زن فوت شده از شوهر ارث میبرد
زن فوت شده از شوهر ارث میبرد
به موجب قانون مدنی ایران زنی که قبل از همسرش فوت کند از او ارث نمی برد؛ اما اگر زن پس از شوهرش و پیش از تقسیم ترکه فوت کند سهم الارث او به ورثه خودش منتقل خواهد شد. این موضوع پیچیدگی های خاص خود را دارد.
موضوع ارث و تقسیم ترکه یکی از حساس ترین و بنیادین ترین مباحث حقوقی در هر جامعه ای است که با مسائل عمیق انسانی و مالی گره خورده است. قوانین ارث در ایران بر پایه شریعت اسلام و قانون مدنی تدوین شده اند و دارای جزئیات فراوانی هستند که درک صحیح آن ها برای تمامی افراد اعم از خویشاوندان درجه یک علاقه مندان به مباحث حقوقی و حتی متخصصین این حوزه ضروری است. ابهامات رایجی در خصوص وضعیت ارث بری زوجین از یکدیگر وجود دارد که یکی از مهم ترین آن ها پرسش پیرامون سهم الارث زن در صورت فوت همسر و یا بالعکس در سناریوهای مختلف حقوقی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای حقوقی جامع دقیق و شفاف به تشریح ابعاد مختلف ارث بری زن و شوهر از یکدیگر در قانون مدنی ایران می پردازد. ما در این نوشتار به تفصیل شرایط ضوابط و موانع ارث را بررسی کرده و به موارد خاصی نظیر ارث در طلاق عقد موقت و همچنین تکلیف مهریه زن فوت شده خواهیم پرداخت تا مخاطب به درکی کامل و شفاف از این موضوع دست یابد.
۱. پاسخ صریح به پرسش اصلی: آیا زن فوت شده از شوهر ارث می برد؟
یکی از سوالات کلیدی و پرتکرار در مباحث ارث مربوط به وضعیت ارث بری زنی است که پیش از همسر خود فوت کرده است. پاسخ به این سوال نیازمند درک دقیق اصل زنده بودن در زمان فوت مورث است.
۱.۱. شرط اساسی زنده بودن در زمان فوت مورث
مطابق ماده 875 قانون مدنی ایران شرط اصلی برای تحقق وراثت این است که وارث در زمان فوت مورث (شخص متوفی) زنده باشد. این اصل به صراحت بیان می کند: «شرط وراثت زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می برد که نطفه او حین الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.»
بر اساس این ماده قانونی اگر زن پیش از شوهرش فوت کند از او ارثی نخواهد برد. در چنین حالتی رابطه زوجیت به دلیل فوت زن پایان یافته و او دیگر به عنوان وارث همسرش شناخته نمی شود. تمامی حقوق ارثی که می توانست در صورت حیات از شوهرش به او تعلق بگیرد با فوت او منتفی می شود.
۱.۲. وضعیت سهم الارث زن فوت شده بعد از شوهر (اما قبل از تقسیم ترکه)
وضعیت حقوقی متفاوت زمانی مطرح می شود که زن پس از فوت شوهرش (و در نتیجه پس از ایجاد حق ارث برای او) اما قبل از تقسیم ترکه فوت می کند. در این حالت سهم الارث زن از شوهرش که با فوت شوهر به ملکیت او درآمده بود به عنوان بخشی از اموال زن متوفی به ورثه خودش (اعم از فرزندان پدر مادر و در صورت حیات شوهر جدیدش) منتقل می شود. این سهم الارث دیگر جزو اموال شوهر متوفی محسوب نمی شود که به ورثه او برسد بلکه جزو ترکه زن فوت شده است که ورثه خود زن آن را به ارث می برند.
برای مثال اگر مردی فوت کند و همسرش زنده باشد زن سهم الارث خود را (یک چهارم یا یک هشتم بسته به وجود فرزند) به دست می آورد. حال اگر زن پیش از آنکه این سهم الارث به صورت فیزیکی یا حقوقی به او تحویل داده شود فوت کند این سهم الارث به ورثه خود زن منتقل خواهد شد. این نکته برای رفع ابهامات رایج و درک کامل مفهوم ارث بری زوجین حیاتی است.
۲. سهم الارث زن (زنده) از شوهر (متوفی) در قانون ایران
قانون مدنی ایران با الهام از فقه اسلامی شرایط و میزان دقیقی برای ارث بردن زن از شوهر متوفی تعیین کرده است. این مقررات به منظور حفظ حقوق زوجین و جلوگیری از تضییع اموال با دقت و تفصیل تدوین شده اند.
۲.۱. شرایط عمومی ارث بردن زن از شوهر
برای اینکه زن بتواند از همسر متوفی خود ارث ببرد وجود شرایط زیر ضروری است:
- عقد دائم: مهم ترین شرط این است که رابطه زوجیت بین زن و مرد از نوع دائم باشد. در ازدواج موقت (صیغه) زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و حتی اگر در ضمن عقد موقت شرط توارث نیز گنجانده شود این شرط باطل و بلااثر است. ماده 940 قانون مدنی به صراحت بیان می دارد که «زوجین که زوجیت آنها دائم باشد از یکدیگر ارث میبرند.»
- برقراری رابطه زوجیت در زمان فوت: در زمان فوت شوهر رابطه زوجیت دائم باید برقرار و مشروع باشد. این بدان معناست که ازدواج نباید به دلایل مختلفی مانند فسخ نکاح طلاق بائن (که رابطه زوجیت را به طور کامل قطع می کند) یا انفساخ از بین رفته باشد.
- زنده بودن زن در زمان فوت شوهر: همانطور که پیشتر ذکر شد زن باید در لحظه فوت شوهرش زنده باشد. در غیر این صورت حق ارث برای او ایجاد نمی شود.
۲.۲. میزان سهم الارث زن در صورت داشتن فرزند
در صورتی که شوهر متوفی دارای فرزند یا نوه (اولادِ اولاد) باشد سهم الارث زن متوفی به میزان مشخصی تعیین شده است. ماده 913 قانون مدنی بیان می کند: «هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را می برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد.»
بنابراین اگر مرد متوفی دارای فرزند (اعم از فرزندان از همین همسر یا از ازدواج های قبلی) یا نوه باشد سهم الارث همسرش یک هشتم (ثمن) از تمامی ترکه او خواهد بود.
۲.۳. میزان سهم الارث زن در صورت نداشتن فرزند
اگر مرد متوفی فاقد هرگونه فرزند یا نوه (اولادِ اولاد) باشد سهم الارث همسرش افزایش می یابد. طبق همان ماده 913 قانون مدنی در این حالت سهم الارث زن یک چهارم (ربع) از کل ترکه شوهر خواهد بود.
۲.۴. ارث زن از چه اموالی است؟ (اصلاحیه ماده 946 قانون مدنی)
یکی از مهم ترین تحولات قانونی در زمینه ارث زن مربوط به اصلاحیه ماده 946 قانون مدنی است که دامنه اموال ارثی زن را گسترش داد. پیش از این اصلاحیه زن تنها از اموال منقول و بهای ابنیه و اشجار (اعیان) ارث می برد و سهمی از عرصه (زمین) نداشت. این امر منجر به اختلافات زیادی می شد و حقوق زنان را در بسیاری از موارد تضییع می کرد.
با اصلاحیه سال 1387 و تبصره الحاقی سال 1389 به ماده 946 قانون مدنی این وضعیت تغییر یافت:
- ارث از عین اموال منقول: زن از تمامی اموال منقول شوهر (مانند پول طلا خودرو اثاثیه منزل و…) به نسبت سهم الارث خود (یک هشتم یا یک چهارم) به صورت عین ارث می برد.
- ارث از قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان): در خصوص اموال غیرمنقول (مانند زمین خانه مغازه) زن از قیمت آن ها ارث می برد. این بدان معناست که اموال غیرمنقول توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری شده و زن سهم خود را از آن قیمت دریافت می کند. این قانون هم شامل عرصه (زمین) و هم اعیان (ساختمان بنا و اشجار) می شود و دیگر محدود به اعیان نیست.
در صورتی که ورثه دیگر (مانند فرزندان یا پدر و مادر شوهر) از پرداخت سهم زن از قیمت اموال غیرمنقول امتناع کنند قانونگذار راهکارهایی را پیش بینی کرده است. زن می تواند از دادگاه درخواست فروش اموال غیرمنقول (ماترک) را مطرح کند تا پس از فروش سهم خود را دریافت نماید. در صورتی که فروش کل ماترک ممکن نباشد یا به دلایلی صلاح نباشد زوجه می تواند با حکم دادگاه معادل سهم الارث خود از عین آن اموال غیرمنقول را تملک کند.
با اصلاحیه ماده 946 قانون مدنی در سال 1387 و تبصره الحاقی سال 1389 دامنه ارث بری زن از شوهر به گونه ای توسعه یافت که او علاوه بر عین اموال منقول از قیمت عرصه و اعیان اموال غیرمنقول نیز ارث می برد و این تغییر حقوق مهمی را برای زوجه به ارمغان آورده است.
۲.۵. سهم الارث زن در صورت تعدد زوجات (چند همسری)
در مواردی که مرد متوفی دارای دو یا چند همسر دائم باشد میزان سهم الارث یک چهارم یا یک هشتم که برای زوجه در نظر گرفته شده به صورت مساوی بین تمامی همسران دائم تقسیم می شود. ماده 942 قانون مدنی مقرر می دارد: «در صورت تعدد زوجات ثمن یا ربع ترکه که تعلق به زوجه دارد بین تمام آنها بالسوّیه تقسیم میشود.»
به عنوان مثال اگر مردی دو همسر دائم داشته باشد و صاحب فرزند نیز باشد سهم الارث کل همسران او یک هشتم از کل ترکه است. این یک هشتم به تساوی بین آن دو همسر تقسیم خواهد شد و هر یک یک شانزدهم از ترکه را به ارث می برند.
۳. سهم الارث شوهر (زنده) از زن (متوفی) در قانون ایران
همانطور که زن از شوهر خود ارث می برد شوهر نیز در صورت فوت همسر دائمی خود دارای حق ارث است. این حق نیز مطابق با قوانین مدنی و بر اساس وجود یا عدم وجود فرزندان متوفی تعیین می شود.
۳.۱. شرایط عمومی ارث بردن شوهر از زن
شرایط عمومی ارث بردن شوهر از زن مشابه شرایط ارث بردن زن از شوهر است و عبارتند از:
- عقد دائم: رابطه زوجیت بین زن و مرد باید از نوع دائم باشد.
- برقراری رابطه زوجیت در زمان فوت: در لحظه فوت زن رابطه زوجیت دائم باید برقرار و مشروع باشد.
- زنده بودن شوهر در زمان فوت زن: شوهر باید در زمان فوت همسرش زنده باشد.
۳.۲. میزان سهم الارث شوهر در صورت داشتن فرزند
اگر زن متوفی دارای فرزند یا نوه (اولادِ اولاد) باشد سهم الارث شوهرش یک چهارم (ربع) از کل ترکه او خواهد بود. این فرزندان ممکن است از همین شوهر یا از ازدواج های قبلی زن باشند.
۳.۳. میزان سهم الارث شوهر در صورت نداشتن فرزند
چنانچه زن متوفی فاقد هرگونه فرزند یا نوه باشد سهم الارث شوهرش افزایش می یابد و به یک دوم (نصف) از کل ترکه او خواهد رسید.
اگر زن متوفی هیچ وارث دیگری (به جز شوهر) نداشته باشد تمامی ترکه به شوهر منتقل می شود. این در حالی است که در مورد زن اگر تنها وارث شوهر باشد فقط سهم الارث قانونی خود (یک چهارم یا یک هشتم) را می برد و مابقی ترکه در صورت نبود وارث نسبی دیگر به حاکم تعلق می گیرد. این تفاوت یکی از جنبه های متمایز کننده قوانین ارث در خصوص زوجین است.
۳.۴. ارث شوهر از چه اموالی است؟
بر خلاف زوجه که از عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول ارث می برد شوهر از تمامی اموال همسر متوفی خود اعم از منقول و غیرمنقول (عیناً و بدون محدودیت قیمت گذاری) ارث می برد. این شامل عرصه و اعیان پول سهام اموال منقول و هر دارایی دیگری می شود که زن در زمان فوت خود داشته است.
۴. موانع کلی ارث بردن زوجین از یکدیگر
قانون مدنی برای ارث بری موانعی را نیز برشمرده است که در صورت وجود هر یک از آن ها حتی با وجود شرایط لازم حق توارث از بین می رود. این موانع به شرح زیر است:
۴.۱. ازدواج موقت (صیغه)
در ازدواج موقت توارث میان زن و شوهر به رسمیت شناخته نمی شود. ماده 940 قانون مدنی شرط ارث بری را «زوجیت دائم» دانسته و بنابراین در عقد موقت هیچ یک از زوجین از دیگری ارث نمی برد. حتی اگر در ضمن عقد موقت شرط توارث نیز گنجانده شود این شرط باطل و بلااثر است و حقوق ارثی ایجاد نمی کند.
۴.۲. قتل عمد مورث
مطابق ماده 880 قانون مدنی «کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود.» این حکم شامل قتل عمدی هر یک از زوجین توسط دیگری نیز می شود. اگر زن شوهر خود را عمداً به قتل برساند از او ارث نخواهد برد و بالعکس. البته قتل غیرعمدی نظیر قتل خطایی یا شبه عمد مانع ارث نیست مگر اینکه در مورد آن حکم قضایی خاص صادر شده باشد.
۴.۳. کفر
یکی دیگر از موانع ارث تفاوت دین است. در قانون مدنی ایران کافر از مسلمان ارث نمی برد اما مسلمان می تواند از کافر ارث ببرد. این حکم کلی در مورد زوجین نیز صادق است. بنابراین اگر یکی از زوجین مسلمان و دیگری کافر باشد آنکه کافر است از مسلمان ارث نمی برد اما مسلمان از کافر ارث می برد.
۴.۴. لعان
لعان یک عمل حقوقی و شرعی است که در شرایط خاصی میان زن و شوهر (در صورت انکار ولد یا اتهام زنا) واقع می شود. مطابق ماده 882 قانون مدنی پس از وقوع لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی برد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می برند.
۴.۵. فوت یکی از زوجین پیش از دیگری
همانطور که در بخش اول مقاله به تفصیل بیان شد شرط اساسی ارث بری زنده بودن وارث در زمان فوت مورث است. بنابراین اگر یکی از زوجین پیش از دیگری فوت کند از او ارث نخواهد برد. این اصل بدیهی بنیادی ترین مانع توارث محسوب می شود.
شرط اساسی برای توارث میان زوجین حیات هر یک در زمان فوت دیگری و استمرار رابطه زوجیت دائم است؛ موانعی نظیر قتل عمد کفر لعان و ازدواج موقت می توانند این حق را به کلی زایل کنند.
۵. ارث بری زوجین در موارد خاص (مانند طلاق و مرض مهلک)
قانون مدنی علاوه بر شرایط عمومی به موارد خاصی نیز پرداخته است که وضعیت ارث بری زوجین در آن ها ممکن است با پیچیدگی هایی همراه باشد از جمله طلاق و بیماری های مهلک.
۵.۱. طلاق رجعی
طلاق به دو دسته رجعی و بائن تقسیم می شود. در طلاق رجعی پس از جاری شدن صیغه طلاق زن وارد دوره عده می شود و در این مدت رابطه زوجیت به طور کامل منقطع نشده و امکان رجوع مرد به همسرش بدون نیاز به عقد مجدد وجود دارد. قانونگذار در این دوره حقوق ویژه ای را برای زن قائل شده است:
- ارث بردن زن از شوهر: مطابق ماده 943 قانون مدنی اگر شوهر در زمان عده طلاق رجعی فوت کند زن از اموال شوهر ارث می برد. در واقع در طول عده رجعیه زن در حکم همسر دائم محسوب می شود.
- عدم ارث در صورت انقضای عده یا طلاق بائن: اما اگر فوت شوهر پس از انقضای مدت عده طلاق رجعی اتفاق بیفتد یا طلاق از ابتدا از نوع بائن باشد (که در آن امکان رجوع نیست و رابطه زوجیت بلافاصله قطع می شود) زن از مرد ارثی نمی برد.
۵.۲. طلاق در زمان مرض مهلک (ماده 944 و 945 قانون مدنی)
قانون مدنی برای جلوگیری از تضییع حقوق زن در شرایطی که مرد با انگیزه محروم کردن زن از ارث در دوران بیماری منجر به فوت (مرض مهلک) اقدام به طلاق می کند تدابیری اندیشیده است:
- شرایط ارث بردن زن (ماده 944): اگر مردی همسر خود را در حالی که به مرضی مبتلا است و همان مرض منجر به فوت او در طول یک سال پس از طلاق شود طلاق دهد زن از او ارث می برد. این حکم حتی در صورتی که طلاق بائن باشد نیز جاری است به شرط آنکه زن در این یک سال مجدداً ازدواج نکرده باشد. هدف از این ماده حمایت از زن در برابر طلاق های صوری برای فرار از پرداخت ارث است.
- وضعیت خاص در عقد و فوت در مرض مهلک (ماده 945): این ماده به وضعیتی اشاره دارد که مرد در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض پیش از وقوع دخول فوت کند. در این صورت زن از او ارث نمی برد. اما اگر پس از دخول یا پس از بهبودی از آن مرض بمیرد زن از او ارث می برد. این قاعده برای جلوگیری از ازدواج های مصلحتی و موقت برای کسب ارث در شرایط بیماری است.
۶. سایر مسائل مهم مرتبط با فوت زن و تقسیم ترکه او
فوت زن نیز مانند فوت مرد تبعات حقوقی و مالی خاص خود را دارد که نیازمند توجه دقیق به جزئیات قانونی است. در این بخش به بررسی برخی از این مسائل مهم می پردازیم.
۶.۱. سایر ورثه زن فوت شده (خویشاوندان نسبی)
علاوه بر شوهر که به موجب خویشاوندی سببی از همسر خود ارث می برد سایر خویشاوندان نسبی زن متوفی نیز در صورت وجود و نبود موانع از او ارث خواهند برد. قانون مدنی وراث نسبی را در سه طبقه و درجات مختلف طبقه بندی کرده که هر طبقه بر طبقه بعدی مقدم است:
- طبقه اول: شامل پدر مادر فرزندان و نوادگان (اولادِ اولاد) متوفی است. اگر زن متوفی دارای هر یک از این افراد باشد ارث به آن ها منتقل می شود.
- فرزندان: اگر زن فرزند داشته باشد سهم الارث شوهر (یک چهارم) جدا می شود و مابقی ترکه میان فرزندان و در صورت نبود فرزند نوادگان تقسیم می شود. در تقسیم میان فرزندان سهم پسر دو برابر دختر است.
- پدر و مادر: اگر زن فرزند نداشته باشد و پدر و مادر او در قید حیات باشند پس از جدا شدن سهم الارث شوهر (یک دوم) مابقی میان پدر و مادر تقسیم می شود. در این حالت سهم مادر یک سوم و سهم پدر دو سوم خواهد بود. اگر زن فاقد فرزند و شوهر باشد تمام ترکه به پدر و مادر (با نسبت فوق) یا به هر یک از آن ها که در قید حیات است می رسد.
- طبقه دوم: شامل پدربزرگ و مادربزرگ (اجداد) خواهران و برادران متوفی و فرزندان آن هاست. این طبقه تنها در صورتی ارث می برند که هیچ یک از وراث طبقه اول وجود نداشته باشد.
- طبقه سوم: شامل عمه ها عموها خاله ها دایی ها و فرزندان آن هاست. این طبقه در صورتی ارث می برند که هیچ یک از وراث طبقه اول و دوم وجود نداشته باشند.
نکته مهم: شوهر در کنار تمامی طبقات ارث می برد و وجود وراث نسبی در هر طبقه مانع ارث بری او نمی شود.
۶.۲. تکلیف مهریه زن فوت شده
مهریه به محض وقوع عقد نکاح دائم به ملکیت زن درمی آید و یک دین ممتاز بر ذمه شوهر است. در صورت فوت زن تکلیف مهریه او به شرح زیر است:
- مهریه به عنوان دین ممتاز: اگر مهریه زن پیش از فوت او پرداخت نشده باشد و عندالمطالبه باشد پس از فوت زن این مهریه به عنوان یک دین ممتاز بر ذمه شوهر باقی می ماند و جزء ترکه زن محسوب می شود.
- حق وراث زن در مطالبه مهریه: ورثه زن (اعم از فرزندان پدر مادر و در صورت حیات شوهرش) می توانند مطالبه مهریه او را از شوهر (متوفی یا زنده) پیگیری کنند. در واقع حق مطالبه مهریه از زن به ورثه او منتقل می شود.
- سهم الارث شوهر از مهریه همسرش: نکته ظریفی که وجود دارد این است که اگر مهریه توسط شوهر پرداخت نشده باشد و زن فوت کند شوهر نیز خود یکی از ورثه زن است و می تواند از مهریه ای که هنوز پرداخت نکرده است سهم الارث خود را (یک چهارم در صورت داشتن فرزند و یک دوم در صورت نداشتن فرزند) دریافت کند. پس از کسر سهم شوهر از مهریه مابقی آن به سایر ورثه زن تعلق می گیرد.
۶.۳. فرآیند انحصار وراثت و تقسیم ترکه زن فوت شده
پس از فوت زن فرآیند قانونی برای تعیین ورثه و تقسیم اموال او آغاز می شود که شامل مراحل زیر است:
- دریافت گواهی فوت: اولین قدم دریافت گواهی فوت از اداره ثبت احوال است.
- تهیه مدارک لازم: شامل عقدنامه شناسنامه متوفی و ورثه استشهادیه و لیست اموال.
- مراجعه به شورای حل اختلاف: ورثه باید با در دست داشتن مدارک به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کرده و درخواست گواهی انحصار وراثت را تقدیم کنند.
- صدور گواهی انحصار وراثت: پس از طی مراحل قانونی و احراز هویت ورثه شورای حل اختلاف گواهی انحصار وراثت را صادر می کند که در آن نام ورثه و نسبت آن ها با متوفی و همچنین سهم الارث هر یک مشخص می شود.
- پرداخت دیون وصایا و مالیات بر ارث: پیش از تقسیم نهایی ترکه لازم است دیون و بدهی های متوفی (مانند مهریه پرداخت نشده وام ها و سایر تعهدات مالی) از اموال او پرداخت شود. سپس در صورت وجود وصیت نامه معتبر تا یک سوم اموال طبق وصیت عمل می شود. در نهایت مالیات بر ارث (در صورت شمول) باید پرداخت گردد.
- تقسیم ترکه: پس از انجام تمامی مراحل فوق با توجه به گواهی انحصار وراثت ترکه خالص باقی مانده میان ورثه تقسیم می شود. این تقسیم می تواند به صورت توافقی یا با حکم دادگاه (در صورت عدم توافق) انجام شود.
فرآیند انحصار وراثت زن فوت شده هیچ تفاوت ماهوی با انحصار وراثت مرد فوت شده ندارد و باید به همین منوال طی شود.
سوالات متداول
آیا اگر زن قبل از همسرش فوت کند فرزندان او از شوهر پدرشان ارث می برند؟
خیر فرزندان زن فوت شده مستقیماً از شوهر مادرشان (که پدر آنها نیز هست) به دلیل فوت مادرشان ارث نمی برند. حق ارث مستقیماً برای فرزندان از پدرشان ایجاد می شود نه از طریق سهم مادرشان که قبل از پدر فوت کرده است. اگر مادر (زن) قبل از پدر (شوهر) فوت کند او وارث پدر محسوب نمی شود و سهمی برای او از ترکه پدر ایجاد نمی شود که به فرزندانش منتقل شود. فرزندان تنها از پدر خود به طور مستقل ارث می برند.
آیا سهم الارث زن فوت شده (بعد از شوهر) به فرزندان او می رسد؟
بله اگر زن پس از فوت شوهرش و پیش از تقسیم ترکه فوت کند سهم الارثی که از شوهرش به او تعلق گرفته بود به عنوان بخشی از اموال خود زن به ورثه او (از جمله فرزندانش) منتقل می شود. در این حالت فرزندان به عنوان ورثه مادرشان از سهم الارثی که مادرشان از پدر به دست آورده بود ارث می برند.
چرا سهم الارث زن (در برخی موارد) از مرد کمتر است؟
فلسفه تفاوت در سهم الارث زن و مرد در قانون مدنی ایران (و فقه اسلامی) به تکلیف نفقه و مسئولیت های مالی مربوط می شود. در قانون ایران نفقه همسر و فرزندان به عهده مرد است. این مسئولیت مالی باعث شده است که سهم مرد از ارث بیشتر باشد تا بتواند از عهده این تعهدات برآید. در مقابل زن از نظر قانونی هیچ وظیفه ای برای تامین مالی خانواده ندارد و حتی پس از فوت شوهر در صورت وجود مهریه و نفقه دوران عده (در طلاق رجعی) به او تعلق می گیرد. این تفاوت در سهم الارث یک نوع جبران از بابت مسئولیت های اقتصادی مرد و تامین مالی خانواده تلقی می شود.
چگونه می توان سهم یک هشتم زن از قیمت اموال غیرمنقول را محاسبه و دریافت کرد؟
برای محاسبه و دریافت سهم یک هشتم (یا یک چهارم) زن از قیمت اموال غیرمنقول شوهر متوفی مراحل زیر باید طی شود:
- دریافت گواهی انحصار وراثت: ابتدا باید گواهی انحصار وراثت دریافت شود تا ورثه و سهم الارث هر یک مشخص گردد.
- درخواست قیمت گذاری: زوجه یا سایر ورثه می توانند از دادگاه (یا شورای حل اختلاف بسته به ارزش ترکه) درخواست کنند تا اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری شود.
- تعیین سهم: پس از قیمت گذاری سهم زن (یک هشتم یا یک چهارم) از کل ارزش اموال غیرمنقول محاسبه می شود.
- دریافت وجه از ورثه: در حالت عادی سایر ورثه موظفند این مبلغ را به زوجه پرداخت کنند.
- اجرای حکم قضایی: در صورت امتناع ورثه از پرداخت زوجه می تواند با طرح دعوا در دادگاه از دادگاه بخواهد تا حکم به فروش اموال غیرمنقول (ماترک) را صادر کند تا از محل فروش سهم او پرداخت شود. در برخی موارد و با حکم دادگاه زوجه ممکن است بتواند معادل سهم خود از عین آن اموال غیرمنقول را تملک نماید.
آیا در صورت فوت زن پدر و مادر او ارث می برند؟ سهم آن ها چقدر است؟
بله پدر و مادر زن متوفی از وراث طبقه اول هستند و در صورت وجود شرایط لازم از او ارث می برند. سهم الارث آن ها به شرح زیر است:
- در صورت داشتن فرزند: اگر زن متوفی دارای فرزند باشد هر یک از پدر و مادر یک ششم از کل ترکه را به ارث می برند. سهم شوهر نیز یک چهارم است و مابقی به فرزندان می رسد.
- در صورت نداشتن فرزند: اگر زن متوفی فرزند نداشته باشد سهم شوهر یک دوم است. مابقی ترکه میان پدر و مادر تقسیم می شود به طوری که مادر یک سوم و پدر دو سوم آن را به ارث می برد. اگر فقط یکی از آن ها (پدر یا مادر) در قید حیات باشد و وارث دیگری به جز شوهر و فرزند نباشد تمام سهم مابقی (پس از کسر سهم شوهر) به او می رسد.
نتیجه گیری
همانطور که ملاحظه شد موضوع ارث بری زن فوت شده از شوهر و ابعاد مختلف آن دارای ظرایف و پیچیدگی های حقوقی فراوانی است که نیازمند آگاهی کامل از قانون مدنی ایران است. درک صحیح این مقررات از جمله شرط حیاتی زنده بودن در زمان فوت مورث و تفاوت وضعیت زن در صورت فوت قبل یا بعد از همسر برای تمامی ذینفعان ضروری است. همچنین تغییرات قانونی در خصوص سهم الارث زن از اموال غیرمنقول و لزوم آگاهی از آن می تواند از تضییع حقوق بازماندگان جلوگیری کند. با توجه به تعدد سناریوها و جزئیات قانونی همواره توصیه می شود در مواجهه با مسائل ارث به ویژه در شرایط خاص از مشاوره حقوقی تخصصی با وکلای مجرب در این حوزه بهره مند شوید تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری و حقوق تمامی وراث به درستی استیفا گردد.