انواع سردرد

سردردها انواع گوناگونی دارند که به دو دسته اصلی اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. شناخت تفاوت میان سردردهای شایع مانند میگرن تنشی و خوشه ای و همچنین علائم سردردهای خطرناک برای تشخیص و مدیریت صحیح این عارضه رایج اهمیت بسزایی دارد. بررسی جامع نشانه ها علل و روش های درمانی هر نوع سردرد به شما کمک می کند.

سردرد یک تجربه شایع است که تقریباً هر فردی در طول زندگی خود آن را تجربه می کند. این درد می تواند از یک ناراحتی خفیف تا دردی شدید و ناتوان کننده متغیر باشد و بخش های مختلفی از سر و حتی گردن را درگیر کند. درک منشأ سردرد نیازمند شناخت ساختارهای حساس به درد در ناحیه سر است.

برخلاف تصور رایج خود بافت مغز فاقد گیرنده های درد است. در عوض درد سر از ساختارهای اطراف مغز و جمجمه ناشی می شود. این ساختارها شامل لایه های پوشاننده مغز (مننژها) رگ های خونی عضلات سر و گردن اعصاب جمجمه ای و بافت های موجود در سینوس ها چشم ها و گوش ها هستند.

هنگامی که این ساختارها تحت تأثیر عواملی مانند التهاب کشش فشار یا تغییرات شیمیایی قرار می گیرند می توانند سیگنال های درد را به سیستم عصبی ارسال کرده و منجر به احساس سردرد شوند. تنوع در این ساختارها و عواملی که آن ها را تحت تأثیر قرار می دهند منجر به بروز انواع بسیار متفاوتی از سردرد می شود که هر کدام ویژگی ها و علل خاص خود را دارند.

سازمان بهداشت جهانی بیش از ۱۵۰ نوع مختلف سردرد را شناسایی کرده است. این تنوع طبقه بندی سردردها را به دو گروه اصلی اولیه و ثانویه ضروری می سازد تا رویکرد درمانی و تشخیصی مناسبی اتخاذ شود.

سردردهای اولیه یا ثانویه

سردردها بر اساس علت اصلی بروزشان به دو دسته کلی تقسیم می شوند: سردردهای اولیه و سردردهای ثانویه. این تقسیم بندی برای تشخیص و تعیین رویکرد درمانی مناسب بسیار حیاتی است.

سردردهای اولیه دردهایی هستند که خودشان بیماری اصلی محسوب می شوند و ناشی از اختلال در عملکرد یا فعالیت بیش از حد ساختارهای حساس به درد در سر هستند. به عبارت دیگر این نوع سردردها علامت بیماری دیگری نیستند. عوامل ژنتیکی و برخی محرک های محیطی می توانند در بروز سردردهای اولیه نقش داشته باشند.

نمونه های شایع سردردهای اولیه شامل میگرن سردرد تنشی و سردرد خوشه ای هستند. این سردردها معمولاً خطرناک محسوب نمی شوند اما می توانند بسیار دردناک و ناتوان کننده باشند و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.

سردردهای ثانویه در مقابل دردهایی هستند که در نتیجه یک بیماری یا عارضه زمینه ای دیگر ایجاد می شوند. این سردردها در واقع نشانه ای از وجود یک مشکل دیگر در بدن هستند. هنگامی که علت زمینه ای برطرف یا درمان شود سردرد ثانویه نیز معمولاً بهبود می یابد.

علل سردردهای ثانویه بسیار متنوع هستند و می توانند از مواردی نسبتاً بی خطر مانند سینوزیت یا کم آبی بدن تا شرایط جدی تر مانند ضربه به سر تومور مغزی یا فشار خون بالا متغیر باشند. تشخیص دقیق علت زمینه ای در سردردهای ثانویه برای درمان مؤثر و پیشگیری از عوارض احتمالی ضروری است.

انواع سردرد اولیه و نشانه های آن ها

سردردهای اولیه همانطور که پیشتر اشاره شد خود بیماری هستند و ناشی از یک مشکل ساختاری یا بیماری دیگر نیستند. این دسته شامل شایع ترین انواع سردرد است که افراد تجربه می کنند. شناخت ویژگی ها و نشانه های هر یک از این انواع اولیه به تشخیص و مدیریت بهتر کمک می کند.

این سردردها می توانند از نظر شدت محل درد الگوی زمانی و علائم همراه متفاوت باشند. در ادامه به بررسی چهار نوع اصلی و شناخته شده سردردهای اولیه می پردازیم و نشانه های کلیدی هر یک را شرح می دهیم.

سردرد میگرنی

میگرن یکی از شایع ترین و اغلب ناتوان کننده ترین انواع سردرد اولیه است. این سردرد معمولاً با دردی شدید و ضربان دار یا تپنده مشخص می شود که اغلب در یک طرف سر احساس می گردد هرچند ممکن است دو طرفه نیز باشد. حملات میگرن می توانند از چند ساعت تا سه روز به طول بینجامند و ممکن است چندین بار در ماه تکرار شوند.

نشانه های همراه میگرن شامل حساسیت شدید به نور (فوتوفوبیا) صدا (فونوفوبیا) و گاهی بو هستند. بسیاری از افراد مبتلا به میگرن حالت تهوع و استفراغ را نیز تجربه می کنند. فعالیت های فیزیکی معمولاً باعث تشدید درد میگرن می شود.

حدود یک سوم افراد مبتلا به میگرن پدیده ای به نام آئورا را قبل یا در حین حمله تجربه می کنند. آئورا شامل اختلالات موقتی در بینایی (مانند دیدن خطوط زیگ زاگ نورهای چشمک زن یا از دست دادن بخشی از میدان دید) حس (مانند بی حسی یا گزگز در صورت یا اندام ها) یا تکلم است.

آئورا معمولاً بین ۵ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد و به تدریج ایجاد می شود و قبل از شروع درد یا همزمان با آن رخ می دهد. علت دقیق میگرن هنوز کاملاً مشخص نیست اما به نظر می رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارند. عوامل محرک شایع میگرن شامل استرس تغییرات خواب تغییرات هورمونی (به ویژه در زنان) گرسنگی بی آبی برخی غذاها و نوشیدنی ها نورهای شدید و صداهای بلند هستند.

سردرد تنشی

سردرد تنشی شایع ترین نوع سردرد اولیه است و اغلب افراد حداقل یک بار در زندگی خود آن را تجربه کرده اند. این سردرد معمولاً به صورت دردی گنگ فشارنده یا سفت کننده توصیف می شود که اغلب در دو طرف سر پیشانی شقیقه ها یا پشت سر و گردن احساس می شود. گاهی اوقات احساس فشار در اطراف سر مانند یک باند محکم توصیف می گردد.

شدت سردرد تنشی معمولاً خفیف تا متوسط است و برخلاف میگرن اغلب با فعالیت فیزیکی تشدید نمی شود. همچنین معمولاً با علائم همراهی مانند تهوع استفراغ حساسیت شدید به نور یا صدا همراه نیست هرچند ممکن است حساسیت خفیف به یکی از این موارد وجود داشته باشد.

مدت زمان سردرد تنشی می تواند از ۳۰ دقیقه تا چند روز متغیر باشد. سردردهای تنشی می توانند اپیزودیک (گاهی اوقات) یا مزمن (بیش از ۱۵ روز در ماه) باشند. علت دقیق سردرد تنشی هنوز به طور کامل مشخص نیست اما ارتباط نزدیکی با استرس اضطراب خستگی کمبود خواب وضعیت بدنی نامناسب (به ویژه در ناحیه گردن و شانه ها) و فشار عضلانی در ناحیه سر و گردن دارد.

عوامل دیگری مانند بی آبی بدن گرسنگی و فشار آمدن به چشم ها نیز می توانند در بروز این نوع سردرد نقش داشته باشند. مدیریت استرس و بهبود سبک زندگی اغلب در کنترل سردردهای تنشی مؤثر است.

سردرد خوشه ای

سردرد خوشه ای یک نوع نادر اما بسیار شدید از سردرد اولیه است که با حملات درد شدید و تکرار شونده مشخص می شود. این نوع سردرد اغلب با دردی تیز سوزاننده یا خنجری توصیف می شود که معمولاً در اطراف یا پشت یکی از چشم ها متمرکز است و می تواند به شقیقه صورت یا گردن در همان سمت گسترش یابد. شدت درد در سردرد خوشه ای به اندازه ای زیاد است که اغلب غیرقابل تحمل گزارش می شود.

حملات سردرد خوشه ای معمولاً به سرعت و بدون هشدار قبلی آغاز می شوند و بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت طول می کشند. ویژگی متمایز این سردرد الگوی زمانی آن است: حملات در دوره های زمانی مشخصی رخ می دهند که به آن خوشه می گویند. در طی یک دوره خوشه فرد ممکن است چندین حمله در روز (گاهی تا ۸ بار یا بیشتر) تجربه کند. این دوره های خوشه ممکن است هفته ها یا ماه ها ادامه داشته باشند و سپس دوره های بدون سردرد (بهبودی) برای مدت طولانی تری فرا می رسند.

علائم همراه سردرد خوشه ای که همیشه در سمتی از سر که درد وجود دارد رخ می دهند شامل آبریزش چشم قرمزی چشم افتادگی پلک ورم پلک گرفتگی یا آبریزش بینی تعریق صورت و احساس بی قراری یا آشفتگی شدید هستند. این نوع سردرد در مردان شایع تر از زنان است و ارتباط قوی با مصرف سیگار دارد.

سردرد هیپنیک (سردرد ساعت زنگ دار)

سردرد هیپنیک که به آن سردرد ساعت زنگ دار نیز گفته می شود یک نوع نادر از سردرد اولیه است که ویژگی اصلی آن بروز انحصاری در طول خواب است. این سردرد معمولاً فرد را از خواب بیدار می کند و اغلب در زمان های مشخصی از شب رخ می دهد که همین ویژگی منجر به نام گذاری آن به عنوان سردرد ساعت زنگ دار شده است.

این نوع سردرد معمولاً پس از ۵۰ سالگی آغاز می شود هرچند در سنین پایین تر نیز ممکن است رخ دهد. درد معمولاً ملایم تا متوسط و ضربان دار است و ممکن است در یک یا هر دو طرف سر احساس شود. مدت زمان حمله سردرد هیپنیک معمولاً بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت است.

برخلاف میگرن یا سردرد خوشه ای علائم همراه شدید مانند تهوع استفراغ یا حساسیت شدید به نور و صدا در سردرد هیپنیک کمتر شایع هستند اما ممکن است حساسیت خفیف به نور یا صدا وجود داشته باشد. حملات ممکن است چند بار در هفته تکرار شوند.

علت دقیق سردرد هیپنیک هنوز ناشناخته است و مکانیسم های زمینه ای آن در حال بررسی هستند. از آنجایی که این سردرد اغلب در افراد مسن رخ می دهد حتی اگر درد آن شدید نباشد مراجعه به پزشک برای رد کردن سایر علل احتمالی سردرد در این گروه سنی اهمیت دارد.

انواع سردرد ثانویه و نشانه های آن ها

سردردهای ثانویه همانطور که قبلاً توضیح داده شد ناشی از یک بیماری یا عارضه زمینه ای دیگر هستند. درمان این نوع سردرد به طور مستقیم به تشخیص و مدیریت علت اصلی آن بستگی دارد. طیف وسیعی از شرایط پزشکی می توانند منجر به سردردهای ثانویه شوند از مسائل نسبتاً جزئی و موقت تا شرایط جدی و نیازمند فوریت پزشکی.

شناخت انواع شایع سردردهای ثانویه و علائم همراه آن ها بسیار مهم است تا بتوان در صورت لزوم به موقع به پزشک مراجعه کرد و از تشخیص و درمان مناسب اطمینان حاصل نمود. در این بخش به بررسی چندین نوع رایج سردرد ثانویه و نشانه های مشخص هر یک می پردازیم.

سردرد سینوسی (سردرد آلرژی)

سردرد سینوسی نوعی سردرد ثانویه است که در اثر التهاب و گرفتگی حفره های سینوسی در صورت (سینوزیت) ایجاد می شود. این التهاب اغلب ناشی از عفونت های ویروسی یا باکتریایی (مانند سرماخوردگی و آنفولانزا) یا واکنش های آلرژیک (مانند رینیت آلرژیک) است. شایع ترین نشانه ها دردی گنگ فشارنده یا ضربان دار در نواحی اطراف سینوس ها یعنی پیشانی گونه ها و اطراف چشم ها هستند.

این درد ممکن است با خم شدن به جلو دراز کشیدن یا وارد کردن فشار به ناحیه سینوس ها بدتر شود و گاهی به فک و دندان ها نیز گسترش یابد. علائم همراه سردرد سینوسی اغلب شامل گرفتگی و احتقان بینی ترشحات غلیظ بینی (که ممکن است زرد یا سبز باشد در صورت عفونت) احساس پری در صورت کاهش حس بویایی و گاهی تب و خستگی هستند.

برخلاف تصور رایج بسیاری از سردردهایی که افراد به عنوان سردرد سینوسی تجربه می کنند در واقع میگرن یا سردرد تنشی هستند که با علائم بینی همراه شده اند. سردردهای سینوسی واقعی کمتر شایع هستند و معمولاً همراه با علائم واضح سینوزیت مانند تب یا ترشحات چرکی بینی بروز می کنند. تشخیص دقیق توسط پزشک بر اساس شرح حال و معاینه فیزیکی (و گاهی تصویربرداری از سینوس ها) انجام می شود.

سردرد ناشی از سوءمصرف داروها (سردرد بازگشتی)

سردرد ناشی از سوءمصرف داروها که به آن سردرد بازگشتی یا سردرد راجعه نیز گفته می شود شایع ترین نوع سردرد ثانویه است. این وضعیت در افرادی رخ می دهد که به طور مکرر و بیش از حد از داروهای مسکن برای درمان سردردهای دیگر (مانند میگرن یا سردرد تنشی) استفاده می کنند. استفاده از داروهای مسکن برای ۱۵ روز یا بیشتر در ماه (برای مسکن های ساده مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) یا ۱۰ روز یا بیشتر در ماه (برای مسکن های قوی تر مانند تریپتان ها یا داروهای حاوی مواد افیونی) می تواند منجر به این نوع سردرد شود.

سردرد بازگشتی معمولاً به صورت روزانه یا تقریباً روزانه رخ می دهد و اغلب در اوایل صبح یا پس از بیدار شدن از خواب شدیدتر است. ویژگی های درد می تواند شبیه به سردرد اصلی فرد (میگرن یا تنشی) باشد اما با شدت و دفعات بیشتر. این سردرد با مصرف مجدد دارو به طور موقت تسکین می یابد اما با از بین رفتن اثر دارو درد دوباره بازمی گردد و این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند.

تنها راه مؤثر برای شکستن چرخه سردرد ناشی از سوءمصرف داروها قطع مصرف داروی مسکن است. این فرآیند ممکن است در ابتدا منجر به تشدید موقت سردرد و بروز علائم ترک مانند تهوع بی قراری و اختلال خواب شود اما با گذشت زمان سردرد اصلی فرد دوباره ظاهر شده و سپس می تواند به درستی مدیریت شود.

قطع داروهای مسکن باید تحت نظارت پزشک انجام شود به ویژه اگر داروهای مصرفی قوی باشند یا فرد به آن ها وابسته شده باشد. پزشک می تواند راهکارهایی برای کاهش علائم ترک و مدیریت سردرد در طول این دوره ارائه دهد.

سردرد ورزشی

سردرد ورزشی همانطور که از نامش پیداست نوعی سردرد ثانویه است که در حین یا بلافاصله پس از انجام فعالیت بدنی شدید رخ می دهد. این فعالیت ها می توانند شامل دویدن وزنه برداری شنا فوتبال تنیس یا حتی فعالیت هایی مانند سرفه شدید عطسه یا زور زدن باشند.

درد معمولاً به صورت ضربان دار یا تپنده احساس می شود و اغلب در هر دو طرف سر بروز می کند. شدت درد می تواند متفاوت باشد و ممکن است از چند دقیقه تا دو روز ادامه یابد. در برخی افراد سردرد ورزشی ممکن است با علائم همراهی مانند تهوع یا حساسیت به نور و صدا همراه باشد.

علت دقیق سردرد ورزشی کاملاً مشخص نیست اما تصور می شود که افزایش جریان خون به مغز در حین فعالیت بدنی شدید و اتساع رگ های خونی در جمجمه در ایجاد آن نقش دارد. افرادی که سابقه میگرن یا سابقه خانوادگی سردردهای اولیه دارند بیشتر مستعد ابتلا به سردرد ورزشی هستند.

اگرچه سردرد ورزشی در بیشتر موارد بی خطر است اما در موارد نادر می تواند نشانه ای از یک مشکل زمینه ای جدی تر مانند ناهنجاری های عروقی مغز باشد. بنابراین اگر برای اولین بار دچار سردرد ورزشی شدید یا الگوی این سردرد در شما تغییر کرده است مراجعه به پزشک برای رد کردن علل خطرناک تر توصیه می شود.

سردرد ناشی از مصرف کافئین

کافئین یک ماده محرک است که به طور گسترده در قهوه چای نوشابه های انرژی زا و برخی داروها یافت می شود. مصرف کافئین می تواند بر روی رگ های خونی مغز تأثیر بگذارد و تغییراتی در شیمی مغز ایجاد کند. این تأثیرات می توانند به دو شکل منجر به سردرد شوند: مصرف بیش از حد کافئین و ترک یا کاهش ناگهانی مصرف آن.

مصرف مقادیر بسیار زیاد کافئین (معمولاً بیش از ۴۰۰ میلی گرم در روز معادل حدود ۴ فنجان قهوه) می تواند در برخی افراد منجر به سردرد شود. آستانه تحمل افراد نسبت به کافئین متفاوت است و برخی ممکن است با مقادیر کمتر نیز دچار سردرد شوند. این سردرد معمولاً با کاهش مصرف کافئین یا قطع آن بهبود می یابد.

از سوی دیگر سردرد ناشی از ترک کافئین یکی از شایع ترین انواع سردرد ثانویه است. این سردرد در افرادی رخ می دهد که به طور منظم کافئین مصرف می کنند و سپس مصرف آن را به طور ناگهانی قطع یا به شدت کاهش می دهند. بدن به حضور کافئین عادت می کند و قطع آن می تواند منجر به علائم ترک شود که سردرد یکی از بارزترین آن هاست.

سردرد ناشی از ترک کافئین اغلب شبیه به میگرن یا سردرد تنشی است و می تواند با علائمی مانند خستگی دشواری در تمرکز تحریک پذیری و تهوع همراه باشد. این علائم معمولاً ۲۴-۴۸ ساعت پس از قطع کافئین به اوج خود می رسند و ممکن است چندین روز طول بکشند. بهترین راه برای جلوگیری از این سردرد کاهش تدریجی مصرف کافئین به جای قطع ناگهانی آن است.

سردرد ناشی از آسیب سر

سردرد ناشی از آسیب سر که به آن سردرد پس از سانحه نیز گفته می شود نوعی سردرد ثانویه است که پس از ضربه یا آسیب به سر یا گردن رخ می دهد. شدت آسیب می تواند از یک ضربه خفیف (مانند ضربه در ورزش) تا آسیب های جدی تر مغزی متغیر باشد. سردرد ممکن است بلافاصله پس از حادثه شروع شود یا با تأخیر (ساعت ها روزها یا حتی هفته ها بعد) ظاهر گردد.

ویژگی های سردرد پس از سانحه می تواند بسیار متنوع باشد و ممکن است شبیه به سردرد تنشی (دردی گنگ و فشارنده) یا میگرن (دردی ضربان دار معمولاً یک طرفه با حساسیت به نور و صدا) باشد. این سردرد می تواند مداوم یا متناوب باشد و شدت آن متفاوت است.

در برخی موارد سردرد پس از سانحه ممکن است برای هفته ها ماه ها یا حتی سال ها پس از آسیب اولیه ادامه یابد که به آن سندرم پس از ضربه مغزی گفته می شود. علائم دیگر این سندرم ممکن است شامل سرگیجه مشکلات تمرکز و حافظه خستگی تحریک پذیری و اختلالات خواب باشند.

هرگونه سردردی که پس از ضربه به سر رخ می دهد باید جدی گرفته شود و نیاز به ارزیابی پزشکی دارد به ویژه اگر با علائم هشداردهنده دیگری مانند از دست دادن هوشیاری تشنج استفراغ مکرر ضعف یا بی حسی در اندام ها مشکلات بینایی یا تکلم گیجی یا تغییرات رفتاری همراه باشد. این علائم می توانند نشان دهنده آسیب جدی تر مغزی باشند.

سردرد ناشی از عادت ماهانه (سردرد هورمونی)

سردرد ناشی از عادت ماهانه یا سردرد هورمونی نوعی سردرد ثانویه است که تحت تأثیر نوسانات هورمونی به ویژه سطح استروژن در زنان ایجاد می شود. این نوع سردرد اغلب به صورت میگرن بروز می کند و به آن میگرن قاعدگی گفته می شود. میگرن قاعدگی معمولاً در روزهای قبل از شروع قاعدگی در طول قاعدگی یا بلافاصله پس از پایان آن رخ می دهد زمانی که سطح استروژن به سرعت افت می کند.

نشانه های میگرن قاعدگی مشابه میگرن های معمول است و شامل درد شدید و ضربان دار (اغلب یک طرفه) حساسیت به نور و صدا و تهوع یا استفراغ می شود. با این حال برخی زنان گزارش می دهند که حملات میگرن مرتبط با قاعدگی شدیدتر و طولانی تر از میگرن های غیرمرتبط با چرخه قاعدگی است.

علاوه بر قاعدگی سایر شرایطی که باعث تغییرات قابل توجه در سطح هورمون ها می شوند نیز می توانند محرک سردردهای هورمونی باشند. این شرایط شامل تخمک گذاری بارداری دوره پس از زایمان یائسگی و استفاده از داروهای هورمونی مانند قرص های پیشگیری از بارداری یا هورمون درمانی جایگزین هستند.

مدیریت سردردهای هورمونی ممکن است شامل استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا تریپتان ها برای درمان حملات و در برخی موارد استفاده از روش های مدیریت هورمونی مانند تنظیم دوز قرص های ضد بارداری یا استفاده از هورمون درمانی پیشگیرانه تحت نظر پزشک باشد.

سردرد ناشی از فشار خون بالا

سردرد ناشی از فشار خون بالا یک نوع سردرد ثانویه است که می تواند نشانه ای از افزایش خطرناک فشار خون (بحران فشار خون) باشد. این نوع سردرد معمولاً زمانی رخ می دهد که فشار خون به طور ناگهانی و شدید افزایش یابد و به مقادیر بسیار بالا برسد (معمولاً فشار سیستولیک بالای ۱۸۰ میلی متر جیوه یا دیاستولیک بالای ۱۲۰ میلی متر جیوه). در فشار خون بالا مزمن و کنترل نشده ممکن است سردرد وجود نداشته باشد تا زمانی که فشار خون به سطوح بسیار خطرناک برسد.

سردرد ناشی از بحران فشار خون معمولاً در هر دو طرف سر احساس می شود و اغلب به صورت دردی ضربان دار یا تپنده توصیف می گردد. این درد ممکن است با فعالیت فیزیکی تشدید شود و معمولاً با مصرف مسکن های معمولی تسکین نمی یابد. این سردرد اغلب نشان دهنده آسیب به اندام های حیاتی مانند مغز است و یک فوریت پزشکی محسوب می شود.

علائم همراه سردرد ناشی از فشار خون بالا می تواند شامل تغییرات در بینایی (مانند تاری دید یا دوبینی) بی حسی یا گزگز در بدن گیجی درد قفسه سینه تنگی نفس و گاهی خونریزی بینی باشد. وجود هر یک از این علائم همراه با سردرد شدید نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است.

کنترل فشار خون بالا از طریق داروها و تغییرات سبک زندگی برای پیشگیری از این نوع سردرد و عوارض جدی تر آن حیاتی است. اگر سابقه فشار خون بالا دارید و دچار سردرد شدید و ناگهانی همراه با علائم فوق شدید فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.

علت سردرد

همانطور که در بخش های قبلی توضیح داده شد علت سردرد می تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود: علل مربوط به سردردهای اولیه که خود بیماری هستند و علل مربوط به سردردهای ثانویه که ناشی از بیماری ها یا شرایط زمینه ای دیگر هستند. در سردردهای اولیه مکانیسم دقیق ایجاد درد هنوز در حال بررسی است اما برخی عوامل به عنوان عوامل محرک شناخته شده اند که می توانند حمله سردرد را آغاز کنند.

این عوامل محرک در سردردهای اولیه مانند میگرن و سردرد تنشی بسیار متنوع هستند و از فردی به فرد دیگر متفاوت اند. برخی از شایع ترین این عوامل شامل استرس عاطفی یا فیزیکی اضطراب کمبود یا تغییر در الگوی خواب گرسنگی یا فراموش کردن وعده های غذایی بی آبی بدن مصرف برخی غذاها یا نوشیدنی ها (مانند الکل کافئین یا غذاهای حاوی نیترات) قرار گرفتن در معرض نورهای شدید یا صداهای بلند بوهای قوی تغییرات آب و هوا و تغییرات هورمونی (به ویژه در زنان) هستند.

در مقابل سردردهای ثانویه دارای علل مشخص و قابل شناسایی هستند. این علل می توانند شامل عفونت ها (مانند سینوزیت آنفولانزا مننژیت) ضربه به سر یا گردن مشکلات عروقی مغز (مانند آنوریسم یا سکته مغزی) تومورهای مغزی افزایش یا کاهش فشار مایع مغزی-نخاعی مشکلات دندانی یا فکی مشکلات چشمی (مانند گلوکوم) سوءمصرف داروها (به ویژه مسکن ها) فشار خون بسیار بالا و برخی بیماری های سیستمیک باشند.

شناسایی علت سردرد به ویژه در موارد ثانویه برای درمان موفقیت آمیز ضروری است. پزشک با گرفتن شرح حال دقیق انجام معاینه فیزیکی و در صورت لزوم درخواست آزمایشات تشخیصی مانند تصویربرداری مغز (سی تی اسکن یا ام آر آی) به تشخیص علت زمینه ای سردرد کمک می کند.

تشخیص نوع سردرد

تشخیص نوع سردرد به ویژه تمایز بین سردردهای اولیه و ثانویه و همچنین شناسایی انواع مختلف در هر دسته گام اول و بسیار مهم در مدیریت مؤثر این عارضه است. اصلی ترین ابزار تشخیص در دست پزشک گرفتن شرح حال دقیق و کامل از بیمار است. پزشک در مورد ویژگی های درد سؤالاتی می پرسد تا تصویری جامع از الگوی سردرد به دست آورد.

این سؤالات شامل زمان شروع سردرد دفعات تکرار آن مدت زمان هر حمله محل دقیق درد (یک طرفه دوطرفه پیشانی پشت سر) کیفیت درد (ضربان دار فشارنده تیز گنگ) شدت درد و عوامل تشدید کننده یا تسکین دهنده درد هستند. همچنین پزشک در مورد علائم همراه سردرد مانند تهوع استفراغ حساسیت به نور و صدا تغییرات بینایی و علائم عصبی دیگر سؤال خواهد کرد.

بسیار مهم است که بیمار در هنگام توصیف سردرد خود صادق و دقیق باشد و هرگونه اطلاعاتی در مورد عوامل محرک احتمالی (مانند استرس غذاها کمبود خواب) را با پزشک در میان بگذارد. داشتن یک دفترچه یادداشت سردرد که در آن زمان شدت علائم و محرک های هر حمله ثبت شده باشد می تواند اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار دهد.

پس از گرفتن شرح حال پزشک معاینه فیزیکی کاملی انجام می دهد که ممکن است شامل معاینه عصبی نیز باشد. در بسیاری از موارد به خصوص در سردردهای اولیه شایع مانند میگرن و تنشی تشخیص صرفاً بر اساس شرح حال و معاینه بالینی انجام می شود. با این حال اگر پزشک بر اساس علائم بیمار (مانند شروع ناگهانی و شدید درد تغییر در الگوی سردردهای قبلی وجود علائم عصبی کانونی یا سردرد پس از ضربه به سر) به وجود یک علت زمینه ای جدی (سردرد ثانویه) مشکوک شود ممکن است نیاز به انجام آزمایشات تکمیلی باشد.

این آزمایشات تکمیلی ممکن است شامل تصویربرداری از مغز مانند سی تی اسکن (CT scan) یا ام آر آی (MRI) باشند تا ساختارهای مغزی و عروق خونی بررسی شوند و علل جدی تر سردرد مانند تومور خونریزی یا ناهنجاری های عروقی رد شوند. در برخی موارد خاص آزمایشات دیگری مانند پونکسیون کمری (برای بررسی مایع مغزی-نخاعی) نیز ممکن است لازم باشد.

درمان سردرد

رویکرد درمانی برای سردرد به طور مستقیم به نوع و علت آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد به خصوص در سردردهای اولیه شایع مانند تنشی و میگرن مدیریت مؤثر شامل ترکیبی از شناسایی و اجتناب از عوامل محرک استفاده از داروها برای تسکین درد در طول حمله و در برخی موارد درمان های پیشگیرانه برای کاهش دفعات و شدت حملات است.

برای سردردهای ثانویه تمرکز اصلی بر درمان بیماری یا عارضه زمینه ای است که باعث ایجاد سردرد شده است. هنگامی که علت اصلی برطرف شود سردرد نیز معمولاً بهبود می یابد. به عنوان مثال درمان عفونت سینوسی در سردرد سینوسی یا کنترل فشار خون بالا در سردرد ناشی از فشار خون بالا.

در کنار درمان های پزشکی روش های درمانی خانگی و تغییرات در سبک زندگی نیز می توانند نقش مهمی در مدیریت سردردها به ویژه سردردهای اولیه ایفا کنند. این روش ها می توانند به کاهش دفعات و شدت سردرد کمک کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشند.

درمان دارویی سردرد

درمان دارویی یکی از رایج ترین روش ها برای مدیریت سردرد است و شامل طیف وسیعی از داروها می شود که بسته به نوع و شدت سردرد تجویز می گردند. برای سردردهای خفیف تا متوسط مانند سردرد تنشی اپیزودیک داروهای مسکن بدون نسخه (OTC) مانند استامینوفن (پاراستامول) و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن ناپروکسن و آسپرین اغلب مؤثر هستند.

برای سردردهای شدیدتر به ویژه حملات میگرن ممکن است نیاز به داروهای تجویزی قوی تر باشد. گروهی از داروها به نام تریپتان ها (مانند سوماتریپتان ریزاتریپتان) که بر گیرنده های سروتونین در مغز اثر می گذارند و باعث انقباض عروق خونی می شوند در درمان حملات حاد میگرن بسیار مؤثرند. داروهای دیگر مانند ارگوتامین ها و داروهای ضد تهوع نیز ممکن است تجویز شوند.

در مواردی که سردردها (مانند میگرن مزمن یا سردرد خوشه ای) بسیار مکرر یا شدید هستند ممکن است پزشک داروهای پیشگیرانه را تجویز کند. این داروها به طور منظم (معمولاً روزانه) مصرف می شوند و هدف آن ها کاهش تعداد و شدت حملات سردرد است. داروهای پیشگیرانه شامل برخی از داروهای ضدفشار خون (مانند بتا بلاکرها و مسدود کننده های کانال کلسیم) داروهای ضد افسردگی (مانند آمی تریپتیلین) داروهای ضد تشنج (مانند توپیرامات) و درمان های جدیدتر مانند تزریق بوتاکس یا داروهای مهارکننده CGRP می باشند.

نکته بسیار مهم در درمان دارویی سردرد پرهیز از سوءمصرف داروها و استفاده بیش از حد از مسکن هاست. استفاده مکرر از مسکن ها می تواند منجر به سردرد بازگشتی شود که خود یک مشکل درمانی پیچیده است. همواره باید داروها را طبق دستور پزشک و با رعایت دوز و فاصله زمانی مناسب مصرف کرد و در صورت نیاز به استفاده مکرر از مسکن با پزشک مشورت نمود.

درمان خانگی سردرد

در کنار درمان های دارویی بسیاری از روش های درمانی خانگی و تغییرات در سبک زندگی می توانند به تسکین سردرد به ویژه سردردهای تنشی و میگرن خفیف تا متوسط کمک کنند و همچنین در پیشگیری از حملات مؤثر باشند. این روش ها معمولاً کم خطر هستند و می توانند به عنوان مکمل درمان های پزشکی مورد استفاده قرار گیرند.

یکی از ساده ترین و مؤثرترین روش ها استراحت در یک محیط آرام و تاریک است. نورهای شدید و صداهای بلند می توانند سردرد را تشدید کنند بنابراین خوابیدن یا استراحت در اتاقی ساکت و کم نور می تواند به تسکین درد کمک کند. استفاده از کمپرس سرد یا گرم بر روی پیشانی شقیقه ها یا پشت گردن نیز برای بسیاری از افراد تسکین دهنده است.

حفظ وضعیت بدنی مناسب به خصوص هنگام نشستن طولانی مدت یا کار با کامپیوتر می تواند به پیشگیری از سردردهای تنشی کمک کند. تمرینات کششی ملایم برای گردن و شانه ها نیز می تواند مفید باشد. تکنیک های آرامش بخش مانند تنفس عمیق مدیتیشن یوگا یا بیوفیدبک می توانند به مدیریت استرس و اضطراب که از عوامل محرک شایع سردرد هستند کمک کنند.

نوشیدن آب کافی و حفظ هیدراتاسیون بدن بسیار مهم است زیرا بی آبی یکی از علل شایع سردرد است. همچنین مصرف منظم و متعادل وعده های غذایی و پرهیز از گرسنگی طولانی مدت می تواند در پیشگیری از سردرد مؤثر باشد. در برخی موارد مصرف مقدار کمی کافئین (برای افرادی که به آن عادت دارند) می تواند به تسکین سردرد کمک کند اما باید از مصرف بیش از حد آن پرهیز کرد تا منجر به سردرد بازگشتی نشود.

ماساژ ملایم در ناحیه سر گردن و شانه ها نیز می تواند به کاهش تنش عضلانی و تسکین سردرد کمک کند. شناسایی و اجتناب از محرک های فردی سردرد مانند برخی غذاها بوها یا فعالیت ها نیز یک استراتژی پیشگیرانه کلیدی در درمان خانگی و مدیریت بلندمدت سردرد است.

سوالات متداول

کدام سردرد خطرناک است؟

سردردهای ناشی از فشار خون بالا آسیب سر و سردردهایی که همراه با علائم هشداردهنده مانند تب تشنج گیجی اختلالات بینایی یا تکلم هستند نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر سردرد شما ناگهانی و بسیار شدید است مکرر (بیشتر از دو بار در هفته) شدت می یابد یا همراه با علائمی مانند تب سفتی گردن تشنج یا تغییرات بینایی است باید به پزشک مراجعه کنید.

آیا سردرد میگرنی درمان قطعی دارد؟

در حال حاضر میگرن درمان قطعی ندارد اما با مدیریت عوامل محرک و استفاده از داروهای مناسب (هم برای پیشگیری و هم برای درمان حملات) می توان شدت و دفعات حملات را به طور قابل توجهی کاهش داد.

چه تفاوتی بین سردرد تنشی و میگرن وجود دارد؟

سردرد تنشی معمولاً دردی گنگ و دوطرفه است بدون علائم همراه شدید در حالی که میگرن اغلب دردی ضربان دار و یک طرفه با حساسیت به نور و صدا و گاهی تهوع و استفراغ است.

آیا سردرد سینوسی مسری است؟

خیر سردرد سینوسی خود به خود مسری نیست. اما علت زمینه ای آن مانند عفونت سینوسی ناشی از سرماخوردگی یا آنفولانزا می تواند مسری باشد.