اطلاعات شناسنامه ای قرص دیازپام

دیازپام دارویی از دسته بنزودیازپین هاست که برای تسکین اختلالات اضطرابی کنترل تشنج و شل کردن اسپاسم عضلانی کاربرد دارد. این دارو با اثر بر سیستم عصبی مرکزی آرام بخش و خواب آور است و در اشکال مختلفی عرضه می شود.

قرص دیازپام یکی از داروهای شناخته شده در حوزه روانپزشکی و نورولوژی است که به دلیل اثربخشی قابل توجه در مدیریت علائم مختلف کاربرد گسترده ای پیدا کرده است. این دارو با نام های تجاری متفاوتی نیز در بازار دارویی موجود است که معروف ترین آن ها والیوم (Valium) است. درک صحیح عملکرد موارد استفاده دوز مناسب عوارض جانبی احتمالی و نکات ایمنی مرتبط با مصرف دیازپام برای هر فردی که از این دارو استفاده می کند یا قصد استفاده از آن را دارد حیاتی است. این آگاهی نه تنها به بهبود نتایج درمانی کمک می کند بلکه می تواند از بروز عوارض ناخواسته و وابستگی دارویی پیشگیری نماید.

دیازپام چیست

دیازپام یک داروی روانگردان است که به گروه دارویی بنزودیازپین ها تعلق دارد. این گروه دارویی به دلیل اثرات آرام بخش خواب آور ضد اضطراب ضد تشنج و شل کننده عضلات شناخته شده اند. مکانیسم اصلی عمل دیازپام افزایش فعالیت یک انتقال دهنده عصبی گابا (GABA) در مغز است. گابا اصلی ترین انتقال دهنده عصبی گابا بازدارنده در سیستم عصبی مرکزی است.

با افزایش فعالیت گابا فعالیت نورون ها در بخش های مختلف مغز به ویژه در قسمت هایی که مسئول احساسات هوشیاری و کنترل عضلات هستند کاهش می یابد. این کاهش فعالیت عصبی منجر به بروز اثرات درمانی دیازپام می شود. از جمله مهم ترین اثرات آن کاهش سطح اضطراب و تنش ایجاد آرامش تسهیل به خواب رفتن مهار فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز (که عامل تشنج است) و کاهش تون عضلانی بیش از حد است. به همین دلیل دیازپام در درمان طیف وسیعی از شرایط پزشکی مرتبط با این علائم کاربرد دارد.

اشکال دارویی دیازپام

دیازپام با توجه به نیازهای درمانی و شرایط بیمار در اشکال دارویی متنوعی تولید و عرضه می شود. این تنوع امکان تجویز دارو را برای مسیرهای مختلف تجویز و اثربخشی سریع یا طولانی تر فراهم می کند. رایج ترین شکل دارویی قرص خوراکی است که در دوزهای مختلفی مانند ۲ میلی گرم ۵ میلی گرم و ۱۰ میلی گرم در دسترس قرار دارد. این اشکال برای مصارف روزمره و مدیریت طولانی مدت تر (البته با احتیاط به دلیل خطر وابستگی دارویی) تجویز می شوند.

اشکال دیگر شامل آمپول تزریقی است که معمولاً در محیط های بیمارستانی و برای موارد اورژانسی مانند کنترل سریع تشنج های حاد (استاتوس اپیلپتیکوس) یا آرام سازی فوری بیمار قبل از اقدامات پزشکی یا جراحی استفاده می شود. آمپول دیازپام می تواند به صورت داخل وریدی یا داخل عضلانی تزریق شود. شیاف و ژل مقعدی دیازپام نیز برای مدیریت تشنج در کودکان یا بیمارانی که امکان دریافت دارو به صورت خوراکی یا تزریقی وجود ندارد کاربرد دارند. همچنین شربت دیازپام برای سهولت مصرف در کودکان یا بزرگسالانی که مشکل بلع قرص دارند موجود است و اخیراً فرمولاسیون اسپری بینی نیز برای استفاده سریع در موارد تشنج حاد معرفی شده است.

موارد مصرف قرص دیازپام

قرص دیازپام به دلیل خواص چندگانه خود در درمان و مدیریت طیف وسیعی از بیماری ها و علائم کاربرد دارد. اصلی ترین مورد مصرف آن درمان اختلالات اضطرابی است. دیازپام می تواند علائم اضطراب شدید و حاد را تسکین دهد اگرچه به دلیل پتانسیل ایجاد وابستگی دارویی معمولاً برای درمان کوتاه مدت اضطراب تجویز می شود. همچنین در مدیریت حملات پانیک نیز ممکن است استفاده شود.

یکی دیگر از کاربردهای مهم دیازپام کمک به شل کننده عضلات است. این دارو می تواند اسپاسم عضلانی ناشی از آسیب های فیزیکی بیماری های نورولوژیک مانند فلج مغزی مولتیپل اسکلروزیس (MS) آسیب های نخاعی و حتی کزاز را تسکین دهد. دیازپام همچنین در مدیریت علائم شدید ترک الکل مانند لرزش تحریک پذیری و توهم بسیار مؤثر است و به کاهش خطر بروز تشنج در این دوره کمک می کند. در برخی موارد برای درمان کوتاه مدت بی خوابی به خصوص بی خوابی مرتبط با اضطراب یا به عنوان آرام بخش قبل از اقدامات پزشکی و جراحی نیز تجویز می شود.

قرص دیازپام برای تشنج

دیازپام یک داروی مهم در مدیریت انواع خاصی از تشنج به ویژه در شرایط حاد و اورژانسی است. این دارو به عنوان یک ضد تشنج عمل می کند و می تواند فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و بیش از حد در مغز را که منجر به تشنج می شود مهار کند. یکی از مهم ترین کاربردهای آن درمان استاتوس اپیلپتیکوس است؛ وضعیتی اورژانسی که با تشنج های مداوم و طولانی مدت مشخص می شود و نیاز به مداخله سریع دارد. در این شرایط معمولاً از اشکال تزریقی یا رکتال دیازپام برای اثرگذاری سریع استفاده می شود.

قرص دیازپام نیز ممکن است به عنوان بخشی از درمان کمکی برای کنترل تشنج در برخی انواع صرع به ویژه برای مدیریت خوشه های تشنجی (گروهی از تشنج ها که در یک دوره زمانی کوتاه رخ می دهند) توسط پزشک تجویز شود. با این حال دیازپام معمولاً به عنوان داروی خط اول یا درمان اصلی برای کنترل طولانی مدت صرع استفاده نمی شود و داروهای ضد صرع دیگری برای این منظور ترجیح داده می شوند. نقش دیازپام بیشتر در مدیریت تشنج های حاد و شکستن چرخه تشنج های مداوم است تا پیشگیری از تشنج در بلندمدت.

نحوه مصرف قرص دیازپام

مصرف صحیح قرص دیازپام برای دستیابی به بهترین نتایج درمانی و به حداقل رساندن خطر عوارض جانبی به ویژه وابستگی دارویی و علائم ترک بسیار اهمیت دارد. این دارو باید دقیقاً طبق دستور پزشک معالج مصرف شود. دوز تعداد دفعات مصرف در روز و طول دوره درمان توسط پزشک و بر اساس وضعیت پزشکی خاص بیمار سن وزن پاسخ به درمان و وجود هرگونه بیماری زمینه ای تعیین می گردد.

قرص دیازپام را می توان همراه با غذا یا بدون غذا مصرف کرد. اگر از فرم شربت استفاده می شود حتماً باید از پیمانه مخصوص اندازه گیری دارو استفاده کرد تا از دریافت دوز صحیح اطمینان حاصل شود و از قاشق های معمولی خانگی که دقت کافی ندارند پرهیز نمود. مهم ترین نکته در نحوه مصرف دیازپام عدم تغییر خودسرانه در دوز یا قطع ناگهانی دارو است. قطع ناگهانی به خصوص پس از مصرف طولانی مدت یا با دوز بالا می تواند منجر به بروز علائم ترک شدید و خطرناک شود. هرگونه تغییر در نحوه مصرف باید تحت نظارت و با راهنمایی پزشک صورت پذیرد تا دوز دارو به تدریج و با یک برنامه مشخص کاهش یابد.

مقدار مصرف دیازپام در بزرگسالان

مقدار مصرف دیازپام در بزرگسالان بسته به شرایط پزشکی که برای آن تجویز شده سن بیمار وضعیت کلی سلامت و پاسخ فردی به دارو بسیار متغیر است. پزشک با در نظر گرفتن تمامی این عوامل مناسب ترین دوز درمانی را برای هر بیمار تعیین می کند. به طور کلی دوز معمول خوراکی برای درمان اختلالات اضطرابی در بزرگسالان ممکن است بین ۲ تا ۱۰ میلی گرم باشد که ۲ تا ۴ بار در روز مصرف می شود.

برای تسکین اسپاسم عضلانی دوز مشابهی ممکن است تجویز شود. در موارد بی خوابی مرتبط با اضطراب معمولاً دوز ۵ تا ۱۰ میلی گرم قبل از خواب توصیه می شود. برای مدیریت علائم ترک الکل دوز اولیه ممکن است بالاتر باشد (مثلاً ۱۰ میلی گرم ۳ تا ۴ بار در روز) و سپس به تدریج کاهش یابد. در افراد مسن یا بیمارانی با مشکلات کبدی یا کلیوی معمولاً دوزهای پایین تر برای شروع درمان در نظر گرفته می شود تا خطر تجمع دارو و بروز عوارض جانبی کاهش یابد. جدول زیر دوزهای معمول در برخی شرایط را نشان می دهد اما تأکید می شود که این فقط یک راهنماست و دوز دقیق را پزشک تعیین می کند:

شرایط درمانی	دوز معمول خوراکی در بزرگسالان (میلی گرم)	تعداد دفعات در روز
اختلالات اضطرابی	۲ تا ۱۰	۲ تا ۴ بار
اسپاسم عضلانی	۲ تا ۱۰	۳ تا ۴ بار
بی خوابی (کوتاه مدت)	۵ تا ۱۰	قبل از خواب
علائم ترک الکل	۱۰ (اولیه) سپس ۵ تا ۱۰	۳ تا ۴ بار (اولیه) سپس کاهش تدریجی

عوارض جانبی قرص دیازپام

مصرف قرص دیازپام مانند هر داروی دیگری ممکن است با بروز عوارض جانبی همراه باشد. شدت و نوع این عوارض در افراد مختلف متفاوت است و به عواملی چون دوز مصرفی طول دوره درمان وضعیت سلامت عمومی بیمار و حساسیت فردی بستگی دارد. آگاهی از عوارض جانبی احتمالی به بیمار کمک می کند تا در صورت بروز آن ها واکنش مناسب نشان دهد و در صورت لزوم با پزشک مشورت کند. عوارض جانبی دیازپام معمولاً به دلیل اثرات آن بر سیستم عصبی مرکزی رخ می دهند.

برخی از عوارض شایع تر و معمولاً خفیف تر هستند در حالی که برخی دیگر نادرتر اما جدی تر می باشند. مهم است که هرگونه عارضه جانبی جدید یا آزاردهنده را به پزشک اطلاع داد حتی اگر به نظر خفیف باشند. در صورت بروز عوارض جانبی جدی باید فوراً به دنبال کمک پزشکی بود. مصرف طولانی مدت دیازپام نیز خطر بروز عوارض خاصی مانند وابستگی دارویی را افزایش می دهد که خود می تواند منجر به علائم ترک ناخوشایند شود.

عوارض جانبی شایع

شایع ترین عوارض جانبی مصرف قرص دیازپام شامل مواردی است که به دلیل اثرات آرام بخش و کندکننده آن بر سیستم عصبی مرکزی رخ می دهند. خواب آلودگی یکی از رایج ترین عوارض است و ممکن است در اوایل درمان یا با دوزهای بالاتر بیشتر مشهود باشد. سرگیجه و احساس سبکی سر نیز از دیگر عوارض شایع هستند که می توانند بر تعادل و هماهنگی فرد تأثیر بگذارند.

خستگی ضعف عضلانی و کاهش توانایی حرکتی از دیگر عوارض شایع هستند. برخی افراد ممکن است دچار اختلال در حافظه کوتاه مدت کاهش تمرکز یا احساس گیجی شوند. عوارض جانبی دیگری که ممکن است رخ دهند شامل خشکی دهان یبوست و تاری دید هستند. این عوارض معمولاً خفیف هستند و اغلب با ادامه مصرف دارو و تطبیق بدن یا با تنظیم دوز توسط پزشک کاهش می یابند. با این حال در صورت تداوم یا شدت یافتن هر یک از این عوارض مشورت با پزشک توصیه می شود.

عوارض جانبی نادر

علاوه بر عوارض جانبی شایع مصرف دیازپام ممکن است در موارد نادر منجر به بروز عوارض جدی تر یا غیرمعمول شود. این عوارض نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. یکی از عوارض نادر اما مهم واکنش های متناقض یا پارادوکسیکال است که در آن دارو به جای اثر آرام بخش منجر به افزایش تحریک پذیری بی قراری عصبانیت خصومت توهم یا حتی تشدید اضطراب می شود. این واکنش ها بیشتر در کودکان سالمندان یا افراد با سابقه مشکلات روانی رخ می دهند.

سایر عوارض جانبی نادر شامل افسردگی (به ویژه در افرادی که سابقه افسردگی دارند) مشکلات تنفسی (مانند کاهش سرعت یا عمق تنفس به خصوص در دوزهای بالا یا در افراد با بیماری های ریوی زمینه ای) زردی پوست و چشم ها (یرقان) که نشانه ای از مشکلات کبدی است و واکنش های آلرژیک شدید مانند راش پوستی خارش تورم صورت زبان یا گلو و مشکل در تنفس می باشند. تغییرات در میل جنسی مشکلات ادراری و تغییرات در شمارش سلول های خونی نیز در موارد بسیار نادر گزارش شده اند. در صورت مشاهده هر یک از این عوارض مصرف دارو باید قطع و فوراً به پزشک مراجعه شود.

موارد منع مصرف دیازپام

مصرف دیازپام در برخی شرایط و در افراد خاصی مطلقاً ممنوع است و می تواند خطرات جدی برای سلامتی ایجاد کند. آگاهی از این موارد منع مصرف برای اطمینان از ایمنی بیمار ضروری است. اولین و مهم ترین مورد منع مصرف وجود حساسیت شناخته شده به دیازپام یا هر یک از داروهای دیگر از دسته بنزودیازپین ها است. واکنش آلرژیک می تواند از خفیف تا شدید و تهدیدکننده حیات متغیر باشد.

دیازپام در افراد مبتلا به گلوکوم زاویه بسته حاد نباید استفاده شود زیرا می تواند فشار داخل چشم را افزایش دهد. همچنین در بیماران مبتلا به میاستنی گراویس (یک بیماری خودایمنی که باعث ضعف شدید عضلانی می شود) منع مصرف دارد زیرا اثرات شل کننده عضلانی آن می تواند وضعیت بیمار را بدتر کند. افراد با مشکلات تنفسی شدید مانند آپنه خواب شدید یا نارسایی تنفسی حاد نیز نباید دیازپام مصرف کنند زیرا این دارو می تواند تنفس را بیشتر سرکوب کند. بیماران با نارسایی شدید کبدی به دلیل کاهش توانایی بدن در متابولیسم دارو در معرض خطر تجمع دارو و عوارض جانبی جدی هستند و مصرف دیازپام در آن ها منع شده است. علاوه بر این مصرف دیازپام در دوران بارداری و شیردهی نیز معمولاً توصیه نمی شود و در بخش جداگانه به آن پرداخته خواهد شد.

هشدارهای مصرف دیازپام

مصرف قرص دیازپام نیازمند رعایت نکات احتیاطی و هشدارهای مهمی است تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود. یکی از مهم ترین هشدارها پتانسیل بالای این دارو برای ایجاد وابستگی دارویی (اعتیاد) و وابستگی فیزیکی است به خصوص با مصرف طولانی مدت یا دوزهای بالا. برای جلوگیری از این مشکل دیازپام معمولاً برای دوره های کوتاه (معمولاً ۲ تا ۴ هفته) تجویز می شود و قطع آن باید به صورت تدریجی صورت گیرد تا از بروز علائم ترک جلوگیری شود.

دیازپام به دلیل اثرات آرام بخش و خواب آور خود می تواند باعث کاهش هوشیاری تمرکز و توانایی واکنش شود. بنابراین در طول مصرف این دارو باید از انجام فعالیت هایی که نیاز به دقت و هوشیاری بالا دارند مانند رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین خودداری کرد. مصرف همزمان دیازپام با الکل داروهای آرام بخش دیگر داروهای ضد افسردگی ضد تشنج ضد درد اپیوئیدی و برخی آنتی هیستامین ها می تواند اثرات تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی را به شدت افزایش دهد و خطر بروز عوارض جدی مانند مشکلات تنفسی خواب آلودگی شدید کما و حتی مرگ را افزایش دهد. بنابراین قبل از مصرف دیازپام باید لیست تمامی داروها و مکمل های مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید. استفاده در سالمندان به دلیل افزایش خطر افتادن و عوارض شناختی نیازمند احتیاط ویژه و دوزهای پایین تر است.

مصرف دیازپام می تواند منجر به وابستگی فیزیکی و روانی شود. هرگز دوز دارو را خودسرانه افزایش ندهید و بدون مشورت پزشک مصرف آن را قطع نکنید.

مصرف دیازپام در دوران بارداری و شیردهی

مصرف دیازپام در دوران بارداری به طور کلی توصیه نمی شود و جزء داروهای دسته D در بارداری قرار می گیرد به این معنی که شواهدی مبنی بر خطر برای جنین انسان بر اساس اطلاعات موجود وجود دارد. دیازپام می تواند از جفت عبور کرده و وارد گردش خون جنین شود. مصرف این دارو در سه ماهه اول بارداری ممکن است با افزایش خطر بروز برخی ناهنجاری های مادرزادی به ویژه شکاف کام همراه باشد.

مصرف دیازپام در اواخر بارداری یا نزدیک به زمان زایمان می تواند منجر به سندرم نوزاد شل (floppy infant syndrome) شود که با علائمی مانند کاهش تون عضلانی خواب آلودگی مشکلات تغذیه و مشکلات تنفسی در نوزاد تازه متولد شده مشخص می شود. همچنین نوزاد ممکن است پس از تولد دچار علائم ترک بنزودیازپین شود. دیازپام در شیر مادر نیز ترشح می شود و می تواند باعث خواب آلودگی کاهش تغذیه و مشکلات تنفسی در نوزاد شیرخوار شود. بنابراین مصرف این دارو در دوران شیردهی نیز توصیه نمی شود. در صورت بارداری یا قصد بارداری یا شیردهی حتماً قبل از مصرف دیازپام با پزشک خود مشورت کنید تا ریسک و فواید مصرف دارو سنجیده شود و در صورت لزوم داروی جایگزین مناسبی تجویز گردد.

مصرف دیازپام در دوران بارداری و شیردهی معمولاً توصیه نمی شود و باید تنها با مشورت پزشک و سنجش دقیق خطرات انجام گیرد.

علائم مصرف بیش از حد دیازپام (اووردوز)

مصرف بیش از حد قرص دیازپام یا اووردوز یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که نیاز به اقدام فوری دارد. علائم اووردوز دیازپام عمدتاً به دلیل اثرات تضعیف کننده شدید آن بر سیستم عصبی مرکزی رخ می دهند و می توانند از خفیف تا بسیار شدید و تهدیدکننده حیات متغیر باشند. علائم خفیف تر ممکن است شامل خواب آلودگی شدید گیجی عدم وضوح گفتار و مشکل در حفظ تعادل و هماهنگی باشند.

با افزایش دوز مصرفی علائم جدی تر ظاهر می شوند که شامل ضعف عضلانی قابل توجه کاهش رفلکس ها افت فشار خون کاهش سرعت و عمق تنفس (سرکوب تنفسی) و کاهش ضربان قلب است. در موارد شدیدتر اووردوز دیازپام می تواند منجر به از دست دادن هوشیاری کما و حتی مرگ شود به خصوص اگر دیازپام همراه با الکل یا سایر داروهای تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی مصرف شده باشد. در صورت مشاهده هر یک از این علائم در فردی که دیازپام مصرف کرده است باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفت و به دنبال کمک پزشکی بود. درمان اووردوز دیازپام معمولاً شامل اقدامات حمایتی برای حفظ تنفس و گردش خون و در برخی موارد تجویز پادزهر خاص بنزودیازپین ها (فلومازنیل) است.

نحوه نگهداری قرص دیازپام

نگهداری صحیح قرص دیازپام برای حفظ اثربخشی و ایمنی دارو بسیار مهم است. این دارو باید در شرایط مناسب نگهداری شود تا از تخریب آن جلوگیری شده و از دسترس افراد دیگر به ویژه کودکان و حیوانات خانگی دور نگه داشته شود. قرص دیازپام معمولاً باید در دمای اتاق (بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد) نگهداری شود. از قرار دادن دارو در معرض دماهای بسیار بالا یا پایین خودداری کنید.

محیط نگهداری دارو باید خشک و دور از رطوبت باشد. بنابراین از نگهداری قرص ها در حمام یا نزدیک سینک آشپزخانه که ممکن است مرطوب باشند پرهیز کنید. همچنین دارو باید در برابر نور مستقیم محافظت شود زیرا نور می تواند باعث تجزیه و کاهش اثربخشی آن شود. همیشه دیازپام را در بسته بندی اصلی خود و در مکانی امن و دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید. به تاریخ انقضای دارو دقت کنید و از مصرف قرص های تاریخ گذشته خودداری نمایید. داروهای تاریخ گذشته یا بلااستفاده را باید طبق دستورالعمل های محلی یا با مشورت داروساز به درستی دور ریخت تا از مصرف ناخواسته یا سوء استفاده از آن ها جلوگیری شود.

دیازپام را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی و در دمای اتاق و محیط خشک نگهداری کنید.

سوالات متداول

آیا قرص دیازپام خواب آور است؟

بله قرص دیازپام دارای اثرات آرام بخش و خواب آور است. این دارو با تضعیف سیستم عصبی مرکزی به کاهش فعالیت مغز کمک کرده و می تواند باعث ایجاد حس خواب آلودگی و تسهیل به خواب رفتن شود به همین دلیل گاهی برای درمان کوتاه مدت بی خوابی استفاده می شود.

آیا قرص دیازپام اعتیاد آور است؟

بله قرص دیازپام پتانسیل ایجاد وابستگی دارویی و فیزیکی دارد. مصرف طولانی مدت یا با دوزهای بالا خطر وابستگی را افزایش می دهد و قطع ناگهانی آن می تواند منجر به بروز علائم ترک ناخوشایند و در برخی موارد جدی شود.

تفاوت بین دیازپام و کلونازپام چیست؟

دیازپام و کلونازپام هر دو از دسته بنزودیازپین ها هستند اما در نیمه عمر و سرعت اثر متفاوتند. دیازپام نیمه عمر طولانی تری دارد و اثر آن سریع تر شروع می شود در حالی که کلونازپام نیمه عمر بسیار طولانی تری دارد و اثر آن کندتر آغاز می شود اما ماندگارتر است. کاربردهای اصلی آن ها نیز کمی متفاوت است هرچند همپوشانی دارند.

آیا می توان دیازپام را با الکل مصرف کرد؟

خیر مصرف همزمان دیازپام با الکل به هیچ عنوان توصیه نمی شود. الکل اثرات تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی دیازپام را به شدت افزایش می دهد و می تواند منجر به خواب آلودگی شدید مشکلات تنفسی کما و حتی مرگ شود. این ترکیب بسیار خطرناک است.