد.

ج) رسیدگی دادگاه

پس از تقدیم دادخواست اعسار:

• برگزاری جلسه رسیدگی: دادگاه جلسه ای را برای بررسی دادخواست اعسار تعیین می کند. در این جلسه زوج و شهود او (در صورت لزوم) حاضر شده و به سوالات قاضی پاسخ می دهند. زوجه نیز می تواند برای دفاع از حقوق خود و رد ادعای اعسار زوج مدارک و شواهد خود را ارائه کند.
• بررسی مدارک و شهود: قاضی تمام مدارک و مستندات ارائه شده توسط هر دو طرف را به دقت بررسی کرده و در صورت نیاز از شهود تحقیق می کند. همچنین استعلامات لازم را از مراجع مربوطه (مانند اداره ثبت اسناد و املاک بانک مرکزی و…) جهت شناسایی اموال زوج به عمل می آورد.
• اخذ تصمیم دادگاه: پس از بررسی های لازم دادگاه در خصوص قبول یا رد دادخواست اعسار تصمیم گیری می کند. اگر اعسار زوج احراز شود دادگاه وارد مرحله تعیین اقساط می شود.

د) صدور حکم تقسیط

در صورت پذیرش دادخواست اعسار:

• تعیین پیش قسط و اقساط ماهیانه (یا دوره ای): قاضی با توجه به وضعیت مالی زوج (درآمد دارایی های غیرقابل توقیف هزینه های زندگی و افراد تحت تکفل) و میزان مهریه مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه یا دوره ای برای پرداخت مهریه تعیین می کند. این اقساط باید به گونه ای باشد که هم حقوق زوجه رعایت شود و هم پرداخت آن برای زوج مقدور باشد.

عوامل مؤثر بر میزان پیش قسط و اقساط مهریه

تعیین میزان پیش قسط و تعداد اقساط مهریه یک فرآیند پیچیده قضایی است که به عوامل متعددی بستگی دارد. قاضی با در نظر گرفتن کلیه جوانب تلاش می کند تا تصمیمی عادلانه و متناسب با شرایط هر دو طرف اتخاذ کند.

الف) وضعیت مالی زوج

مهمترین عامل در تعیین اقساط توان مالی زوج است. این توان مالی شامل موارد زیر می شود:

• میزان درآمد ثابت: حقوق ماهانه درآمدهای حاصل از اجاره ملک سود سپرده های بانکی یا سرمایه گذاری ها و هرگونه منبع درآمد ثابت دیگر.
• دارایی های منقول و غیرمنقول: اموالی نظیر خودرو ملک (به جز مستثنیات دین) سهام شرکت ها سپرده های بانکی طلا و جواهرات. دادگاه ارزش این دارایی ها را در تعیین اقساط لحاظ می کند.
• بدهی ها و تعهدات مالی دیگر: وجود بدهی های قانونی و رسمی (مانند اقساط وام بانکی نفقه فرزندان از ازدواج قبلی دیون قطعی شده) که زوج ملزم به پرداخت آن هاست می تواند در کاهش توان مالی و به تبع آن تعدیل اقساط مهریه موثر باشد.
• میزان هزینه های ضروری زندگی زوج و افراد تحت تکفل: هزینه های اساسی مانند مسکن خوراک پوشاک درمان آموزش فرزندان که برای یک زندگی متعارف ضروری است در نظر گرفته می شود.

ب) میزان مهریه

تعداد سکه ها یا ارزش ریالی مهریه به طور طبیعی بر میزان پیش قسط و اقساط تأثیرگذار است. هرچه مهریه بیشتر باشد ممکن است اقساط نیز بیشتر شده یا تعداد اقساط طولانی تر گردد.

ج) مستثنیات دین

برخی از اموال زوج حتی در صورت توانایی مالی قابل توقیف برای پرداخت مهریه نیستند. این اموال را مستثنیات دین می نامند و شامل مواردی هستند که برای ادامه زندگی آبرومندانه زوج و افراد تحت تکفل وی ضروری است.
ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به صراحت این موارد را بیان می کند:

مستثنیات دین صرفاً شامل موارد زیر است:

1. الف) منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
2. ب) اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
3. ج) آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
4. د) کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
5. هـ) وسایل و ابزار کار کسبه پیشه وران کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
6. و) تلفن مورد نیاز مدیون.
7. ز) مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

این موارد از توقیف برای مهریه مستثنی هستند و دادگاه نمی تواند حکمی بر توقیف آن ها صادر کند. البته باید توجه داشت که تشخیص عرفی بودن و متناسب بودن این اموال با شأن زوج بر عهده قاضی است.

د) نظر قاضی و شرایط عرفی

قاضی دادگاه با در نظر گرفتن تمامی این عوامل و همچنین با لحاظ کردن رویه های قضایی موجود و شرایط عرفی جامعه میزان پیش قسط و اقساط را تعیین می کند. مثلاً در برخی مناطق رویه قضایی ممکن است در تعیین حداقل پیش قسط یا نحوه محاسبه اقساط تفاوت هایی داشته باشد.

ه) بررسی موارد خاص

• حداقل پیش قسط مهریه: هیچ نص قانونی برای حداقل پیش قسط مهریه وجود ندارد و کاملاً به نظر قاضی و شرایط پرونده بستگی دارد. اما تجربه نشان می دهد که در بسیاری از پرونده ها بین ۳ تا ۱۰ سکه به عنوان پیش قسط تعیین می شود.
• امکان قسط بندی مهریه سالی یک سکه: در مواردی که وضعیت مالی زوج بسیار نامناسب باشد و درآمد او به سختی کفاف زندگی را بدهد دادگاه ممکن است حتی مهریه را به صورت سالی یک سکه یا مبالغ بسیار اندک قسط بندی کند. این مورد بیشتر برای مردان بیکار یا با درآمد بسیار پایین صادق است.

قوانین جدید و به روزرسانی های مهریه (۱۴۰۳ و ۱۴۰۴)

قوانین مربوط به مهریه همواره در حال تغییر و تکامل هستند تا با شرایط روز جامعه هماهنگ شوند. آگاهی از آخرین به روزرسانی ها برای زوجین ضروری است.

قوانین اصلی مرتبط با مهریه

شرایط قسطی کردن مهریه عمدتاً بر اساس قوانین زیر است:

• قانون مدنی: مواد ۱۰۸۲ تا ۱۱۰۰ قانون مدنی به بحث مهریه انواع آن و شرایط پرداخت اختصاص دارد. این قانون مهریه را از حقوق مالی زوجه دانسته و حق مطالبه آن را به او می دهد.
• قانون اجرای احکام مدنی: این قانون به چگونگی اجرای احکام صادره از دادگاه ها از جمله احکام مربوط به پرداخت مهریه و توقیف اموال می پردازد.
• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: این قانون که به طور خاص به چگونگی اجرای محکومیت های مالی (مانند مهریه) و شرایط اعسار می پردازد نقش کلیدی در فرآیند قسط بندی مهریه ایفا می کند. مواد ۲۴ و ۲۷ این قانون در خصوص مستثنیات دین و مقررات مربوط به اعسار بسیار حائز اهمیت است.

محدودیت ۱۱۰ سکه و شرایط جلب

بر اساس قوانین فعلی و رویه قضایی امکان جلب و بازداشت زوج بابت مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل ریالی آن وجود دارد. این بدان معناست که:

• اگر مهریه زوجه ۱۱۰ سکه یا کمتر باشد در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار مرد قابل جلب و بازداشت است.
• برای مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه جلب و بازداشت زوج تنها تا همان سقف ۱۱۰ سکه اعمال می شود و برای مبالغ مازاد بر آن زوجه باید تمکن مالی مرد را اثبات کند تا بتواند مابقی مهریه را دریافت کند. در این بخش اصل بر عدم توانایی مرد در پرداخت مازاد ۱۱۰ سکه است و بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه است.

این قانون به منظور حفظ حقوق زوجین و جلوگیری از حبس های طولانی مدت برای مبالغ بالای مهریه وضع شده است.

تغییرات و نکات مهم در قوانین جدید مهریه (۱۴۰۳ و احتمالات ۱۴۰۴)

تا زمان نگارش این مقاله هیچ قانون جدید مصوب و لازم الاجرایی که تغییرات بنیادین در ماهیت یا کلیات شرایط قسطی کردن مهریه ایجاد کرده باشد به تصویب نرسیده است. با این حال:

• همواره بحث هایی در خصوص اصلاح قوانین مهریه تعیین سقف برای مهریه و دریافت حق الثبت از هر دو طرف (زوج و زوجه) در زمان عقد مطرح بوده است که هنوز به نتیجه قطعی نرسیده.
• در سال های اخیر تمرکز بر رویه قضایی بر حمایت از حقوق هر دو طرف و جلوگیری از حبس های بی مورد بوده است. این بدین معناست که دادگاه ها در رسیدگی به پرونده های اعسار دقت بیشتری به خرج می دهند و تلاش می کنند تا تصمیمی متناسب با وضعیت مالی واقعی زوج اتخاذ شود.

همواره توصیه می شود برای اطلاع از آخرین تغییرات قانونی با وکلای متخصص خانواده مشورت شود.

سناریوهای رایج و خاص در تقسیط مهریه

شرایط قسطی کردن مهریه می تواند با توجه به وضعیت شغلی زوج و نوع طلاق متفاوت باشد. بررسی این سناریوها به درک بهتر فرآیند کمک می کند.

الف) تقسیط مهریه برای کارمندان: نحوه کسر از حقوق

اگر زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد و توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد دادگاه می تواند حکم به کسر بخشی از حقوق او برای پرداخت اقساط مهریه صادر کند.
بر اساس ماده ۴۹ قانون اجرای احکام مدنی: در صورتی که محکوم علیه (زوج) کارمند دولت یا مؤسسات عمومی و شرکت های دولتی یا مؤسسات عمومی غیردولتی و یا شرکت ها و مؤسسات خصوصی باشد دادگاه می تواند با رعایت شرایط و معافیت های قانونی بخشی از حقوق و مزایای او را برای پرداخت اقساط مهریه کسر و به حساب زوجه واریز نماید.
میزان کسر از حقوق بستگی به وضعیت تأهل تعداد افراد تحت تکفل (مانند فرزندان) و میزان حقوق دریافتی زوج دارد. معمولاً کسر از حقوق بین یک چهارم تا یک سوم حقوق خالص خواهد بود.

ب) تقسیط مهریه برای مرد بیکار: چالش ها و راهکارهای قانونی

زمانی که مرد بیکار است و هیچ منبع درآمدی ندارد شرایط قسطی کردن مهریه او با چالش های بیشتری همراه است. حتی در این شرایط نیز زوج وظیفه دارد مهریه را پرداخت کند.
در این موارد:

• اثبات اعسار: مرد باید با ارائه مدارک کافی (مانند گواهی عدم اشتغال عدم وجود حساب بانکی فعال شهادت شهود) بیکاری و عدم توانایی مالی خود را اثبات کند.
• پیش قسط و اقساط: حتی در شرایط بیکاری مطلق دادگاه ممکن است مبلغ ناچیزی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط بسیار کم (مانند سالی یک سکه) تعیین کند. هدف این است که دین به طور کامل ساقط نشود و مرد در آینده در صورت بهبود وضعیت مالی به پرداخت اقساط متعهد باشد.
• جستجوی شغل: برخی قضات ممکن است زوج بیکار را مکلف به تلاش برای یافتن شغل کنند.

ج) قسط بندی مهریه در طلاق از طرف مرد

زمانی که مرد خواهان طلاق است مرجع قضایی مکلف است قبل از صدور حکم طلاق تکلیف تمامی حقوق مالی زوجه از جمله مهریه نفقه معوقه اجرت المثل و… را مشخص کند.
در این شرایط مرد باید توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد یا در صورت عدم توانایی شرایط قسطی کردن مهریه را فراهم آورد. دادگاه در این موارد سخت گیری بیشتری اعمال می کند تا حقوق زن ضایع نشود و معمولاً مرد موظف است تمامی اقساط معوقه و یا پیش قسط قابل توجهی را بپردازد تا طلاق ثبت شود.

د) قسط بندی مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی زوجین با توافق بر تمامی مسائل مالی و غیرمالی برای طلاق اقدام می کنند. این توافق می تواند شامل نحوه پرداخت مهریه نیز باشد.
در این حالت:

• توافق کتبی: زوجین می توانند به صورت کتبی توافق کنند که بخشی از مهریه به صورت نقدی پرداخت شود و مابقی به صورت اقساط (با تعیین مبلغ و زمان بندی دقیق) پرداخت گردد.
• بخشش مهریه: زوجه می تواند بخشی یا تمام مهریه خود را در ازای طلاق توافقی ببخشد.
• اهمیت توافق آزادانه: شرط اصلی رعایت اراده آزادانه طرفین و شفافیت کامل در مفاد توافق است. این توافق نامه به دادگاه ارائه شده و به عنوان مبنای حکم طلاق قرار می گیرد.

ه) قسطی کردن مهریه غیرنقدی

مهریه می تواند علاوه بر سکه و وجه نقد شامل اموال غیرنقدی مانند ملک طلا خودرو یا سایر دارایی ها باشد.
در مورد مهریه غیرنقدی:

• اگر مهریه به صورت عینی (مثلاً یک قطعه زمین مشخص) تعیین شده باشد در صورت عدم امکان تحویل عین آن ارزش ریالی آن محاسبه شده و سپس امکان قسط بندی وجود دارد.
• اگر مهریه تعداد مشخصی طلا باشد دادگاه ارزش روز آن را محاسبه کرده و بر اساس آن حکم به پرداخت اقساطی ارزش ریالی طلا می دهد.

بنابراین قسطی کردن مهریه غیرنقدی نیز عملاً با تبدیل آن به ارزش ریالی و سپس تقسیط مبلغ انجام می شود.

اعتراض به رأی دادگاه در خصوص تقسیط مهریه و تعدیل اقساط

پس از صدور حکم تقسیط مهریه هر یک از طرفین (زوج یا زوجه) که به رأی دادگاه معترض باشند حق اعتراض و درخواست تجدیدنظر دارند. همچنین در صورت تغییر شرایط مالی امکان درخواست تعدیل اقساط نیز وجود دارد.

الف) اعتراض زوجه

اگر زوجه به حکم تقسیط مهریه اعتراض داشته باشد و معتقد باشد که زوج از تمکن مالی بیشتری برخوردار است که دادگاه آن را نادیده گرفته است می تواند درخواست تجدیدنظر ارائه دهد.
در این مرحله زوجه باید:

• ارائه مدارک جدید: شواهد و مدارک جدیدی دال بر توانایی مالی زوج (مانند شناسایی اموال مخفی شده افزایش درآمد تغییر شغل به سمت درآمد بالاتر) را به دادگاه ارائه دهد.
• اثبات توانایی مرد: تلاش کند تا اثبات کند که مرد قادر به پرداخت اقساط بیشتر یا حتی بخش عمده ای از مهریه به صورت یکجا است. این امر شامل ارائه استشهادیه صورت حساب های بانکی جدید یا هر سندی است که نشان دهنده تمکن مالی زوج باشد.

مهلت اعتراض به رأی بدوی دادگاه معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی است.

ب) اعتراض زوج

اگر زوج به دلیل تغییر شرایط مالی خود (مانند بیکاری کاهش درآمد افزایش بیماری و هزینه های درمانی افزایش افراد تحت تکفل) نتواند اقساط تعیین شده را بپردازد می تواند درخواست تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
در این حالت زوج باید:

• اثبات تغییر وضعیت مالی: با ارائه مدارک جدید ثابت کند که وضعیت مالی او نسبت به زمان صدور حکم اولیه تغییر کرده است و پرداخت اقساط فعلی برایش عسر و حرج ایجاد می کند. این مدارک می تواند شامل گواهی بیکاری فیش حقوقی جدید مدارک پزشکی و اسناد مربوط به بدهی های جدید باشد.
• درخواست تعدیل اقساط: از دادگاه بخواهد که میزان اقساط را کاهش دهد یا مدت زمان پرداخت را طولانی تر کند.

دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد در صورت احراز تغییر در وضعیت مالی زوج رأی به تعدیل اقساط صادر خواهد کرد.

مهلت های قانونی برای اعتراض و تجدیدنظر

همانطور که ذکر شد مهلت تجدیدنظرخواهی از احکام دادگاه های بدوی معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی است. پس از آن مهلت فرجام خواهی در دیوان عالی کشور نیز ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی تجدیدنظر است. رعایت این مواعد قانونی برای حفظ حقوق طرفین بسیار مهم است.

پیامدهای عدم پرداخت منظم اقساط مهریه

عدم پرداخت منظم اقساط مهریه توسط زوج عواقب حقوقی جدی در پی دارد و زوجه می تواند برای پیگیری حقوق خود از ابزارهای قانونی استفاده کند.

حقوق زوجه در صورت عدم پرداخت

در صورتی که زوج از پرداخت اقساط مهریه خودداری کند زوجه می تواند اقدامات قانونی زیر را انجام دهد:

• اجرائیه مجدد: زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه درخواست صدور اجرائیه مجدد برای اقساط معوقه را مطرح کند.
• توقیف اموال: زوجه حق دارد برای وصول اقساط پرداخت نشده تقاضای توقیف اموال منقول و غیرمنقول زوج را بنماید. این اموال شامل هرگونه دارایی زوج به جز مستثنیات دین است.
• جلب: در صورت عدم شناسایی اموال کافی و یا عدم پرداخت اقساط معوقه تا سقف ۱۱۰ سکه زوجه می تواند تقاضای جلب و بازداشت زوج را از دادگاه نماید.

مفهوم جلب و حبس در مهریه قسط بندی شده

مفهوم جلب در مهریه قسط بندی شده به این معناست که اگر زوج پس از صدور حکم تقسیط اقساط را به طور منظم و در موعد مقرر پرداخت نکند زوجه می تواند برای اقساط معوقه تقاضای جلب او را از دادگاه بخواهد.
شرایط جلب: جلب و حبس زوج بابت اقساط معوقه مهریه تنها در صورتی امکان پذیر است که مجموع اقساط معوقه و پیش قسط پرداخت نشده به سقف ۱۱۰ سکه نرسیده باشد و یا در صورت تجاوز از ۱۱۰ سکه برای همان سقف ۱۱۰ سکه است. همچنین زوج باید توانایی پرداخت اقساط را داشته باشد اما از آن خودداری کند. اگر زوج واقعاً معسر باشد و نتواند اقساط را بپردازد (و این اعسار را به دادگاه اثبات کند) جلب او منتفی می شود.

راهکارهای قانونی برای زوج جهت جلوگیری از تبعات

برای جلوگیری از پیامدهای عدم پرداخت اقساط زوج می تواند اقدامات زیر را انجام دهد:

• درخواست تعدیل اقساط: در صورت تغییر وضعیت مالی و کاهش توان پرداخت زوج باید فوراً با ارائه مدارک به دادگاه درخواست تعدیل اقساط را مطرح کند تا میزان اقساط متناسب با شرایط جدید او تعیین شود.
• توافق با زوجه: زوج می تواند با زوجه توافق کند که برای مدتی اقساط را پرداخت نکند یا میزان آن را کاهش دهد. این توافق بهتر است به صورت کتبی و رسمی انجام شود.
• تعهد به پرداخت: حتی اگر موقتاً دچار مشکل شده باشد تلاش کند تا حداقل بخشی از اقساط را بپردازد یا با ارائه دلایل موجه از زوجه و دادگاه مهلت بگیرد.

وضعیت اقساط مهریه در شرایط ویژه

شرایط قسطی کردن مهریه می تواند در طول زمان و با تغییر وضعیت زوجین دستخوش تغییر شود. برخی از این وضعیت های ویژه عبارتند از:

الف) بعد از ازدواج مجدد زن

یکی از سوالات رایج این است که آیا ازدواج مجدد زن بر پرداخت اقساط مهریه تأثیری دارد یا خیر؟
پاسخ این است که خیر. مهریه حقی است که با عقد نکاح برای زن ایجاد شده و ازدواج مجدد او این حق را از بین نمی برد. بنابراین اگر زوجه مجدداً ازدواج کند زوج سابق همچنان مکلف به پرداخت اقساط مهریه طبق حکم دادگاه است و ازدواج مجدد زن باعث توقف یا ساقط شدن تکلیف مرد نمی شود مگر اینکه در زمان طلاق یا پس از آن توافقی مبنی بر بخشش یا توقف پرداخت صورت گرفته باشد.

ب) بعد از فوت شوهر

مهریه یک دین و بدهی بر عهده زوج است. بنابراین حتی پس از فوت شوهر نیز این دین ساقط نمی شود.
در این شرایط:

• پرداخت از ماترک: اقساط مهریه که بر عهده متوفی بوده و پرداخت نشده است حال می شود و باید قبل از تقسیم ارث از ماترک (اموال به جا مانده) او پرداخت شود. به عبارت دیگر مهریه جزء دیون ممتازه متوفی محسوب می شود و بر وراث مقدم است.
• مسئولیت وراث: وراث تنها در حدود سهم الارث خود مسئول پرداخت بدهی های متوفی هستند. اگر ماترک متوفی برای پرداخت مهریه کافی نباشد وراث تکلیفی برای پرداخت از اموال شخصی خود نخواهند داشت.

ج) تأثیر طلاق بر ادامه اقساط

طلاق به خودی خود باعث توقف پرداخت اقساط مهریه نمی شود اما می تواند بر نحوه و سرعت پرداخت تأثیر بگذارد:

• طلاق از طرف زوج: همانطور که قبلاً گفته شد در طلاق از طرف مرد دادگاه معمولاً برای ثبت طلاق مرد را ملزم به پرداخت تمامی اقساط معوقه مهریه یا تأمین بخش عمده ای از آن می کند.
• طلاق توافقی: در این نوع طلاق توافق زوجین بر نحوه پرداخت مهریه (از جمله اقساط یا بخشش آن) ملاک عمل خواهد بود.
• تعدیل اقساط پس از طلاق: پس از طلاق اگر وضعیت مالی زوج تغییر کند (مثلاً درآمدش کمتر شود) همچنان می تواند درخواست تعدیل اقساط را به دادگاه ارائه دهد.

نکات حقوقی و کاربردی مهم و نمونه ها

در فرآیند قسطی کردن مهریه توجه به برخی نکات حقوقی و کاربردی می تواند به زوجین در اتخاذ تصمیمات بهتر کمک کند.

نقش و اهمیت مشاوره وکیل متخصص خانواده

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و فنی پرونده های مهریه و اعسار حضور یک وکیل متخصص خانواده می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه پرونده ایجاد کند. وکیل متخصص می تواند:

• راهنمایی حقوقی دقیق: بهترین راهکارها را با توجه به شرایط خاص هر پرونده ارائه دهد.
• تنظیم دادخواست و دفاع موثر: دادخواست اعسار را به صورت صحیح تنظیم کرده و در جلسات دادگاه به بهترین نحو از حقوق موکل خود دفاع کند.
• پیشگیری از مشکلات: با آگاهی از رویه های قضایی از بروز اشتباهات و تبعات ناخواسته جلوگیری نماید.
• مدیریت فرآیند: تمامی مراحل پرونده را به صورت حرفه ای پیگیری کند و بار روانی و زمانی از دوش موکل بردارد.

امکان توافقات خارج از دادگاه (صلح و سازش) و مزایای آن

زوجین همواره این امکان را دارند که در هر مرحله از پرونده حتی پس از صدور حکم با یکدیگر توافق کرده و به صلح و سازش برسند. این توافق می تواند شامل نحوه پرداخت اقساط میزان پیش قسط یا حتی بخشش بخشی از مهریه باشد.
مزایای توافق خارج از دادگاه:

• کاهش هزینه ها: از هزینه های دادرسی و وکالت کاسته می شود.
• سرعت بیشتر: فرآیند رسیدگی و پرداخت سریع تر به نتیجه می رسد.
• حفظ روابط بهتر: به ویژه در صورت وجود فرزندان مشترک حفظ روابط مسالمت آمیز بین والدین از اهمیت بالایی برخوردار است.
• انعطاف پذیری بیشتر: زوجین می توانند شرایطی را توافق کنند که دادگاه ممکن است آن را نپذیرد.

توصیه می شود هرگونه توافقی به صورت کتبی و در حضور شهود یا در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شود تا از اعتبار قانونی برخوردار باشد.

چند نکته طلایی برای زوج و زوجه

1. برای زوج:
   • پس از مطالبه مهریه در اسرع وقت (حداکثر ۳۰ روز) دادخواست اعسار را تقدیم کنید.
   • تمامی مدارک مربوط به وضعیت مالی درآمدها هزینه ها و بدهی های خود را به دقت جمع آوری و ارائه دهید.
   • از پنهان کردن اموال یا انتقال آن ها به نام دیگران خودداری کنید زیرا این کار جرم محسوب شده و مجازات دارد.
   • در صورت تغییر وضعیت مالی سریعاً درخواست تعدیل اقساط را ارائه دهید.
2. برای زوجه:
   • اگر به حکم تقسیط اعتراض دارید با جمع آوری مدارک و شواهد جدید دال بر توانایی مالی زوج اعتراض خود را در مهلت قانونی ثبت کنید.
   • در صورت عدم پرداخت منظم اقساط اقدامات قانونی لازم (مانند درخواست اجرائیه یا جلب) را پیگیری کنید.
   • در نظر داشته باشید که توافقات مسالمت آمیز می تواند به سرعت و سهولت در وصول مهریه کمک کند.

سوالات متداول (FAQ) درباره قسطی کردن مهریه

آیا می توان مهریه را بدون حضور وکیل قسطی کرد؟

بله امکان تقدیم دادخواست اعسار و پیگیری فرآیند قسطی کردن مهریه بدون وکیل وجود دارد. با این حال با توجه به پیچیدگی های حقوقی و نیاز به آگاهی از رویه های قضایی توصیه می شود از مشاوره و کمک یک وکیل متخصص خانواده استفاده شود تا از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری و حقوق طرفین به بهترین نحو پیگیری گردد.

اگر مرد اموال خود را به نام دیگران کند چه اتفاقی می افتد؟

انتقال صوری اموال به نام دیگران به منظور فرار از پرداخت مهریه یا هر دین دیگری جرم محسوب می شود و تحت عنوان فرار از دین قابل پیگیری کیفری است. در این صورت زوجه می تواند با اثبات صوری بودن معامله درخواست ابطال آن را از دادگاه نماید و زوج علاوه بر پرداخت مهریه به مجازات قانونی نیز محکوم خواهد شد.

جلب بابت مهریه قسطی شده چگونه است؟

اگر زوج پس از صدور حکم تقسیط اقساط مهریه را به طور منظم پرداخت نکند و توانایی پرداخت نیز از او احراز شده باشد زوجه می تواند برای اقساط معوقه تا سقف ۱۱۰ سکه از دادگاه تقاضای جلب و بازداشت زوج را بنماید. اما این جلب تنها در صورت عدم وجود اموال کافی برای توقیف و عدم اثبات اعسار از پرداخت اقساط معوقه توسط زوج اجرایی می شود.

تعدیل اقساط مهریه چیست؟

تعدیل اقساط مهریه به معنای تغییر در میزان یا زمان بندی اقساط تعیین شده توسط دادگاه است. این درخواست معمولاً زمانی مطرح می شود که وضعیت مالی زوج نسبت به زمان صدور حکم اولیه تغییر کرده باشد (مثلاً درآمدش کاهش یا افزایش یافته باشد یا هزینه های ضروری زندگی او بیشتر شده باشد). زوج یا زوجه می توانند با ارائه مدارک جدید از دادگاه تقاضای تعدیل اقساط را بنمایند.

جمع بندی

شرایط قسطی کردن مهریه راهکاری قانونی و حقوقی برای پرداخت دین مهریه در شرایط عدم توانایی مالی زوج است. این فرآیند که با مطالبه مهریه توسط زوجه آغاز و با تقدیم دادخواست اعسار از سوی زوج ادامه می یابد در نهایت به صدور حکم تقسیط توسط دادگاه خانواده منجر می شود. تعیین میزان پیش قسط و اقساط ماهیانه بر اساس وضعیت مالی زوج میزان مهریه مستثنیات دین و رویه قضایی صورت می گیرد. آگاهی از قوانین به روز به ویژه در خصوص سقف ۱۱۰ سکه و شرایط جلب و همچنین اطلاع از سناریوهای خاص مانند تقسیط برای کارمندان یا مردان بیکار برای هر دو طرف پرونده حیاتی است. در صورت عدم پرداخت اقساط زوجه حق پیگیری قانونی و جلب زوج را دارد اما زوج نیز می تواند در صورت تغییر شرایط مالی درخواست تعدیل اقساط را ارائه دهد. با توجه به پیچیدگی های این موضوع توصیه اکید می شود که زوجین برای حفظ حقوق خود و اتخاذ بهترین تصمیم حتماً از مشاوره و راهنمایی وکلای متخصص خانواده بهره مند شوند.