برای گرفتن مهریه باید به کجا مراجعه کرد
برای گرفتن مهریه باید به کجا مراجعه کرد
زن برای مطالبه مهریه خود می تواند از دو مسیر اصلی اقدام کند: مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد رسمی و یا مراجعه به دادگاه خانواده. انتخاب مسیر مناسب به شرایط پرونده و وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف از سوی زوج بستگی دارد. این حق قانونی به زوجه امکان می دهد تا در هر زمان پس از عقد آن را مطالبه کند و آگاهی از این مسیرها برای احقاق حق ضروری است.
مهریه که ریشه در آموزه های شرعی و قوانین مدنی ایران دارد به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح شناخته می شود. این حق با هدف حمایت از زوجه و تضمین حداقل استقلال مالی او در طول زندگی مشترک و پس از آن به رسمیت شناخته شده است. مطالبه مهریه فرآیندی حقوقی است که می تواند پیچیدگی های خاص خود را داشته باشد و عدم آگاهی از جزئیات قانونی آن می تواند مسیر احقاق حق را دشوار سازد. هدف از این مقاله ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی برای تمامی افرادی است که به دنبال درک عمیق از مراحل مراجع مدارک و قوانین مرتبط با مطالبه مهریه هستند. این اطلاعات هم برای زوجه و هم برای زوج که ممکن است با مطالبه مهریه مواجه شوند کارگشا خواهد بود.
مهریه چیست و چه انواعی دارد؟
مهریه مالی است که زوج (مرد) به موجب عقد نکاح به زوجه (زن) می پردازد و زن به محض وقوع عقد مالک آن می شود. این حق قانونی و شرعی تضمینی برای زوجه است و می تواند در قالب های مختلفی تعیین شود. شناخت انواع مهریه از نظر ماهیت و شرایط مطالبه گام نخست برای ورود به فرآیند حقوقی مطالبه آن است.
تعریف مهریه
مهریه در ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی به عنوان «هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد» تعریف شده است. این تعریف گسترده امکان می دهد تا طیف وسیعی از اموال از جمله وجه نقد سکه املاک طلا و جواهر به عنوان مهریه تعیین شوند. مهم ترین ویژگی مهریه عندالمطالبه بودن اصل آن است مگر اینکه در ضمن عقد به نحو دیگری توافق شده باشد.
انواع مهریه از نظر ماهیت
مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که دارای ارزش اقتصادی است. رایج ترین انواع مهریه از نظر ماهیت به شرح زیر است:
- مهریه وجه نقد: این نوع مهریه مبلغی پول است که در زمان عقد تعیین می شود. نکته حائز اهمیت در مورد مهریه وجه نقد محاسبه آن به نرخ روز است. بر اساس قوانین در صورت مطالبه ارزش وجه نقد با شاخص بانک مرکزی تا زمان پرداخت تعدیل می شود.
- مهریه سکه: سکه های بهار آزادی (تمام نیم ربع) از رایج ترین انواع مهریه هستند. نوسانات قیمت سکه تأثیر مستقیمی بر ارزش مهریه سکه دارد و در زمان مطالبه قیمت روز سکه ملاک عمل قرار می گیرد.
- مهریه مال غیرمنقول: املاکی مانند آپارتمان زمین یا خانه نیز می توانند به عنوان مهریه تعیین شوند. در این حالت ضروری است که مشخصات دقیق ملک از جمله پلاک ثبتی به صراحت در سند ازدواج قید شود تا در فرآیند توقیف و انتقال مشکلی پیش نیاید.
- مهریه طلا و جواهر: طلا جواهرات یا سایر اموال دارای ارزش مالی نیز می توانند به عنوان مهریه قرار گیرند. در این موارد نیز تعیین دقیق مشخصات و ارزش آن ها در عقدنامه اهمیت دارد.
انواع مهریه از نظر شرایط مطالبه
نحوه و زمان مطالبه مهریه به شرطی که در عقدنامه قید شده باشد بستگی دارد. دو نوع اصلی مهریه از این منظر عبارتند از:
- مهریه عندالمطالبه: بخش عمده مهریه ها به صورت عندالمطالبه تعیین می شوند. این به آن معناست که زوجه می تواند در هر زمان که اراده کند حتی در دوران عقد و پیش از شروع زندگی مشترک مهریه خود را مطالبه کند. برای مطالبه این نوع مهریه نیازی به اثبات توانایی مالی زوج نیست.
- مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه مطالبه آن منوط به اثبات توانایی مالی زوج از سوی زوجه است. به عبارت دیگر زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را دریافت کند که ثابت کند زوج از استطاعت مالی لازم برای پرداخت آن برخوردار است. در مهریه عندالاستطاعه تا زمانی که استطاعت مالی زوج اثبات نشود امکان جلب و ممنوع الخروجی او وجود ندارد و مهریه قابل تقسیط مستقیم نیست.
- مهرالمسمی: مهریه ای است که میزان آن در عقدنامه به صورت مشخص و با توافق طرفین تعیین شده است.
- مهرالمثل: در مواردی که مهریه در عقد تعیین نشده یا باطل باشد اما دخول صورت گرفته باشد دادگاه با توجه به وضعیت و جایگاه اجتماعی زن مهریه ای معادل زنان هم تراز او تعیین می کند.
- مهرالمتعه: اگر در عقد دائم مهریه ای ذکر نشده و مرد قبل از دخول زن را طلاق دهد مرد باید مهرالمتعه را بر اساس وضعیت مالی خود به زن بپردازد.
چه زمانی می توان برای مطالبه مهریه اقدام کرد؟
حق مطالبه مهریه برای زوجه یک حق مطلق است و در اغلب موارد محدود به زمان یا شرایط خاصی نمی شود. با این حال شناخت موقعیت های مختلفی که زوجه می تواند برای مطالبه مهریه اقدام کند در برنامه ریزی حقوقی او مؤثر است.
- پس از عقد نکاح: به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح زوجه مالک تمام مهریه خود می شود. این بدان معناست که حتی قبل از شروع زندگی مشترک و دخول زن حق مطالبه مهریه را دارد. در این دوران زوجه می تواند از «حق حبس» خود استفاده کند؛ یعنی تا زمانی که تمام مهریه یا حداقل مقداری از آن که کفاف زندگی را بدهد پرداخت نشده است می تواند از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند.
- در طول زندگی مشترک: زوجه در هر مقطعی از زندگی مشترک با یا بدون قصد طلاق می تواند مهریه خود را از زوج مطالبه کند. این مطالبه می تواند به صورت مسالمت آمیز و توافقی یا از طریق مراجع قانونی باشد.
- همزمان با درخواست طلاق: در صورتی که زوجه یا زوج درخواست طلاق داشته باشند مطالبه مهریه اغلب همزمان با فرآیند طلاق صورت می گیرد. مهریه یکی از حقوق مالی زن است که در پرونده طلاق مورد بررسی و حکم قرار می گیرد.
- پس از طلاق: حتی پس از صدور حکم طلاق و پایان عده زوجه همچنان می تواند برای مطالبه مهریه خود اقدام کند مشروط بر اینکه در جریان طلاق مهریه را به صورت کامل بخشیده یا در قبال چیزی اسقاط نکرده باشد.
- پس از فوت زوج: در صورت فوت زوج مهریه به عنوان یک دین بر عهده متوفی از «ماترک» (اموال به جا مانده) او قابل مطالبه است. زوجه در این حالت یکی از بستانکاران ماترک محسوب شده و پیش از تقسیم ارث بین ورثه می تواند سهم مهریه خود را دریافت کند.
مسیرهای قانونی مطالبه مهریه: گام به گام کجا باید مراجعه کرد؟
برای مطالبه مهریه دو مسیر اصلی قانونی وجود دارد که هر یک دارای مراحل مزایا و معایب خاص خود هستند. انتخاب مسیر مناسب به وضعیت مالی زوج ماهیت مهریه و اولویت های زوجه بستگی دارد.
الف) مسیر اول: از طریق اداره اجرای ثبت اسناد رسمی (روش ارجح در شروع)
این روش معمولاً به دلیل سرعت بیشتر و هزینه های اولیه کمتر در صورت توقیف اموال به عنوان اولین گام توصیه می شود. مبنای این روش سند رسمی ازدواج است که قابلیت صدور اجراییه را دارد.
گام ۱: مراجعه به دفتر رسمی ازدواج (ثبت کننده عقد)
- مدارک لازم:
- اصل سند ازدواج یا رونوشت معتبر آن.
- شناسنامه و کارت ملی زوجه.
- وکالتنامه (در صورت اقدام از طریق وکیل).
- درخواست کتبی صدور اجراییه مهریه: زوجه یا وکیل او باید درخواست کتبی مبنی بر صدور اجراییه برای تمام یا بخشی از مهریه را به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده ارائه دهد.
- نکات مهم:
- در صورت فوت سردفتر یا تغییر آدرس دفترخانه می توان با مراجعه به کانون سردفتران ازدواج و طلاق یا اداره ثبت اسناد شهر مربوطه دفترخانه کفیل را پیدا کرد.
- سند ازدواج باید رسمی باشد تا بتوان از طریق اجرای ثبت اقدام کرد.
گام ۲: مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک
پس از صدور اجراییه از سوی دفترخانه و ابلاغ آن به زوج (که مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت دارد) زوجه باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک مراجعه کند.
- ابلاغ اجراییه: در این مرحله اجراییه به زوج ابلاغ می شود و او ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم سازد.
- اقدامات توقیفی در اجرای ثبت:
- درخواست استعلام و توقیف اموال: زوجه می تواند درخواست شناسایی و توقیف اموال منقول (مانند حساب بانکی خودرو) و غیرمنقول (مانند ملک) زوج را از طریق اداره ثبت ارائه دهد. اداره ثبت از مراجع ذی صلاح مانند بانک مرکزی اداره راهور و اداره ثبت املاک و اسناد استعلامات لازم را انجام می دهد.
- درخواست ممنوع الخروجی زوج: در صورت مطالبه مهریه از طریق ثبت زوجه می تواند درخواست ممنوع الخروجی زوج را ارائه دهد. این امر در مورد مهریه عندالمطالبه و بدون محدودیت سقف ۱۱۰ سکه نیز امکان پذیر است.
- فرآیند مزایده و وصول: در صورت توقیف اموال و عدم پرداخت مهریه از سوی زوج در مهلت مقرر اموال توقیف شده به مزایده گذاشته شده و مبلغ حاصل از آن به عنوان مهریه به زوجه پرداخت می شود.
- دریافت گواهی مبنی بر عدم شناسایی مال: اگر در اداره ثبت اموال کافی از زوج شناسایی و توقیف نشود زوجه می تواند گواهی عدم شناسایی مال را دریافت کرده و با استناد به آن برای ادامه فرآیند به دادگاه خانواده مراجعه کند.
مزایا و معایب این روش
| مزایا | معایب |
|---|---|
| سرعت بالاتر در توقیف اموال (در صورت شناسایی) | عدم امکان صدور حکم جلب (به استثنای موارد خاص) |
| هزینه کمتر در مراحل اولیه و در صورت وصول از طریق ثبت | عدم امکان تقسیط مستقیم مهریه (نیاز به دادگاه برای اعسار زوج) |
| امکان ممنوع الخروجی زوج بدون محدودیت ۱۱۰ سکه | محدودیت در توقیف برخی اموال خاص (مستثنیات دین) |
| عدم نیاز به دادرسی و جلسات دادگاه در صورت توقیف اموال | نیاز به مراجعه به دادگاه در صورت عدم وجود مال قابل توقیف |
ب) مسیر دوم: از طریق دادگاه خانواده (پس از مسیر ثبت یا در موارد خاص)
در صورتی که مسیر ثبت به دلیل عدم شناسایی مال یا نیاز به جلب و تقسیط به نتیجه نرسد یا زوجه از ابتدا تمایل به مراجعه به دادگاه داشته باشد مسیر دادگاه خانواده انتخاب می شود.
گام ۱: ثبت دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- مدارک لازم:
- گواهی عدم شناسایی مال از اداره ثبت (در صورت طی مسیر اول).
- اصل یا رونوشت عقدنامه شناسنامه و کارت ملی زوجه.
- وکالتنامه (در صورت داشتن وکیل).
- درخواست تأمین خواسته: این درخواست به منظور توقیف فوری اموال زوج پیش از ابلاغ دادخواست اصلی به او ارائه می شود تا از فرار از دین و انتقال اموال جلوگیری شود. تأمین خواسته به صورت اجرا قبل از ابلاغ می تواند بسیار مؤثر باشد.
- هزینه دادرسی: هزینه دادرسی مطالبه مهریه ۳.۵ درصد ارزش مهریه خواسته شده است. در صورت عدم توانایی در پرداخت زوجه می تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی را ارائه دهد که نیاز به معرفی دو شاهد دارد.
گام ۲: روند رسیدگی در دادگاه
پس از ثبت دادخواست پرونده به شعبه دادگاه خانواده ارجاع داده شده و مراحل دادرسی آغاز می شود.
- تعیین وقت رسیدگی: دادگاه وقت جلسه رسیدگی را تعیین و به طرفین ابلاغ می کند.
- بررسی دادخواست و مدارک: قاضی به بررسی دادخواست مدارک ارائه شده و دفاعیات طرفین می پردازد.
- صدور حکم: در نهایت دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
گام ۳: اجرای حکم دادگاه
پس از صدور حکم قطعی نوبت به مرحله اجرای آن می رسد.
- اجراییه دادگاه: واحد اجرای احکام دادگستری اجراییه پرداخت مهریه را صادر می کند.
- درخواست جلب زوج: در صورتی که زوج از پرداخت مهریه خودداری کند و اموالی برای توقیف نداشته باشد زوجه می تواند درخواست جلب او را ارائه دهد. اما باید توجه داشت که بر اساس «قانون ۱۱۰ سکه» حکم جلب برای مهریه حداکثر تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی صادر می شود.
- تقسیط مهریه: زوج می تواند با ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را داشته باشد. در این صورت دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج و با معرفی و شهادت شهود میزان پیش قسط و اقساط ماهانه را تعیین می کند.
مزایا و معایب این روش
| مزایا | معایب |
|---|---|
| امکان صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) | هزینه دادرسی بالاتر (۳.۵ درصد مهریه) |
| امکان تقسیط مهریه از سوی دادگاه | زمان بر بودن فرآیند دادرسی و صدور حکم |
| بررسی دقیق تر و قضایی پرونده های پیچیده | نیاز به حضور در جلسات دادگاه |
| پوشش مواردی که اجرای ثبت قادر به حل آن ها نیست | امکان اعتراض و تجدید نظرخواهی در مراحل مختلف |
مدارک لازم برای مطالبه مهریه (چک لیست نهایی)
آماده سازی دقیق مدارک مورد نیاز نقش بسزایی در تسریع و پیشبرد فرآیند مطالبه مهریه دارد. عدم ارائه مدارک کامل می تواند منجر به تأخیر یا حتی رد درخواست شود. در اینجا چک لیستی از مدارک مورد نیاز ارائه شده است:
مدارک عمومی (برای هر دو مسیر ثبت و دادگاه)
- اصل یا رونوشت معتبر عقدنامه: این مهم ترین سند برای اثبات وجود مهریه و میزان آن است. در صورت نداشتن اصل باید از دفترخانه محل عقد رونوشت تهیه شود.
- شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت درخواست کننده.
- کارت ملی زوج: (در صورت امکان ارائه) برای تکمیل اطلاعات شناسایی.
- وکالتنامه: در صورتی که مطالبه مهریه از طریق وکیل انجام شود اصل یا کپی برابر اصل وکالتنامه ضروری است.
مدارک اختصاصی برای مسیر ثبت
- درخواست کتبی صدور اجراییه: متنی که زوجه در آن خواهان صدور اجراییه برای مهریه یا بخشی از آن است.
مدارک اختصاصی برای مسیر دادگاه
- گواهی از اداره ثبت: در صورتی که ابتدا از طریق ثبت اقدام شده و اموالی شناسایی نشده گواهی دال بر عدم شناسایی مال از اداره اجرای ثبت الزامی است.
- دادخواست مطالبه مهریه: فرم تکمیل شده دادخواست که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می شود.
- لایحه دفاعیه: (در صورت نیاز) برای تشریح خواسته دلایل و مستندات قانونی.
- مدارک اثبات تمکن مالی زوج: (در صورت مهریه عندالاستطاعه) شامل اسناد مالکیت فیش حقوقی گردش حساب بانکی یا هر سند دیگری که نشان دهنده توانایی مالی زوج باشد.
- استشهادیه برای اعسار از هزینه دادرسی: (در صورت عدم توانایی پرداخت هزینه دادرسی) حاوی شهادت دو نفر شاهد مطلع از وضعیت مالی زوجه.
هزینه های مطالبه و اجرای مهریه
فرآیند مطالبه مهریه مانند هر پرونده حقوقی دیگری مستلزم پرداخت هزینه هایی است. آگاهی از این هزینه ها به برنامه ریزی مالی کمک می کند.
هزینه های اداره ثبت
- هزینه صدور اجراییه: مبلغ ثابتی است که در دفترخانه ازدواج پرداخت می شود.
- هزینه های استعلام: برای شناسایی اموال زوج از مراجع مختلف (بانک راهور ثبت املاک).
- نیم عشر اجرایی: در صورت وصول مهریه از طریق اداره ثبت نیم درصد از مبلغ وصول شده به عنوان نیم عشر اجرایی به دولت پرداخت می شود.
هزینه های دادگاه
- هزینه دادرسی: ۳.۵ درصد از ارزش مهریه خواسته شده است. این مبلغ قابل توجه است به خصوص اگر تعداد سکه ها زیاد باشد.
- هزینه های کارشناسی: در صورت لزوم (مثلاً برای ارزیابی ملک یا تعیین اجرت المثل).
- هزینه خدمات دفاتر الکترونیک قضایی: برای ثبت دادخواست و پیگیری پرونده.
- حق الوکاله وکیل: در صورت انتخاب وکیل این مبلغ بر اساس توافق با وکیل و تعرفه های قانونی تعیین می شود.
امکان درخواست اعسار از هزینه های دادرسی
زوجه می تواند در صورت عدم توانایی مالی از دادگاه درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی را داشته باشد. در این حالت پس از بررسی و تأیید اعسار زوجه از پرداخت این هزینه ها معاف شده یا پرداخت آن به زمان پس از وصول مهریه موکول می شود.
انتخاب وکیل متخصص مهریه می تواند با وجود هزینه های اولیه در بلندمدت منجر به تسریع فرآیند کاهش اشتباهات و افزایش شانس موفقیت در وصول مهریه شود.
جدول مقایسه ای فرضی هزینه های اولیه (بر مبنای مطالبه ۱۰۰ سکه)
توجه داشته باشید که این ارقام صرفاً جهت اطلاع رسانی فرضی بوده و ممکن است در زمان مطالعه شما متفاوت باشد.
| مورد | مسیر اداره ثبت (بدون وکیل) | مسیر دادگاه (با وکیل هزینه دادرسی اولیه) |
|---|---|---|
| هزینه صدور اجراییه | حدود ۵۰,۰۰۰ تومان | ندارد (اگر از ابتدا دادگاه باشد) |
| هزینه های استعلام | حدود ۲۰۰,۰۰۰ – ۵۰۰,۰۰۰ تومان | ندارد (اگر از ابتدا دادگاه باشد) |
| هزینه دادرسی (۳.۵%) | ندارد | ۳.۵% ارزش روز ۱۰۰ سکه (مثلاً 100 * 40 میلیون = 4 میلیارد تومان. 3.5% از این مبلغ حدود 140 میلیون تومان) |
| هزینه خدمات دفاتر قضایی | حدود ۵۰,۰۰۰ – ۱۰۰,۰۰۰ تومان | حدود ۵۰,۰۰۰ – ۱۰۰,۰۰۰ تومان |
| حق الوکاله وکیل | اختیاری (در صورت انتخاب وکیل) | بر اساس توافق (حدود ۵% تا ۱۵% مبلغ مهریه) |
| مجموع تقریبی (بدون وکیل) | حدود ۳۰۰,۰۰۰ – ۶۵۰,۰۰۰ تومان | قابل ملاحظه (بسته به ارزش مهریه) |
این جدول نشان می دهد که هزینه های اولیه در مسیر ثبت به مراتب کمتر است اما در مسیر دادگاه هزینه دادرسی بخش عمده ای را تشکیل می دهد که البته امکان درخواست اعسار از آن وجود دارد.
قوانین و نکات کلیدی در مطالبه مهریه
آگاهی از قوانین و رویه های قضایی مرتبط با مهریه برای هر دو طرف پرونده حیاتی است. این بخش به مهم ترین نکات قانونی می پردازد که در فرآیند مطالبه مهریه باید مد نظر قرار گیرند.
قانون ۱۱۰ سکه بهار آزادی
بر اساس قانون حمایت خانواده در صورتی که مهریه بیش از ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد حکم جلب زوج تنها تا سقف ۱۱۰ سکه صادر می شود. این بدان معناست که برای مازاد بر ۱۱۰ سکه امکان جلب و حبس مرد وجود ندارد و زوجه صرفاً می تواند از طریق توقیف اموال مهریه خود را مطالبه کند.
مستثنیات دین
برخی از اموال زوج حتی در صورت مطالبه مهریه قابل توقیف نیستند و به آن ها «مستثنیات دین» گفته می شود. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه زوج ضروری هستند. ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی مستثنیات دین را به شرح زیر برشمرده است:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌ علیه در حالت اعسار او باشد.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم ٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
- وسایل و ابزار کار کسبه پیشه وران کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- تلفن مورد نیاز مدیون.
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج
زوج می تواند در صورت عدم توانایی مالی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار دادگاه با بررسی توان مالی زوج مهریه را به صورت اقساطی (با تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه) تعیین می کند. برای اثبات اعسار زوج باید مدارک مالی خود را ارائه کرده و دو شاهد مطلع از وضعیت مالی خود معرفی کند. این فرآیند نقش مهمی در جلوگیری از حبس زوج و تعدیل پرداخت مهریه دارد.
بخشنامه جدید قوه قضائیه در خصوص تعدیل اقساط مهریه (مهر ۱۳۹۷)
بخشنامه شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲ رئیس قوه قضاییه با توجه به افزایش غیرمتعارف قیمت سکه به دادگاه ها دستور داده است که به درخواست های تعدیل اقساط مهریه به صورت خارج از نوبت رسیدگی کرده و مهلت های پرداخت سکه را متناسب با وضعیت مالی محکوم علیه افزایش دهند تا از زندانی شدن آن ها جلوگیری شود. این بخشنامه نشان دهنده رویکرد حمایتی قوه قضاییه در برابر شرایط اقتصادی است.
تأثیر فوت زوج بر مهریه
در صورت فوت زوج مهریه از جمله دیون ممتازه او محسوب شده و زوجه می تواند آن را از «ماترک» (اموال به جا مانده) متوفی مطالبه کند. مهریه به نرخ روز تا تاریخ فوت محاسبه می شود و پیش از تقسیم ارث بین ورثه باید از محل اموال متوفی پرداخت شود.
مهریه در عقد موقت
مهریه در عقد موقت نیز یک حق قانونی برای زوجه است و قابل مطالبه از طریق دادگاه است. با این حال به اجرا گذاشتن مهریه در عقد موقت از طریق اداره ثبت نیازمند سند رسمی نکاح موقت است که غالباً در صیغه نامه های عادی وجود ندارد.
امکان مطالبه مهریه بدون طلاق و در طول زندگی مشترک
زوجه می تواند بدون درخواست طلاق و حتی در طول زندگی مشترک برای مطالبه مهریه خود اقدام کند. این حق با استناد به مالکیت زن بر مهریه به محض عقد امکان پذیر است.
مطالبه همزمان نفقه و اجرت المثل
زوجه می تواند همزمان با مطالبه مهریه برای دریافت نفقه (هزینه های زندگی) و اجرت المثل (حق الزحمه کارهایی که شرعاً بر عهده او نبوده ولی در زندگی مشترک انجام داده است) نیز از طریق دادگاه اقدام کند. هر یک از این ها دعوای حقوقی مجزا محسوب می شوند.
انتقال اموال توسط زوج برای فرار از دین مهریه
در صورتی که زوج با هدف فرار از پرداخت مهریه اموال خود را به نام دیگران منتقل کند این عمل می تواند از نظر قانونی باطل شناخته شود. اثبات «قصد فرار از دین» از سوی زوجه دشوار است و نیاز به ارائه مستندات محکم دارد. در صورت اثبات دادگاه می تواند حکم به ابطال معاملات صوری و توقیف اموال صادر کند.
ملاک قیمت سکه
ملاک محاسبه و پرداخت مهریه سکه «قیمت روز پرداخت» است نه تاریخ عقد یا تاریخ مطالبه. این امر به دلیل نوسانات بازار سکه برای زوجه جنبه حمایتی دارد.
سقف ۱۴ سکه برای مهریه
شایعاتی در خصوص تعیین سقف ۱۴ سکه برای مهریه مطرح شده اما تا کنون هیچ قانون رسمی در این خصوص به تصویب نرسیده است. لذا مهریه بر اساس آنچه در عقدنامه توافق شده معتبر و قابل مطالبه است.
نقش وکیل متخصص مهریه
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری فرآیند مطالبه مهریه بهره گیری از مشاوره وکلای متخصص در دعاوی خانواده می تواند به تسریع روند کاهش خطاها مدیریت بهتر پرونده و آگاهی از آخرین قوانین و رویه های قضایی کمک شایانی کند.
حق حبس زوجه
حق حبس حقی است که قانون مدنی به زوجه می دهد تا پیش از دریافت مهریه کامل یا آنچه که کفاف زندگی را بدهد از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند. این حق در صورتی قابل اعمال است که زوجه پیش از این از حق خود استفاده نکرده و به تمکین رضایت نداده باشد.
سوالات متداول
آیا برای گرفتن مهریه حتماً باید وکیل گرفت؟
خیر اجباری برای گرفتن وکیل وجود ندارد و زوجه می تواند شخصاً برای مطالبه مهریه اقدام کند. با این حال با توجه به پیچیدگی های قانونی و رویه های اداری حضور یک وکیل متخصص می تواند فرآیند را تسهیل کرده و شانس موفقیت را افزایش دهد.
آیا می توان همزمان بخشی از مهریه را از طریق ثبت و بخشی را از طریق دادگاه پیگیری کرد؟
بله این امکان وجود دارد. به عنوان مثال می توانید برای توقیف اموال مشخصی از طریق اداره ثبت اقدام کنید و در صورت عدم شناسایی مال کافی یا نیاز به جلب زوج برای مابقی مهریه از طریق دادگاه خانواده پیگیری کنید.
ممنوع الخروجی برای مهریه بالاتر از ۱۱۰ سکه امکان پذیر است؟
بله ممنوع الخروجی برای مهریه حتی در صورت بیشتر بودن از ۱۱۰ سکه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی امکان پذیر است و محدودیت ۱۱۰ سکه مربوط به حکم جلب و حبس است نه ممنوع الخروجی.
اگر دفتر ازدواج محل عقد دیگر وجود نداشته باشد چه باید کرد؟
در این صورت می توانید با مراجعه به کانون سردفتران ازدواج و طلاق یا اداره ثبت اسناد شهر محل وقوع عقد دفترخانه کفیل را پیدا کرده و از طریق آن برای دریافت رونوشت عقدنامه یا صدور اجراییه اقدام کنید.
اگر زوج در خارج از کشور باشد چطور مهریه را مطالبه کنیم؟
در صورتی که زوج در خارج از کشور باشد و در ایران اموالی داشته باشد زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی ایران اقدام به توقیف اموال و مطالبه مهریه کند. اگر زوج هیچ مالی در ایران نداشته باشد فرآیند مطالبه مهریه بسیار دشوارتر خواهد بود و ممکن است نیاز به پیگیری از طریق قوانین بین المللی داشته باشد.
آیا اموالی که زوج به نام فرزندان زیر ۱۸ سال خود زده قابل توقیف است؟
در صورتی که انتقال اموال به نام فرزندان صوری و با هدف فرار از دین (مانند مهریه) صورت گرفته باشد و این موضوع در دادگاه اثبات شود ممکن است این معاملات باطل اعلام و اموال قابل توقیف شوند. اما اثبات صوری بودن معامله دشوار است.
چقدر طول می کشد تا مهریه وصول شود؟
مدت زمان وصول مهریه به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله: مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف همکاری زوج و پیچیدگی پرونده. این فرآیند می تواند از چند ماه تا چند سال به طول بینجامد.
آیا می توان مهریه را بدون اطلاع همسر مطالبه کرد؟
در مسیر اجرای ثبت امکان توقیف اولیه اموال زوج بدون اطلاع قبلی او وجود دارد اما پس از صدور اجراییه ابلاغ به زوج صورت می گیرد. در مسیر دادگاه نیز امکان درخواست تأمین خواسته اجرا قبل از ابلاغ وجود دارد تا اموال توقیف شوند و سپس به اطلاع زوج برسد.
در صورت پشیمانی از مطالبه مهریه امکان توقف پرونده وجود دارد؟
بله زوجه می تواند در هر مرحله از فرآیند مطالبه مهریه با مراجعه به مرجع ذی صلاح (اداره ثبت یا دادگاه) درخواست توقف یا مختومه شدن پرونده را ارائه دهد.
آیا گردش حساب بانکی زوج در تعیین اقساط مهریه تأثیر دارد؟
بله در صورت ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج دادگاه گردش حساب بانکی درآمد اموال و بدهی های او را مورد بررسی قرار می دهد تا توانایی مالی وی را برای تعیین پیش قسط و اقساط مهریه ارزیابی کند.
آیا مهریه بر سایر بدهی های مرد ارجحیت دارد؟
مهریه یک دین ممتاز محسوب می شود و در بسیاری از موارد بر سایر بدهی ها ارجحیت دارد به خصوص در توقیف اموال. اما این ارجحیت مطلق نیست و بستگی به نوع بدهی و تاریخ توقیف اموال دارد.
نتیجه گیری: انتخابی آگاهانه برای احقاق حق
مطالبه مهریه فرآیندی حقوقی است که با هدف احقاق حق قانونی و شرعی زوجه صورت می گیرد. این مسیر دارای ابعاد مختلفی است که از تعریف مهریه و انواع آن آغاز شده و تا مراحل اجرایی در اداره ثبت و دادگاه خانواده شامل شناسایی اموال توقیف تقسیط و اعمال قوانین خاص ادامه می یابد. آگاهی کامل از جزئیات هر مرحله مدارک مورد نیاز هزینه ها و قوانین کلیدی نظیر قانون ۱۱۰ سکه و مستثنیات دین برای موفقیت در این فرآیند بسیار حیاتی است.
تصمیم گیری آگاهانه و سنجیده در انتخاب مسیر صحیح می تواند به زوجه کمک کند تا حقوق خود را به بهترین شکل ممکن استیفا کند. همچنین برای زوج نیز آگاهی از این قوانین مدیریت بهتر شرایط و جلوگیری از مشکلات احتمالی را به همراه خواهد داشت. در نهایت با توجه به پیچیدگی های حقوقی و رویه های در حال تغییر همواره توصیه می شود پیش از هر اقدامی با وکیل متخصص در امور خانواده مشورت نموده تا از راهنمایی های تخصصی و به روز بهره مند شوید و بهترین تصمیم را برای شرایط خاص پرونده خود اتخاذ کنید.